S kurbaniyazov, R. Q. Turniyazov

Gey-Lyussak qonuni: Bosim o’zgarmas bo’lganda berilgan gaz massasi hajmining haroratga bog’lanishiga izobarik jarayon deyiladi. Gey-Lyussak qonuni quyidagicha ta’riflanadi. Berilgan gaz massasi hajmning nisbiy o’zgarishi o’zgarmas bosimda haroratga to’g’ri proporsional. (195)
Bu yerda V₀-0⁰C haroratdagi gaz hajmi. α= -gaz hajmining termik koeffitsiyenti.
Grafik jihatdan bu qonun izobara deb ataluvchi to’g’ri chiziq bilan tasvirlanadi. 39-rasmda bosimning har xil qiymatlaridagi izobaralar ko’rsatilgan.
Sharl qonuni: O’zgarmas hajmda berilgan gaz massasi bosimining haroratga bog’lanishiga izoxorik jarayon deyiladi. Sharl qonuni quyidagicha ta’riflanadi. Berilgan gaz massasining nisbiy o’zgarishi o’zgarmas hajmda haroratga to’g’ri proporsional:
(196)
Bu yerda β-bosimning termik koeffitsiyenti .Grafik jihatdan bu qonun izoxora deb ataluvchi to’g’ri chiziq bilan tasvirlanadi (40-rasm).
Keyingi ikkita grafik shuni ko’rsatadiki, tekshirishlar 0⁰C dan boshlanadi. 0⁰C dagi tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, gaz o’z xossalarini ma’lum past haroratlargacha saqlaydi, undan past haroratlarda esa gaz boshqa agregat holatlar suyuq yoki qattiq holatga o’tadi. Grafik jihatdan bu aytilganlar quyidagicha tasvirlanadi.
Bu to’g’ri chiziqlarning t o’q bilan kesishish nuqtasi – 237⁰C ga to’g’ri keladi. Bu nuqta yangi haroratlar shkalasining boshlanishiga mos keladi. t=-237⁰C da molekulalarning ilgarilanma harakati to’xtaydi. Shuning uchun t=-237⁰C ga haroratning mutloq nol qiymati deb yuritiladi. Mutloq noldan boshlangan haroratga mutloq harorat deyiladi. Shunga asoslanib
, ,
Bu tenglamani quyidagicha tasavvur etish mumkin:
(197)
T₁haroratdagi hajmni V₁,T₂ haroratdagi hajmni esa V₂ deb belgilaymiz. Yuqorida keltirilgan (197) ga ko’ra, quyidagini yozish mumkin:
(198)
(199)
Bu ifodalarning nisbati
(200)
Bunday bog’lanishning grafigi 43-rasmda berilgan


Izobarik jarayonda gazning berilgan massasinig hajmi uning mutloq haroratiga to’g’ri proporsional. Bu Gey-Lyussak qonuni. Sharl qonuni ham shunga o’xshash ravishda
(201)
Izoxorik jarayonda berilgan gaz massasining bosimi uning mutloq haroratiga to’g’ri proporsional. Bunday bog’lanishning grafigi 44-rasmda berilgan. Ideal gaz juda aniqlik bilan Boyl-Mariott va Sharl qonunlariga bo’ysunadi.