Rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti mustaqil ishi bajardi: Odombayev Farrux Qabulqildi: Hamrayev Alisher Toshkent-2023

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


MUSTAQIL ISHI
Bajardi: Odombayev Farrux
Qabulqildi: Hamrayev Alisher


Toshkent-2023
Reja:

1. 
   Operatsion tizimlarning jarayonlari, boshqaruvni rejalashtirish parametrlari, rivojlantirish ko’rsatkichlari.
   
2. 
   Operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish algoritmlari
   
3. 
   Jarayonlar o’zaro bog’lanishi algoritmlari (sinxronlashtirish)
   
4. 
   Sinxronlashtirish mexanizmlar jarayonlari
   

Operatsion tizimlarning jarayonlari boshqaruvi
Operatsion tizimlarning ishini o`rganishda asosiy tushunchalardan biri bo`lib,
ustida tizim aniq amallar bajaradigan asosiy dinamik ob’ektlar sifatida olinadigan
jarayonlar xisoblanadi.
Jarayon tushunchasi
OT tushunchasini qarab o`tganimizda, biz Ko`pincha “dastur” va “to`shiriq”
so`zlarini Ko`p ishlatdik. Masalan, xisoblash tizimi bitta yoki bir nechta dasturni
bajaradi, OT to`shiriqni rejalashtiradi, dasturlar ma’lumotlar almashadi va xokazo.
Biz bu so`zlarni umumiy xolda ishlatdik va siz xar bir aniq xolda nimani
tushunayatganingizni taxminan tasavvur qilar edik. Ammo bir xil so`zlar xar xil
xolatda masalan, xisoblash tizimi ishlov bermaydigan statik xolatdagi ob’ektlarni
xam (masalan, diskdagi fayllar) va ijro jarayonidagi bo`lgan dinamik xolatdagi
ob’ektlarni xam bildirar edi. Bu xolat OT lar umumiy xossalari to`g`risida
gapirganimizda, ya’ni uning ichki qurilmalari va o`zini tutishiga e’tibor berilmagan
xolatda mumkin edi. Ammo endi zamonaviy kompyuter tizimlari ishini
detallashgan xolda o`rganganimizda biz amallarni(terminologiyani)
aniqlashttirishimizga to`g`ri keladi.
“Dastur ” va “to`shiriq” terminallari statik, faol bo`lmagan(neaktivniy)
ob’ektlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Dastur esa, bajarilish jarayonida dinamik,
faol ob’ektga aylanadi. Uning ishlashi borasida kompyuter turli komandalarga
ishlov beradi va o`zgaruvchilar qiymatlarini o`zgartiradi. Dastur bajarilishi uchun,
OT ma’lum son operativ xotira ajratishi, unga kiritish chiqarish qurilmalarni va
fayllarni bog`lashi, ya’ni butun xisoblash tizimi resurslari xisobidan ma’lum
qismini rezervlab qo`yishi kerak. Ularning soni va konfiguratsiyasi vaqt o`tishi
bilan o`zgarishi mumkin. Bunday kompyuter tizimlari ichidagi faol ob’ektlarni
tavsiflash uchun “dastur” va “topshiriq” terminlari o`rnmga yangi “jarayon”
terminini ishlatamiz.
Ko`pincha abiyotlarda soddalashtirish uchun, jarayonni bajarilish vaqtidagi
dasturni xarakterlaydigan abstrapena sifatida olish tavsiya etiladi.
Jarayon OT boshqaruvi ostida xisoblanadi. Bunday qabul qilishda xisoblash
tizimlarida bajariladigan xamma narsa(faqat foydalanuvchi dasturlarigina emas,
balki OTning xam ma’lum isimlari xam) jarayonlar to`plami sifatida tashkil
qilingandir.
OT, jarayon ustidagi amallarni bajara olishi uchun, xar bir jarayon OTda
ma’lum ma’lumotlar strukturasi sifatida tasvirlanishi lozim bu struktura(tuzilma)
shu jarayonga xos ma’lumotlarni o`z ichiga oladi. Bu ma’lumotlar quyidagilar:
- Jarayon xolati
- Jarayon dasturli(schyotchigi) hisoblagichi, yoki boshqacha qilib aytganda,
jarayon uchun keyingi bajariladigan komanda adresi.
- Protsessor registri tarkibi.

- Xotirani boshqarish va protsessordan foydalanishni rejalashtrish uchun
zarur ma’lumotlar (jarayon prioriteti, adres makoni, o`lchami va joylashgan
o`rni va xokazolar.)

- Xisob (qayd) ma’lumotlari jarayon identifikatsiya nomeri, qaysi
foydalanuvchi uning ishini initsializatsiya qildi, jarayonning protsessordan
foydalanish umumiy vaqti va xokazolar

- Kiritish –chiqarish qurilmalari bilan bog`liq ma’lumotlar(masalan,
jarayonga qanday qurilmalar bog`langan, ochiq fayllar jadvali va
xokazolar).
Albatta bu ma’lumotlar tizimini va tarkibi xar bir OTga bog`liqdir. Ko`pgina
OTlarda jarayonni xarakterlovchi ma’lumot bitta emas, balki bir nechta
ma’lumotlar strukturaida saqlanadi. Bu strukturalar xar xil nomlanishi, yuqorida
keltirilgan ma’lumotlarni bir qismini yoki qo`shimcha ma’lumotlarni xam o`z
ichiga olishi mumkin. Uni jarayon diskriptori, PCB (Process Control Block) yoki
jarayonni boshqarish bloki deb nomlash mumkin
Jarayonni ishga tushirish OT, tayyor turgan jarayonlar orasidan birini bajarishga
tanlaydi. Tanlangan jarayon uchun uni bajarilishi uchun o`erativ xotirada zarur
ma’lumot bilan tahminlaydi. Keyin jarayon xolati bajarilish xolatiga o`zgartiriladi
va boshqaruv jarayon komandalari xisoblagichi (schyotchik) ga ko`rsatiladigan
komandasiga uzatiladi. Xamma zarur ma’lumotlar jarayon `CBdan olinadi.