S o g io m turmush tarzini shakllantirishda hamshiralar o‘rni

S o g io m turmush tarzini shakllantirishda hamshiralar o‘rni

Tunnushni to 'g ii tashkil qilish, turmush sharoitini (uy-joy bilan

ta’minlanganlik darajasi) yaxshi y o ig a qo‘yish, oila a’zolarining ma’-

lumot va madaniyat darajasi, oiladagi shaxsni xulqi va zararli odatlari

(shuningdek. spirtli ichimliklami iste’mol qilishi, chekishi, narkotik

moddalami iste’mol qilishi), dori - darmonlami me'yoridan ortiq iste’­

mol qilish holatlari, gipodinamiya, adinamiya holatlari, yolgizlik,

ishsizlik va bular oqibatida kelib chiqadigan turli stressli vaziyatlar ka­

salliklar kelib chiqishida asosiy o‘rinda turadi. Kasalliklami kamaytirish

va oldini olish uchun avvalombor turmush tarzini yaxshilash kerak va bu

borada hamshiralar roli beqiyosdir. Ular aholi orasida sogiom turmush

tarzini targ‘ibot qilish bilan barobar uni shakllantirish yollanni ham

o'rgatishlan kerakdir. Turmush tarzini yaxshilash uchun quyidagi

shartlar bajarilishi kerak:

• Ovqatlanishni to‘g ‘ri tashkil qilish.

• Gipodinamiyani oldini olish (harakat va salomatlik).

• Kun va ishni biologik rejmlar asosida tashkil qilish.

• Oilani har tomonlama to'g'ri tashkil qilish (yaratish).

• 0 ‘zaro munosobatlami me’yorlash.

• Zararli odatlardan tiyilish.

• Tozalik va tozalanish masalalarigarioya qilish.

• Baxtsiz hodisalar va jarohatlanishlardan ehtivotkor bo'lish.

• Sogiom turmush tarzi haqida bilim va malakaga ega bo'lish.

Turmush tarzi - bunda asosan sogiom turmush tarziga e’tibor

berib o'tamiz. Sogiom turmush tarzi - mehnat, turmush va dam olish

gigiyenasi ekologik va shaxslararo munosabatlar madanivati bo‘lib, o'z

organizimini fiziologik jihatdan malum holatda saqlab bora olish va

atrofdagilaming salomatligi to‘g ‘risida qavg'urish singari kompleks

omillarini o‘zining ichiga oladi va hokazo. Sogiom turmush tarzini

shakllantirish muayyan darajadagi yuqori madaniyatga erishgani, iste’-

mol qilish, odamlar bilan o'zaro munosabatda bo’lish va soglomlash-

tirishni aql bilan olib borib, madaniyatli bolishni ko‘zda tutish. Hozirgi

davrda respublikamizning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida muammolami

hisobga olsak, sogiom tunnush tarzining ijtimoiy-gigiyenik mezonlarini

aniq belgilab olish amaliyotga, ayniqsa muhimdir.

S o g io m turmush tarzi - o‘z ichiga insonni hayotga intilishini,

so g lig in i kuchaytirish va uning buzilishini oldini olishga qaratilgan

xatti-harakatlarining yiglndisini qamrab oladi. Demak, sogiom turmush

tarzi - bu odamlami o‘z salomatliklarini saqlash va yaxshilashga

qaratilgan faolivatidir.

S o g io m turmush tarzini shakllantirsh deganda quyidagilar

nazarda tutiladi:

• organizmga ta’sir ko'rsatuvchi tashqi muhitning salbiy omillari

va bu omillar ta’sirini kamaytirish to*g‘risida aholining bilimlar

darajasini mimtazam ravishda oshirib borish uchun doimiy faolivat

ko'rsatuvchi targ'ibot - tashviqot tizimini yaratish;

• sanitar - gigiyenik jihatdan aholini tarbiyalash;

• tamaki mahsulotlarini iste'mol qilishni va chekishni tarqalishini

kamaytirish. ichkilikbozlikni kamaytirish, giyohvand moddalami iste’-

mo! qilishni profilaktikasi;

• jismoniy mashg'ulot, sport va turizmga aholini jalb etish va

sog'Iomlashtirish turlarini ommabopligini oshirish.

