S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va
Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shakli
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashki
|
3.6 Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shakli
Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shakli ishlab chiqarish korxonalarida keng tarqalgan bo’lib, uning yordamida asosan yordamchi ishchilarning mehnatiga haq to’lanadi. Mehnatga haq to’lashning bu shakli sarflangan mehnat miqdorini hisobga olish, mehnatni me’yorlash qiyin bo’lgan yoki mehnatga haq to’lashning ishbay tizimi bajariladigan ishning sifatini pasayishiga olib keladigan vaziyatlarda qo’llaniladi. Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shaklida xodimlarning ish haqi ishlagan vaqtiga to’g’ri proporsional ravishda o’zgaradi va ish haqi ishlovchining malakasi hisobga olingan holda aniqlanadi. Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shakli ishchilar va xodimlarning ish haqini hisoblash usuliga ko’ra: oddiy vaqtbay, mukofotli vaqtbay va maoshli tizimlarga ajratiladi. 154 Oddiy vaqtbay tizimda ishchilarning ish haqi ularning tarif razryadlariga mos keladigan tarif stavkalarini haqiqatda ishlagan vaqtlariga ko’paytirib aniqlanadi. haq r t vaqt Т К С IH × × = 0 Bunda, 0 t С - 0-razryadli vaqtbay ishchining soatlik tarif stavkasi, tiyin, so’mda, K r - kerakli razryadning tarif koeffitsienti, T haq - ishchining haqiqatda ishlagan ish vaqti, soatlarda. Mehnatga haq to’lashning ushbu tizimida ishchilarga xizmat qilish me’yorlarining asoslanganligi, tarif razryadlarining to’g’ri belgilanganligi va sarflangan vaqtni to’g’ri hisobga olish juda muhimdir. Mahsulotning raqobatbardoshligini oshirish, uning sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash hozirgi kunning dolzarb masalalari bo’lib turgan vaqtda, asosiy ishchilarning mehnatini vaqtbay tizimda hisoblash maqsadga muvofiqdir. Bunda ishchilar son qiymatiga emas, balki sifat ko’rsatkichlarini yaxshilashga intiladilar, ularning ma’suliyati va javobgarlik hissi ortadi. Mehnatga haq to’lashning mukofotli vaqtbay tizimi ishchi va xodimlarning moddiy manfaatdorligini kuchaytirish maqsadida qo’llaniladi. Ishda erishilgan miqdor va sifat yutuqlari, xom ashyo, materiallar, yoqilg’i, elektr energiyasining tejalganligi, mahsulot sifatining yaxshilanganligi, mashina va mexanizmlarning avariyasiz ishlaganligi va boshqalar mukofot to’lash uchun asosiy ko’rsatkichlar bo’lib hisoblanadi. Bulardan tashqari sexlarning, ishlab chiqarish korxonalarining erishgan yutuqlari mukofot to’lash uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Mehnatga vaqtbay haq to’lashning yana bir tizimi maoshli tizim bo’lib, u tavsifi, uning malaka darajasi tarif-malaka ma’lumotnomasida ko’rsatilmagan ishlar uchun qo’llaniladi. Uning miqdori davlat tomonidan belgilangan minimal ish haqining miqdoridan kam bo’lmagan holda belgilanadi. Bunga farroshlar, bog’bonlar, qorovullar va boshqalarning mehnati misol bo’la oladi. Korxonada qabul qilingan mukofotlash nizomiga ko’ra bu turdagi ishchilar ham erishgan yutuqlari uchun mukofotlanadilar. |
