Rustamjon o‘rinov, anvar baxranov

  Tuzuvchi:  Rustamjon  O‘RINOV 

Farg‘ona  viloyati  Uchko‘prik  tumani 

 

---

Darsliklarda  uchraydigan  aruzga  oid  ma’lumotlar 

(8-sinf “Adabiyot”) 

G‘azal  yoki asar 

nomi 

Muallifi 

Vazni 

Afoyili 

Taqte’si 

A 

“Ayoqingg’a tushar 

har lahza  gisu” 

Lutfiy 

hazaji  musaddasi 

mahzuf   

mafoiylun-mafoiylun-

faulun (yoki  mafoiyl) 

– –/V – – –  /V – – (V  - ~)   

B 

Biliglik, 

biligsiz, 

chiqay  bar  ya  bay, 

Uqishliq, 

uqishsiz, 

otun bir gaday 

YU.X. 

Xojib 

mutaqoribi  musammani 

mahzuf 

faulun-  faulun-  faulun- 

faul 

V  – –  / V  – –  / V  – –  / V  – 

“Bu  ko‘nguldur,  bu 

ko‘ngul” 

Lutfiy 

ramali 

musaddasi 

mahzuf  (yoki  maqsur)  

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  -  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

„Bo‘ldum  sango“ 

Navoiy 

ramali 

 

musammani   

maqsur  (yoki   mahfuz)   

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  –  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

„Bo‘l“ 

Navoiy 

ramali 

musaddasi 

mahzuf  (yoki  maqsur)  

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  -  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

Barcha 

yor-u 

oshnodin 

aylading 

begonalig‘ 

Nodira 

ramali 

musaddasi 

maqsur  

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun -  foilon 

–V– –/–V– –/–V– –/–V~ 

E 

“Eshit” 

Nodira 

ramali 

musaddasi 

mahzuf  (yoki  maqsur) 

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  -  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

J 

“Jong’a 

chun 

derman” 

g’azali 

qaysi 

vaznda 

yozilgan? 

Navoiy 

ramali 

 

musammani   

maqsur  (yoki   mahfuz)   

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  –  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

K 

“Kelmadi” 

Navoiy 

Ramali 

musammani 

mahzuf    (yoki maqsur)     

foilotun  —  foilotun  - 

foilotun  —  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

“Kel,  dahrni  imtihon 

etib ket”  

 

Nodira 

hazaji  musaddasi  axrabi 

maqbuzi  mahzuf  (ruboiy 

bitiladiga  vazn) 

maf’ulu  –  mafoilun  – 

faulun 

– –V/V–V–/V  – – 

M 

“Mani 

jondan 

o‘sondirdi…” 

Fuzuliy 

Hazaji 

musammani 

solim 

mafoiylun- 

mafoiylun- 

mafoiylun-mafoiylun- 

V  – – – / V  – – – / V  – – –/ V  – – – 

O 

“Oqibat” 

Nodira 

Ramali 

musammani 

mahzuf    (yoki maqsur)     

foilotun  —  foilotun  - 

foilotun  —  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

Q 

“Qutadg‘u bilig” 

YU.X. 

Xojib 

mutaqoribi  musammani 

mahzuf  (maqsur) 

faulun-  faulun-  faulun- 

faul (faol) 

V  – –  / V  – –  / V  – –  / V  – (V  ~) 

Qayu  begda  bo‘lsa 

bu arquq qilinch 

      Ishi  barcha  tetru 

sevinchi saqinch 

YU.X. 

Xojib 

mutaqoribi  musammani 

maqsur 

faulun-  faulun-  faulun- 

faol 

V  – –  / V  – –  / V  – –  / V  ~ 

“Qilg‘il” 

Navoiy 

mujtassi 

musammani 

maxbun 

va 

maxbuni 

maqtu' 

mafoilun—failotun—

mafoilun—  fa'lun 

V–V–/  VV–  –/V– V–/– –  

S 

“So‘r”  (Shifoyi  vasl 

qadrin…) 

Fuzuliy 

Hazaji 

musammani 

solim 

mafoiylun- 

mafoiylun- 

mafoiylu–mafoiylun- 

V  – – – / V  – – – / V  – – –/ V  – – – 

X 

“Xoh 

inon, 

xoh 

inonma” 

 

Lutfiy 

Hazaji 

musammani 

axrabi  makfufi  maxzuf 

maf’uvlu-mafoiylu-

mafoiylu-faulun  (mafoiyl) 

– – V/V  – – V/V  – – V/ V  – – (V  – ~)  

Y 

“Yo‘q” 

Navoiy 

ramali 

 

musammani   

maqsur  (yoki   mahfuz)   

foilotun 

- 

foilotun 

- 

foilotun  –  foilun  (yoki 

foilon) 

–V– –/–V– –/–V– –/–V–  (yoki –V~) 

      Tuzuvchi:  Anvar  BAXRANOV, Navoiy viloyati  Xatirchi  tumani

 

---

Qofiya  va  radifining  qaysi  til(lar)ga  oid  ekanligi 

(8-sinf “Adabiyot”) 

