Rivojlantirish instituti

Pulpani olib tashlash yo‘li bilan pulpitlarni davolash (jarrohlik)
usullari. Ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar
Yallig‘langan yoki jarohatlangan pulpani to‘liq yoki qisman olib
tashlash yo‘li bilan pulpitlarni davolash terapevtik stomatologiya amaliyo-
tida keng qo‘llanadi. Bu pulpitlarning boshlang‘ich davrlarida tashhislash-
ning qiyinligi va bemorlarni shifokor-stomatologga kechikib murojaat
etishlari bilan bog‘liq. Undan tashqari, stomatologik kasalliklar va ular-

---

1 2 4
ning oldini olish chora-tadbirlari, ya’ni profilaktikasi to‘g‘risidagi ma’lu-
motlarni aholi orasida yetarli darajada targ‘ib-tashviqot etilmasligi, aho-
lining sog‘liqni saqlash madaniyati pastligi kabi omillar ham bemorlar-
ning u yoki bu kasalliklar bilan kechikib shifokorga murojaat etishlariga
sabab bo‘ladi.
Eng ko‘p tarqalgan tish kasalliklari — kariyes kasalligi va uning asorati
bo‘lgan pulpitlarni davolashda, shifokor-stomatolog jarrohlik usullaridan
foydalanadi. Pulpitlarni jarrohlik usullari bilan davolash eng qiyin, ko‘p
mehnat, qunt va mahorat talab etadigan muolajalar hisoblanadi. Chunki
pulpa olib tashlangandan keyin, tish bo‘shlig‘i va kanallarga asboblar
va dorilar yordamida ishlov berilib, ularni plomba bilan to‘ldirish talab
etiladi.
Katta yoshdagi kishilarda pulpitni jarrohlik usullarida davolash uchun
quyidagi ko‘rsatmalar bor:o‘tkir umumiy pulpit, tishni elektr tokiga
sezuvchanligini pasayishi (40 mkA dan yuqori) va periodont yorig‘ining
ildiz uchi to‘qimalarining rentgenologik o‘zgarishlari bilan kechadigan
surunkali, surunkali qaytalangan pulpit, fibrozli pulpit, surunkali gan-
grenozli pulpit, surunkali gipertrofik pulpit, shuningdek, kam uchraydi-
gan konkremental pulpit, retrogradli pulpit, tasodifan ochilib qolgan
pulpa va o‘tkir chegaralangan pulpit.
V.S. Ivanov va hammualliflar surunkali pulpitlarni umumiy kasalliklar
bilan kechishida yallig‘langan pulpani to‘liq olib tashlashdan oldin
umumiy kasallikni davolash, qon uyushishini rutin, vikasol, kalsiy xlorid
va boshqa preparatlar yordamida me’yorlashtirish zarurligini uqtiradilar.
Ular pulpani jarrohlik usullarida to‘liq olib tashlashga — pulpa
ekstraksiyaga quyidagi qarshi ko‘rsatmalarni beradilar: 1) pulpitning
boshlang‘ich shakllari; 2) og‘ir umumiy kasalliklar: o‘pka sili kasalligining
faol kechishi, buyrak etishmovchiligi, qandli diabetning og‘ir darajasi,
qon bosimining xaddan tashqari oshganligi, gemofiliya. Undan tashqari
pulpa ekstraksiyasi quyidagi hollarda vaqtincha o‘tkazilmaydi: 1) og‘ir
yarali-nekrotik (chirish) stomatitlari; 2) qizil yassi temiratkining bullyoz
shaklida; 3) shaklli ekssudatin eritmasi; 4) yuqori nafas yo‘llaridagi o‘tkir
infeksiyada, xususan uning yo‘tal bilan kechadigan turlarida; 5) o‘tkir
yuqumli kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarda yoki bu bemorlar doimiy
aloqada, muomalada bo‘lgan odamlar orasida (gripp, polimeilit,
ekzantem va boshqa yuqumli kasalliklar epidemiyasi bo‘lganda) yuqumli
kasalliklar bilan og‘rigan kishilar; 7) ko‘p qon oqishi bilan kechadigan
xayz ko‘rishda (pulpoektomiyada pulpadan ko‘p qon oqish ehtimoli
bo‘lganda); 8) ruhiyati buzilgan bemorlarda.
Qari kishilarda pulpani to‘liq olib tashlashga ildizlarda yig‘ilgan tuzlar,
goxida ildiz qiyshiqlari xalaqit berishi mumkin. Undan tashqari, ularda
yurak-qon tomir kasalliklari va boshqa organizmning umumiy kasalliklari
bor bo‘lganda, pulpa esktraksiyasini bir martada tugatish qiyin.

