Ruwxiyliq tiykarlarin woqitiw metodikasi kk

 
Qadag`alaw ushin sorawlar 
1. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` predmeti nelerden ibarat?
2. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` milliy ideya, pedagogika ha`m psixologiya, 
pedagogikaliq texnologiya menen baylanisi nelerden ibarat?
3. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinda pa`nlerara baylanislardin` a`hmiyeti nede?
A`debiyatlar 

---

7 
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch. T., O`zbekiston, 2008 
S.Otamurodov va boshqalar. Ma`naviyat asoslari. T., 2002 
E.Yusupov. Jamiyat ma`naviy taraqqiyoti. T. 2001 
R.Mavlonova «Pedagogika». T., O`qituvchi, T., 2001
S.Nosirxijaev, M.Lafasov, M.Zaripov. «Ma`naviyat asoslari». 
R.J. Ishmuhammedov. «Innovatsion texnologiyalar yordamida ta`lim samaradorligini 
oshirish yo`llari». T., 2004 yil. 
Azizxo`jaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. T., O`zbekiston 
yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2006 

---

8 
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` ta`lim protsessinde tutqan orni ha`m 
wa`ziypalari 
Joba 
1. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin` oqitiw metodikasi pa`nin`de basqa sotsial-gumanitar 
pa`nlerindegi ilimiy ha`m a`meliy informatsiyalardin` sawleleniwi. 
2. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin` oqitiw metodikasinin` talabalarda ruwxiyliq tiykarlarinin` 
tu`sindiriw ha`m qa`liplestiriw sistemasi ekenligi 
3. Dun`yag`a ko`z-qarasti qa`liplestiriwde RTOM pa`nin`in roli ha`m orni.
 
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasi ha`zirgi zaman ta`lim protsessinde u`lken orin 
iyelep, en` da`slep oqiwshilardi uliwmaliq sistemada oqitiw ha`m ta`rbiyalaw waziypasin 
atqaradi.
Uliwma metodika mektep yaki AL, KO`K oqitiwdin` mazmunin ha`m sistemalilig`in 
sa`wlelendiredi, ha`r bir bo`limdi oqitiwdin` o`zine ta`n jeke metodlarin u`yretedi.
Jeke metodika ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin`
tiykarlang`an 
metodlari 
ha`m 
oqitiw 
formalarin, 
sonday-aq 
oqiw 
iskerligin 
sho`lkemlestiriw jollarin ko`rsetedi. Belgili bolg`aninday, oqitiw ta`rbiyalaw menen o`z-ara 
bekkem baylanisli. Bul metodika oqitiwdi ta`rbiyalaw menen qosip alip bariw jollarin u`yretedi.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasi bir neshe pa`nler menen, atap aytqanda 
pedagogika, psixologiya, basqa pa`nlerdi oqitiw metodikasi menen tig`iz baylanisli. 
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasi kursi oqiw predmetine aylang`an. 
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` oqitiw waziypalarina: ta`lim-ta`rbiyaliq ha`m 
a`meliy waziypalarid a`melge asiriw; teoriyaliq bilimler sistemasin u`yreniw protsessin jaritip 
beriw; 
oqiwshilardin` 
du`n`yaqarasin 
qaliplestiriw 
usillarin 
u`yretiw; 
ta`limdi 
insanpa`rwarlastiriwg`a ko`meklesiw; ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw protsessinde insandi miynetti 
su`yiwge, o`zinin` qa`dir-qimbitin, bir-birewge hu`rmet siyaqli pa`ziyletlerdi ta`rbiyalaw xha`m 
t.b. kiredi.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasi ta`lim beriwde sotsialliq-gumanitar pa`nlerdin` 
mazmuni menen baylanistirip oqitiw na`zerde tutiladi.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` waziypasi mektep, AL, KO`K, JOO aldina 
qoyilg`an «oqiwshilarg`a pa`n tiykarlarinan puxta bilim beriwde jan`a texnologiyadan 
paydalaniw, olarg`a ha`zirgi zaman sotsialliq-ekonomikaliq bilimlerdi beriw, turmisqa, ka`sip-
o`nerge bag`darlaw, ka`sipti sanali tan`lawg`a u`yretiw, olardi watanpa`rwar etip ta`rbiyalaw» 
siyaqli waziypalardi sheshiwge ja`rdem beriwden ibarat.
Solay etip, basqa ha`r qanday oqiw predmeti siyaqli ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw maqseti 
to`mendegi u`sh faktor menen belgilenedi:
1. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiwdin` uliwmata`limiy maqseti
2. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` ta`rbiyaliq maqseti
3. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` a`meliy maqseti.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` uliwmata`limiy maqseti o`z aldina to`mendegi 
waziypalardi qoyadi:
a) oqiwshilarg`a belgili bir bag`darlama tiykarinda bilimler beriw. Bul bilimler ruwxiyliq 
tiykarlari pa`ni haqqinda oqiwshilarg`a jeterli da`rejede mag`liwmat beriwi, olardi Ruwxiyliq 
tiykarlari pa`ninin` joqari bo`limlerin u`yreniwge tayarlawi kerek.
Bunnan tisqari, bag`darlama tiykarinda oqiwshilar oqiw protsessinde alg`an bilimlerinin` 
isenimli ekenligin teksere biliwge u`yreniwi, qadag`alawdin` tiykarg`i metodlarin iyelewleri 
lazim.
b) oqiwshilardin` teoriyaliq ha`m a`meliy bilimlerin qaliplestiriwi lazim boladi.
Ruwxiyliqti tu`siniw, u`yreniw oqiwshilardin` ma`deniyatin duris qaliplestiriw, o`z pikirin 
aniq, ra`wshan ha`m qisqa etip bayanlay aliw, o`z betinshe pikirlew, bilimlerdi turmista qollaniw 
epliliklerin o`zlestiriwge ja`rdem beriwi kerek.
d) oqiwshilardi ja`miyet progressi nizamliqlari tiykarinda real haqiyqatlardi biliwge 
u`yretedi