G‘azal  nomi 

Muallifi 

Radifdagi  so‘zlar 

Qofiyadagi  so‘zlar 

A 

“Ayoqingg’a tushar har 

lahza gisu” 

Lutfiy 

- 

Turkiy  (qorong‘u-su-tarozu-hindu-tilogu) 

B 

“Bu  ko‘nguldur,  bu 

ko‘ngul” 

Lutfiy 

Turkiy  (qiladurg‘on  bu 

ko‘nguldur, bu ko‘ngul) 

Arabiy-forsiy 

(shaydo-rasvo-yo-tamanno-taqozo-savdo-po-

daryo) 

„Bo‘l“ 

Navoiy 

Turkiy  (bo‘l) 

Arabiy (jallod-mo‘tod), forsiy (shod-ozod-obod-barbod-po‘lod-

shamshod) 

E 

“Eshit” 

Nodira 

Turkiy  (eshit) 

Fors-tojik  (o‘zbekcha  egalik  qo‘shimchasini  olgan:  dodim-

faryodim-ozodim-shamshodim-obodim-yodim-parizodim-

noshodim) 

K 

“Kelmadi” 

Navoiy 

Turkiy  (kelmadi) 

O‘zbekcha (6 ta: uyqu - qorong'u - kulgu - su(v) -o'tru - qayg'u) 

va tojikcha (2  ta: gulro' - badxo')   

Q 

“Qilg‘il” 

Navoiy 

Turkiy  (qilg‘il) 

Arabiy 

(fan-vatan-rasan-kafan), 

forsiy 

(ko'hkan-shikan-

anjuman),  turkiy (tikan) 

S 

“So‘r”  (Shifoyi  vasl 

qadrin…) 

Fuzuliy 

Turkiy  (o‘landan so‘r) 

Turkiy  (vor(bor),  forsiy  (bemor-diydor-  bedor-hushyor-yor), 

arabiy (asror-xummor) 

 

G‘azalda  uchraydigan  obrazlar  (8-sinf “Adabiyot”) 

Obraz 

Muallifi 

G‘azal  nomi 

B 

Bobur 

Nodira 

(Siyodot xonadoni,  shohi Bobur nasli pokimen) 

F 

Farhod 

Navoiy 

„Sho‘x  ikki  g‘izolingni“ 

(Farhod ila Majnung‘a oshiqliq ishin o‘rgat) 

J 

Jomi  Jam 

Navoiy 

„Bo‘ldum  sanga“  

(Jomi  Jam  birla Xizr  suyi nasibimdur mudom) 

M 

 

Masih (Iso) payg‘ambar 

Lutfiy 

„Bu  kechar jahonda…“ 

(Qadah keturki,  sendek Xizr-u  Masih elindin) 

Navoiy 

„Bo‘l“ 

(Men chekib anduh, o‘lay, el joni  bo‘lsun ul Masih) 

 

Majnun 

Navoiy 

„Sho‘x  ikki  g‘izolingni“ 

(Farhod ila Majnung‘a oshiqliq ishin o‘rgat) 

Nodira 

“Fig‘onkim,  gardishi davron…” 

(Biyobonlarda Majnun to‘tiyo izlar  g‘uborimdin) 

S 

Sulaymon 

Nodira 

“Oqibat” 

(Poymoli  xayli  mo‘r  o‘ldi  Sulaymon oqibat) 

X 

 

 

 

Xizr   

Lutfiy 

„Bu  kechar jahonda…“ 

(Qadah keturki,  sendek Xizr-u  Masih elindin) 

Lutfiy 

„Holiyokim,  davri ishrattur iliktin  jomni“ 

(Bodaningki,  lazzatini  bilgay erdi Xizr,  agar) 

Navoiy 

„Bo‘ldum  sanga“ 

(Jomi  Jam  birla Xizr  suyi nasibimdur mudom) 

Navoiy 

„Bo‘l“ 

(Emdi  gar bergil ziloli  Xizr,  agar jallod  bo‘l) 

Y 

Yoqub payg’ambar 

Lutfiy 

„Xoh inon, xoh inonma“ 

(Yoqub bikin  ko‘p yig‘idin qolmadi  sensiz…) 

Yusuf payg’ambar 

Lutfiy 

„Ne  bo‘lursan“ 

(Yusuf kebi  shirindurur asru harakoting) 

SH 

Shayx  San’on 

Nodira 

„Oqibat“ 

(York  o‘yida na bo‘ldi Shayx San’on oqibat?) 

„Kelmadi“(Navoiy)  – oshiqona+rindona 

„Bo‘l“  (Navoiy) – orifona  

«Jong'a chun dermen:  «Ne erdi o'lmakim  kayfiyati?..»  g‘azallari  musalsal g‘azal  sanaladi. 