---

1 2 5
Pulpoektomiyaga bemorni tayyorlash boshqa ambulatoriya ope-
ratsiyalariga o‘xshash bo‘lib, bunda bemorning ichki a’zolarining holatini
so‘rab bilish, qaysi dori va preparatlarni o‘zlashtira olishi mumkinligini
aniqlashga qarab qarshi ko‘rsatmalar belgilanadi.
Pulpa ekstraksiyasi sistemali qizil kasalligida, xattoki uning remissiya
davrida ham og‘ir kechadi.
Gormonlar bilan davolanadigan bemorlar (jumladan pufakli yara)
da kasallik stabilizasiyasiga pulpa ekstirpasiyasini o‘tkazmaslik kerak.
Shifokor-stomatolog yuqorida keltirilgan vaqtinchalik qarshi ko‘rsat-
malarda bemorga og‘riqni bostiradigan tez yordam ko‘rsatib turish bilan
chegaralanib, keyinchalik ekstirpatsiya muolajasini o‘tkazish kerak.
Bemorni davolashga tayyorlashda, qaysi antiseptikalar, dori-darmon-
lar, kanalni plombalash uchun qo‘llanadigan ashyolar qo‘llash mumkin-
ligini aniqlash zarur. Ba’zi betoqat, o‘ta qo‘rqoq bemorlarni pulpoekto-
miyaga tayyorlash, xususan asabi sust odamlarni, shuningdek, tireoto-
ksikoz, qandli diabet, gipertoniya kasalligi bilan og‘riydigan bemorlar
bilan shifokor suxbat o‘tkazishi, tushuntirishi, ayrim paytlarda turli tinch-
lantiruvchi dori va preparatlar yordamida psixoprofilaktika va
premedikatsiya o‘tkazishi talab etiladi.
Pulpani to‘liq olib tashlash — pulpoektomiyani klassik tarzda o‘tka-
zishda asosiy vazifa — bu pulpani ildiz uchi teshigigacha olib tashlashdir.
Ammo periodontga pulpoekstraktor kirmasligi, uni jarrohatlamasligi
zarur. Ba’zida ildiz uchi teshigiga 1—1,5 mm etmasdan pulpa olib
tashlanadi, xuddi shunday joyda pulpa to‘qimasi periodont to‘qimasi
bilan bog‘lanadi va aralashadi.
Pulpani jarrohlik usullarida olib tashlash bilan pulpitni davolash ikki
usulda bajariladi:
1. Pulpa og‘riqsizlantirilgandan keyin diatermokoagulyatsiya qo‘llab
yoki qo‘llamasdan vital usulda uni qisman yoki to‘liq olib tashlash.
2. Pulpa jonsizlantirilgandan keyin devital usulda qisman yoki to‘liq
olib tashlash.
Har ikkala usulda ham bemorning umumiy ahvoli, pulpitning klinik
shakli, bemor organizmida kechayotgan umumiy kasalliklar, ularning
pulpit bilan bog‘langanlik darajasi va eng muhimi, davolanadigan tishning
anatomik xarakteristikasi, ya’ni undagi kanallarning o‘tuvchi yoki
o‘tmasligiga qarab, pulpa to‘liq yoki qisman olib tashlanadi: bir ildizli
tishlar va ko‘p ildizli tishlarning o‘tuvchi (yuqori jag‘dagi katta oziq
tishlarning tanglay, pastki jag‘dagi kichik oziq tishlar, katta oziq
tishlarning distal) kanallaridan pulpa to‘liq olib tashlanadi; ba’zida yuqori
jag‘dagi kichik oziq tishlarning kanallari, ko‘pincha katta oziq tishlarning
lunj tomonidagi medial va distal kanallari va pastki jag‘dagi katta oziq
tishlarning medial lunj va til kanallarining tor, o‘tmas bo‘lganligi uchun
ulardan pulpa qisman olib tashlanadi.

---

1 2 6