---

9 
Bunday bilimler beriw arqali bolsa oqiwshilardin` elesletiw o`zgeshelikleri qaliplesedi 
ha`mde logikaliq oylawlari ja`nede rawajlanadi.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` ta`rbiyaliq maqsaei o`z aldina to`mendegi waziypalardi 
qoyadi:
a) oqiwshilardi ilimiy du`n`yaqarasti qa`liplestiriw
b) oqiwshilardi pa`ndi u`yreniwge bolg`an qizig`iwshiliqti ta`rbiyalaw. Ruwxiyliq tiykaralari 
oqitiwshisinin` waziypasi oqiwshilarda o`z betinshe logikaliq oylaw qa`biletlerin qa`liplestiriw 
menen birge olarda bazar ekonomikasina tiykarlang`an huqiqiy demokratiyaliq ja`miyet quriw 
nizamliqlarin u`yreiwge bolg`an qizig`iwshiliqlarin, sonday-aq ilimiy oylawdi ha`m ma`deniyatti 
qa`liplestiriwdi ta`rbiyalawdan ibarat.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasi sabaqlarinda u`yreniletug`in ibara, tu`sinik ha`m 
olar arasindag`i nizamliqlar oqiwshilardi jan-jaqlama oylawg`a u`yretedi.
«Ruwxiyliq tiykarlari» pa`ni basqa sotsial-gumanitar pa`nler menen tig`iz baylanisli bolip, 
olarg`a su`yenedi, olardan aziqlanadi. Atap aytqanda, tariyx, a`debiyat, insan filosofiyasi,milliy 
g`a`rezsizlik ideyasi, O`zbekstan Konstitutsiyasi ha`m t.b. ruwxiyliq tiykarlari pa`ninin` teoriyaliq 
dereklerinen bolip tabiladi. Olar birn-biri toltiradi, bayitadi. 
Pa`nnin` temalarin u`yreniwde:
- xaliq awizeki do`retiwshiliginin` ruwxiy qadriyatlardi u`git-na`siyatlawdag`i ta`sir ku`shi
- xaliqtin` arziw-u`mitleri, du`n`yaqarasi, xarakter ha`m o`zgeshelikleri aship beriledi.
Olarda xaliqtin` ideyaliq-siyasiy, a`dep-ikramliliq, ko`rkem-estetikaliq, ekologiyaliq, diniy, 
aqiliy, fizikaliq ma`deniyatinin` mazmuni, ruwxiy talap ha`m za`ru`rlikleri, arziw u`mitleri, ta`lim-
ta`rbiya formalari, usil ha`m qurallari o`z sa`wleleniwin tabadi.
Demek, ruwxiylilardin` filosofiyaliq, huqiqiy, ilimiy, ko`rkem, a`dep-ikramliliq, diniy 
ko`z-qaraslari ha`m tu`siniklerinin` jiyintig`i.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` maqseti shaxs ruwxiy du`n`yaqarasin 
qa`liplestiriw, o`sip kiyatirg`an jas a`wladti iyman-isenimli, uyat-a`ndiysheli, ar-namisli, o`z 