                                                    Tuzuvchi:  Anvar  BAXRANOV,  Navoiy viloyati Xatirchi  tuman

 

---

Darsliklarda  uchraydigan  she’riy san’atga  oid  ma’lumotlar 

(8-sinf “Adabiyot”) 

Bayt  yoki g‘azal nomi 

Muallifi 

Qo‘llanilgan  san’at(lar) 

A 

“Ayoqingg‘a tushar…” 

Lutfiy 

irsoli  masal (boshdan-oyoq) 

B 

“Bo‘l” 

 

Navoiy 

Tazod 

D 

“Deyin” 

Navoiy 

Radd ul-matla` 

Dagildim  man sanga moyil,  san etting aqlimi  zoyil, 

Manga ta’n aylayan g‘ofil  seni ko‘rgach, o‘tonmazmi? 

Fuzuliy 

Tazod 

G 

Guli  ruxsoringa qarshu ko‘zimdan  qonli oqar su(v), 

Habibim,  fasli  guldir bu, oqar su(v)lar bulanmazmi 

Fuzuliy 

tanosub, (tashbih-o‘xshatish) 

H 

Har necha dedimki,  kun-kundin uzay sendin ko'ngul,   

Vahki,  kun-kundin batarrak mubtalo bo'ldum  sanga.  

Navoiy 

Tazod 

J 

Jomi  Jam  birla  Xizr  suyi nasibimdur  mudom,   

Soqiyo, to  tarki job aylab gado bo'ldum  sanga. 

Navoiy 

Talmeh 

K 

“Kof”u “nun” naqshi yo‘q erdi andakim  ushshoq uchun,  

Ishq ila  husning birikti  sho‘r-g‘av`go qilg‘ali 

Lutfiy 

Kitobat 

“Kelmadi” 

Navoiy 

Tazod (har bir  baytda) 

M 

Men qachon dedim; «Vafo  qilg'il  manga», zulm  aylading,  

Sen qachon deding: «Fido bo'lg'il  manga», bo'ldum  sanga. 

Navoiy 

Tazod 

“Mani jondan o‘sondirdi…” 

Fuzuliy 

Tazod,  tanosub,  tashbih,  radd  ul-

qofiya 

O 

Orazidek  oydin  erkanda  gar  etti  ehtiyot,  Ro‘zgorimdek  ham  o‘lganda  qorong‘u 

kelmadi 

Navoiy 

Tazod, tashbeh 

“Oqibat” 

Nodira 

Tazod,  talmeh  (Shayx  San’on,5-

bayt; Sulaymon,8-b) 

Q 

Qaro ko‘zum,  kel-u,  mardumliq  emdi  fan qilg‘il,   

Ko‘zum  qarosig‘a mardum  kibi  vatan qilg‘il 

Navoiy 

Tajnis  (mardum),  tardi  aks  (  qaro 

ko‘zum-ko‘zum  qaro),  tashbeh 

(mardum  kibi),  tanosub  (matla'si 

ko'z  atrofidagi  tasavvurlar  bilan 

boshlanib,  maqta'da  ham  undan 

uzoqlashilmagani —  kiprik  haqida 

so'z  borgani),  iyhom  (mardum 

kibi-1) gavhar  kabi; 2)  odam  kabi) 

“Qay pari  paykarg‘a, - dersen, - telba bo‘lding bu sifat?”  

Ey pari paykar, ne qilsang, qil  manga, bo‘ldum  sanga 

Navoiy 

Balog‘at usuli 

S 

Sensan sevarim  xoh inon, xoh  inonma, Qondur jigarim,  xoh inon, xoh  inonma  

Lutfiy 

Tazod 

Sendek saname ko‘rman  Lutfiy  chig‘atoyda, 

Chin so’yla, Xito xo’blarig’a  ne bo’lursan. 

 

Lutfiy   

Iyhom 

“So‘r” (Shifoyi  vasl qadrin…) 

Fuzuliy 

Tazod (boshdan-oyoq) 

U 

Ul  parivash  hajridinkim,  yig‘ladim  devonavor,  Kimsa  bormukim,  anga  ko‘rganda 

kulgu kelmadi 

Navoiy 

Tazod 

(yig‘lamoq-kulmoq), 

tashbeh (parivash, devonavor) 

Y 

Ya’qub bikin  ko’p yig’idin qolmadi  sensiz 

Nuri  basarim,  xoh inon, xoh  inonma 

Lutfiy 

Talmeh,  (tashbeh)  

Yusuf kibi  shirindurur asru harakoting, 

Sen Misr nabot-u shakarig’a ne bo’lursan? 

 

Lutfiy 

Talmeh,  tashbeh  

Yuzung  guliga ko'ngul ravzasin yasa gulshan,  

Qading niholig'a jon gulshanin chaman qilg'il.   

Navoiy 

Istiora  4  ta  («yuzung  guli», 

«ko'ngul 

ravzasi», 

«qading 

niholi», «jon gulshani») 

G‘ 

G'ussa changidin navoe topmadim  ushshoq aro,  

To Navoiydek asir-u benavo bo'ldum sanga.  

Navoiy  

Ishtiqoq  (1) “navoye”  (bir navo) 

va “Navoiy” so‘zi  orqali)