Rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi amudaryo tuman kasb-hunar maktabi

Kriptographiya (Cryptography). Kriptografik tizim, yo qisqacha, kriptotizim 
shifrlash ham shifrni ochish algoritmlari, bu algoritmlarda ishlatiladigan kalitlar, 
shu kalitlarni boshqaruv tizimi hamda shifrlanadigan va shifrlangan matnlarning 
o‘zaro bog‘langan majmuasidir. 
Kriptotizimdan foydalanishda matn egasi shifrlash algoritmi va shifrlash kaliti 
vositasida avvalo dastlabki matnni shifrlangan matnga o‘giradi. Matn egasi uni o‘zi 
foydalanishi uchun shifrlagan bo‘lsa (bunda kalitlarni boshqaruv tizimiga hojat 
ham bo‘lmaydi) saqlab qo‘yadi va kerakli vaqtda shifrlangan matnni ochadi. 
Ochilgan matn asli (dastlabki matn)ga aynan bo‘lsa saqlab qo‘yilgan axborotning 
butunligiga ishonch hosil bo‘ladi. Aks holda axborot butunligi buzilgan bo‘lib 
chiqadi. Agar shifrlangan matn undan qonuniy foydalanuvchiga(oluvchiga) 
mo‘ljallangan bo‘lsa u tegishli manzilga jo‘natiladi. So‘ngra shifrlangan matn 
oluvchi tomonidan unga avvaldan ma’lum bo‘lgan shift ochish kaliti va algoritmi 
vositasida dastlabki matnga aylantiriladi. 
Bunda kalitni qanday hosil qilish, aloqa qatnashchilariga bu kalitni maxfiyligi 
saqlangan holda yetkazish, va umuman, ishtirokchilar orasida kalit uzatilgunga 
qadar xavfsiz aloqa kanalini hosil qilish asosiy muammo bo‘lib turadi Bunda yana 
boshqa bir muammo – autentifikatsiya muammosi ham ko‘ndalang bo‘ladi. 
Chunki: 
 Dastlabki matn(xabar) shifrlash kalitiga ega bo‘lgan kimsa tomonidan 
shifrlanadi. Bu kimsa kalitning haqiqiy egasi bo‘lishi ham, begona (mabodo 
kriptotizimning siri ochilgan bo‘lsa) bo‘lishi ham mumkin. 
 Aloqa ishtirokchilari shifrlash kalitini olishganda «chindan ham shu kalitni 
yaratishga vakolatli kimsa tomonidan yo tajovuzkor tomonidan yuborilgan 
bo‘lishi ham mumkin. 
Bu muammolarni turli kriptotizimlar turlicha hal qilib beradi. 
Kriptotizimda axborotni shifrlash va uning shifrini ochishda ishlatiladigan 
kalitlanning bir-biriga munosabatiga ko‘ra ular bir kalitli va ikki kalitli tizimlarga 
farqlanadilar. Odatda barcha kriptotizimlarda shifrlash algoritmi shift ochish 
algoritmi bilan aynan yo biroz farqli bo‘ladi. 

---

Kriptotizimning ta’bir joiz bo‘lsa «qulfning» bardoshliligi algoritm ma’lum 
bo‘lgan holda faqat kalitning himoya xossalariga, asosan kalit axborot 
miqdori(bitlar soni)ning kattaligiga bog‘liq deb qabul qilingan. 
Shifrlash kaliti shifr ochish kaliti bilan aynan yo ulardan biri asosida ikkinchisi 
oson topilishi mumkin bo‘lgan kriptotizimlar simmetrik(sinonimlari: maxfiy kalitli, 
bir kalitli) kriptotizim deb ataladi. 
Bunday kriptotizimda kalit aloqaning ikkala tomoni uchun bir xil maxfiy va 
ikkovlaridan boshqa hech kimga oshkor bo‘lmasligi shart. 
Bunday tizimning xavfsizligi asosan yagona maxfiy kalitning himoya xossalariga 
bog‘liq. Simmetrik kriptotizimlar uzoq o‘tmishga ega bo‘lsa-da, ular asosida 
olingan algoritmlar kompyuterlardagi axborotlarni himoyalash zarurati tufayli 
ba’zi davlatlarda standart maqomiga ko‘tarildilar. 
Shifrlash va shift ochish kalitlari o‘zaro funksional bog‘langan bo‘lib ulardan 
biri asosida ikkinchisi amaliy jihatdan (mavjud hisoblash vositalari taraqqiyoti 
darajasida) hisoblab topilishi mumkin bo‘lmagan va ulardan biri faqat bitta aloqa 
ishtirokchisiga ma’lum bo‘lib boshqalardan maxfiy tutiladigan, ikkinchisi esa aloqa 
ishtirokchilarining 
hammasiga 
oshkor 
bo‘lgan