watani, xalqi, onin` bay tariyxiy ha`m ma`daniy qa`driyatlari miyrasi, u`pr-a`detlerine sadiqliq, 
olarg`a bolg`an muhabbatti qaliplestiriwge qaratilg`an. Bas waziypasi - O`zbekstan 
g`a`rezsizligin sezine aliw, o`zligin an`law, milliy sana, milliy ar-namis, milliy ideya ha`m 
milliy ideologiya printsiplerin tu`sine biliw, ruwxiy pa`k, fizikaliq jaqtan quwatli, watan tuyg`isi 
menen jasaytug`in pidayi, izleniwshen`, baslamashi, g`a`rezsizlikti bekkemlewde qatnasatug`in, 
onin` juwapkershiligin an`lay alatugin jaslardi ta`rbiyalap shig`ariwday ulli iske mu`na`sip 
u`les qosiwdan ibarat.
Temalardi oqitiw ayriqsha sheberlik, bilim, do`retiwshilikti talap etedi. Temalar da`liller, 
aniq misallar, ha`r qiyli ra`wiyat, gu`rrin`, waqiyalardi bayan etiw arqali tu`sindirilse 
maqsetke muwapiq bolip tabiladi.
Ruwxiyliq tiykarlarin o`zlestiriwde jan`a pedtexnologiyani, pedagogikaliq birge islesiw 
protsessi o`zine ta`n o`zgesheliklerge iye bolip, olarg`a to`mendegiler kiredi:
 - oqiwshini sabaq dawaminda biypariq bolmawg`a, o`z betinshe pikirlewge, 
do`retiwshilikke ha`m izleniwge qiziqtiriw;
- oqiwshi-talabanin` oqiw protsessinde bilimge bolg`an qizig`iwshilig`inin` udayi boliwin 
ta`miynlew;
- oqiwshi-talabanin` bilimge bolg`an qizig`iwshilig`in mustaqil tu`rde ha`r bir ma`selege 
do`retiwshilik penen dantasqan halda ku`sheytiw;
- pedagog ha`m oqiwshi-talabanin` ha`miyshe birge islesiw iskerligin jetilistiriw.
Pedagogikaliq texnologayanin` tiykarg`i negizi bul oqitiwshi ha`m oqiwshi-talabanin` 
belgilengen maqsetten kepillengen na`tiyjege birge islesiwde erisiwi ushin tan`langan 
texnologiyalarg`a baylanisli dep esaplaymiz, yag`niy oqitiw protsessinde maqset boyinsha 
kepillengen na`tiyjege erisiwde qollanilatug`in ha`r bir ta`lim texnologiyasi oqitiwshi ha`m 
oqiwshi ortasinda birge islesiw iskerligin sho`lkemlestire alsa ha`r ekewi do`retiwshilik 
na`tiyjege erise alsa, oqiw protsessinde oqiwshi-talabalar: o`z betinshe pikirley alsa, 
do`retiwshilik iskerlik ko`rsete alsa, izlense, analiz ete alsa, o`zleri juwmaq shigara alsa, 

---

10 
o`zlerine, toparg`a, topar bolsa olarg`a baha bere alsa, oqitiwshi bolsa olardin` bunday 
iskerlikleri ushin imkaniyat ha`m sha`rayat jarata alsa, bizin` pikirimizshe, mine usi oqitiw 
protsessinin` tiykari esaplanadi.
Talabalar to`mendegi ta`lim printsiplerin biliwi ha`m oni a`meliyatta qollana aliwlari sha`rt: 
mazmun, metod, awizeki (verbal), jazba test formalari, a`meliy (seminar), lektsiya, laboratoriya. 
Qurallari: komp`yuter, kinoskop, kadoskop, kinoapparat, videomagnitofon, displey, tarqatpa 
material, usil, sxemalar, jazba materiallar, pedtexnologiyalar. 
Ha`r bir sabaq, tema, oqiw predmetinin` o`zine ta`n texnologiyasi bar, yag`niy bul 
maqsetke bag`darlang`an, aldinnan joybarlastirilg`an ha`m kepillengen na`tiyje beriwge 
qaratilg`an pedagogikaliq protsess bolip tabiladi.
Protsess: oqitiwshi-oqiwshi. Maqset: mazmun-metod-forma, qural-na`tiyje. 
Maqsettin` a`melge asiwi ha`m kepillengen na`tiyjege erisiw ha`m oqiw birge 
islesiwindegi iskerligi ha`mde olar qoyg`an maqset, tan`lang`an mazmuni, metod, forma, 
qural, yag`niy texnologiyag`a baylanisli.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` tiykarg`i waziypalarinin` biri oqiwshilarda tiykarg`i 
tu`siniklerdi qa`liplestiriw bolip tabiladi.
Tu`sinik - bu predmet toplamlarinin` a`hmiyetli, uliwmaliq belgileri tuwrali pikir bolip tabiladi. 
Tu`sinik oqiwshilarda predmet ha`m haqiyqiy a`lem qubilislarinin` seziw obrazlari bolg`an 
elesletiwlerin uliwmalastiriw tiykarinda payda boladi.
Ma`selen, ruwxiyliq, agartiwshiliq tu`sinikleri arqali qabil etiw menen oqiwshilar ma`nis, bilim, 
ruwx tuwrali aniq ko`z-qarasqa iye boladi.
Bul tu`siniklerdin` ra`n`-ba`ren`ligin ta`replerin esapqa alip, bul ko`z-qaraslardi salistirip 
oqiwshi onin` uliwmaliq, a`hmiyetli ta`replerin uliwmalastiradi.
Bul misaldan ko`rinip turg`aninday, tu`siniklerdin` qa`liplesiw usillarinin` biri qaralip o`tip 
atirg`an predmetler toplamina ta`n bolmag`an ha`r qiyli belgilerdi shig`arip taslap, uliwmaliq, 
a`hmiyetli belgilerin saqlap qaliwdan ibarat.
Bul tu`siniklerdin` arasinda baylanisiw tu`sinikler ta`ripiynde onin` jaqin tu`ri ha`m ko`rinisi 
menen an`latiliwi mu`mkin.
Ma`selen: ruwxiyliq, ag`artiwshiliq tu`siniklerinin` qaliplesiwinen tisqari pa`nlerara qatnasti 
aniqlaw da a`hmiyetli bolip tabiladi.
Ma`selen, aniq tu`sinikler qaralip atirg`an ob`ektler arasindag`i mu`na`sibetlerdi ornatiw menen 
qa`liplesedi. Ruwxiyliq, ag`artiwshiliq, ma`deniyat, milliy g`a`rezsizlik ideyasi, milliy ideya, 
ideologiya, a`dep-ikramliliq tu`siniklerine uliwmalik sipatinda qaraladi.
1. Oqiwshilardin` oqiw iskerligine basshiliq etiw
Sabaqta oqitiwshi oqiwshilardi oqitadi, oqiwshilar bolsa oqiydi degen pikirdi basqasha so`zler 
menen to`mendegishe an`latiw mu`mkin: okiwshilar oqiw, eplilik ha`m bilimlerdi iyeleydi, 
oqitiwshilar bolsa bilimlerdi iyelew protsessine basshiliq etedi.
Bul basshiliq oqitiwshinin` oqiw iskerligin sho`lkemlestiriw bo`liminen ibarat boladi. Bunin` 
ushin oqitiwshi kerekli material tan`laydi, oni belgili bir izbe-izlikte ornalastiradi, oqiwshilarg`a 
dereklerdi usinis etedi, oqiwshilardin` o`zlestiriwi boyinsha iskerligin sho`lkemlestiredi, bilimlerdi 
o`zlestiriw protsessi qanday ketip atirg`anin qadag`alaydi. 
Oqiwshilardin` bilimlerdi o`zlestiriw protsessi qiyin protsess bolip tabiladi. Buni quramali 
tu`siniklerdin` ju`zege keliwin haqqaniy an`lag`anda g`ana duris tu`siniw mu`mkin. 
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw bilimler ha`m onin` haqiyqatlig`i bizin` a`tirapimizda 
turg`an na`rselerdin` bar ekenliginde, oni baqlaw ha`m ta`jiriybelerge baylanisli emes, baqlaw 
ha`m ta`jiriybe bizge tu`siniklerdin` payda boliwina meyillik bag`ishlaydi. Biraq haqiyqatta ko`z 
aldina keltiriwge tiykarinan tu`sinikler bizden sirttag`i na`rselerdin` bo`lekshelerin 
sa`wlelendiredi. Kosmos tu`sinigi yaki kosmos a`lemi tu`sinigi bizden tisqaridag`i na`rselerdin` 
o`zgesheliginen kelip shiqqan.
Tu`siniklerdin` ju`zege keliwin bunday tu`siniw jas, mektep oqiwshilarinin` sirtqi a`lem 
ob`ektlerine tan bolg`an kosmosliq formasi, mug`darliq mu`na`sibetlerdi u`yreniwin 

---

11 
ta`rbiyalaydi ha`m sirtqi a`lem tuwrali, kosmos tuwrali tu`siniklerdin` qa`qliplesiwine tiykar 
bolip xizmet etedi.
Solay etip, oqiwshilar orin alg`an bilimlerdi, o`zlerinin` u`lken jeke ta`jiriybelerinde 
g`a`rezsiz mu`na`sibetke ta`siri bolg`an halda iyeleydi. 
Oqitiwshi okiwshilardin` bilimlerin aniqlaydi, olardi toltiradi ha`m usi fundamentke jan`a 
bilimlerdi o`zlestiriwdi sho`lkemlestiredi. Jan`a bilimlerdi bunday iyelew, jan`a fakt ha`m 
tu`siniklerdi baqlaw tiykarinda o`z betinshe islewdi, sonday-aq, adamlar ta`repinen islengen 
bilimlerdi iyelew menen alip bariliwi mu`mkin. Bunda jan`a bilimlerdi iyelew jan`a ha`m 
aldin`g`i bilimler arasindagi ta`riyplengen tu`sinikler ha`m jan`a faktler arasindag`i qarama-
karsiliqlardi sheshiw tiykarindabaradi. Tu`sinikler oqiwshilar sanasinda o`zgerissiz qalmastan, 
olar formasi jag`inan o`zgeredi, rawajlanadi. 
Misali: okiw ha`m turmistag`i a`meliy ta`jiriybeler tiykarinda predmetlerdi salistiriw, arqali 
balalar tiykarg`i belgilerdi o`zlestirip aladi. Solay etip, oqiwshilardin` oqitiwshi basshiliginda 
bilimlerdi iyelew protsessin to`mendegishe an`latiw mu`mkin:
-
oqiwshilardin` shaxsiy o`miri ta`jiriybesi ha`m aldin iyelegen bilimleri; 
-
mektepte sho`lkemlestirilgen ta`jiriybe: baqlaw, laboratoriya ha`m basqa a`meliy 
jumislar; 
-
toplang`an ta`jiriybe, kitaplarda basilg`an bilimler. Bilimlerdi oqiw-a`meliy ha`m 
turmisliq-a`meliy islerde qollaniw; 
-
oqitiwshi ha`m oqiwshi iskerligi arasinda sa`ykeslik. 
Oqiwshilardin` bilim aliwlari ha`m oqitiwshinin` og`an basshilig`in to`mendegishe ko`rsetiw 
mu`mkin: 
Oqitiwshinin` iskerligi: 
1. Oqiwshilardin` bilimin soraw, sa`wbet, esaplaw, a`meliy tapsirmalar beriw tiykarinda 
okiwshilar bilimin aniqlaw. 
2. Ko`rgizbeli qurallardi ko`rsetiw ha`m baqlawdi sho`lkemlestiriw. 
3. Sa`wbet tu`sindiriwlerin baylanistirg`an halda bilimlerdi bayan etiw, kitap penen islesiwdi 
sho`lkemlestiriw. 
4. Oqiwshilardin` oqiw-a`meliy, turmislik-a`meliy jumislarin sho`lkemlestiriw 
5. Soraw ha`m a`meliy jumislardi orinlaw boyinsha tapsirma beriw joli menen oqiwshilardin` 
bilimin tekseriw. 
Oqiwshinin` iskerligi:
1. Oqitiwshi sorawlarina juwap beriw ja`rdeminle tapsirmalardi orinlaw
2. Usinilg`an ob`ektler u`stinde baqlaw, analiz, sintez, salistiriw, uliwmalastiriw, deduktiv 
juwmaqlar shig`ariw 
3. Oqitiwshinin` bayanin tin`law, kitap okiw, faktlerdi uliwmalastiriw ha`m eslew. 
4. Iyelegen bilimlerdi a`meliy jumislardi orinlawda qollaniw, aldin iyelegen bilimlerdi 
o`zgergen sha`rayatta qollaniw. 
5. Oqitiwshinin` sorawlarina juwap berip, a`meliy jumislardi orinlaw.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw boyinsha bir qatar pa`nler ortasindagi baylanisliliq

---

12 
Ruwxiyliq tiykarlari sabaqlarinda bilimlerdin` fundamentin onin` u`stine bunnan keyingi 
ta`limdi u`zliksiz dawam ettiriw mu`mkin bolatug`inday etip bekkem qoyiw kerek.
Bunin` ushin ruwxiyliq tiykarlarinin` oqiw materiallari menen oqiw materiallari arasinda u`zilis 
bolmawi kerek. Ruwxiyliq tiykarlari bag`darlamasindag`i o`z-ara izshillik mine usi qatan`liqqa a`mel 
etken halda ju`zege asiriladi. Oqitiwshilar o`z-ara pikir almasiwda ha`m bir-birinin` oqiw materiallari, 
oqitiw metodlari menen tanis boliwi lazim.