Sog‘lom turmush tarzini tashkillashtirish uchun aholini gigivenik

tushunchalarga, sanitar gigivenik me'vorlarga bo'lgan tushunchalami

o'shmsh kerak. Bu maqsadlami amalga oshirish uchun quyidagi ishlami

olib borish lozim:

• aholining barcha ijtimoiy guruhlari orasida sog'lom turmush

tarzi haqida tibbiy gigivenik ma'lumotlar berish;

• aholi orasida sog'lom turmush tarzini shakllantirish bilan shu-

g'ullanuvchi davlat, jamoat tashkilotlaming faoliyatini rag'batlantirish;

• sanitar oqartuv va tarbiyaviy ishlarini barcha tibbiyot xodim-

larini jalb etish orqali olib borish.

Sog'lom turmush tarzini targ'ibot etishning muhim yo'nalishlariga

quyidagilar kiradi.

1. Saiomatlikni saqlashni ta’minlovchi omillarni targ‘ib etish.

• Mehnat gigiyenasi.

• Sog 'lom j insiv aloqa.

• Ratsional ovqatlanish.

• Shaxsiv gigiyena.

« Dam olish gigiyenasi.

• Optimal harakat rejimi.

• Jismoniy tarbiya va sport.

• Stresslar, zo'riqishlar bilan oqilona kurashish.

• Organizmni chiniqtirish.

• Er - xotin munosabati gigiyenasi va oilani rejalashtirish gigiye­

nasi.

• Psixogigiyena.

• Tibbiy - ijtimoiy faollik.

• Atrof - muhit gigiyenasi.

• Salomatlikka zarar yetkazuvchi xavf omillari.

Aholini gigivenik tarbiyalash va o'qitish maktabgacha tarbiya va

boshqa o'quv muassasalarida amalga oshirishi o'rgatilishi kerak, ishchi-

lami tayyorlash, aayta tavyorlash va malakasini oshirish vaqtida

ulaming o'quv dasturiga gigivenik bilimlami kiritish kerak.

Alohida shaxsning turmush tarzini kcmpleks ko'rsatkichlari qato-

riga turmush xarakteri. daraiasi, va sifati kiradi. Turmush tarzi -

jamoadagi yashash tartibi urf - odat, milliy madaniyat hayot tarzi.

Masalan, aniq tarixiy taraqqiyot jarayoniga asoslangan urf-odatlari vaqt

mobaynida takrorlanib turadi. Ular o‘z navbatida, ehtiyoj bo‘lib qolgan

harakatlarni, odatlami yuzagakeltiradi.

Turmush darajasi deganda odamlaming ovqatlanish, ma’lumoti,

ish bilan ta'minlanganligi, ish sharoiti, yashash sharoiti, ijtimoiy

ta’minlanganligL dam olishi, kiyinishi, bo'sh vaqti huquqi tushuniladi.

Shu bilan birga bu miqdoriy ko‘rsatkichlar oxirgi maqsad bo‘lib

qolmasdan, faqat yaxshi turmush sharoitini yaratishning instrumentidir.

Hayot uslubi - xatti-harakatning xulq-atvoming psixologik va indivi­

dual xususiyatidir.

Sogiom turmush tarzini muammosi insonning oldida turgan eng

muhim muammodir. Shaxsning tamomila rivojlantirish, mehnat-turmush

va dam olish maqsadida odamlar ijtimoiy faolligi kuchavib borishiga

yordam beradigan ilmiy maqsadiga asoslangan ijtimoiy gigiyenik

jihatidan oqilona boigan turmush tarzini shakllantirishdir. Bir qancha

tadqiqotchi laming ma’lumotlariga qaraganda, Mamlakatimizdagi amaliy

salomatlik kamida 50 bora ish vaqtining, 15-20 % atrof-muhitga va

sogiiqni saqlash sistemasiga bogliqdir.

Sog'lom turmush tarzini targ'ibot qilish prinsiplariga quyidagilar

kiradi:

• Davlat xarakteriga ega ekanligi, bunda hamma sogiiqni saqlash

muassasalari, ma’muriy - xo‘jalik organlarining aholini gigiyenik tarbi-

yalash asosiy burchlari hisoblanadi va shu bilan birga ishlab chiqarish

korxonalari va alohida hududlarinig iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanish rejala-

rida hammaga malum boigan sogiom kompleks dastunga kiritiladi.

• Ilmiyligi, taklif etilayotgan mavzu bo‘yicha chuqur va har

tomonlama adabiyotlardagi ma lumotlami o'rganishi, bayon etiladigan

fikrlami aniqlashtirish, sonlami ishlatish, xulosalami ilmiylashtirish va

boshqalar.

• Muammolarga dinamik yondashish: qo'yilgan mavzular tarixiy

asoslangan boiishi kerak, bu esa hozirgi zamon tibbiyotining yutuq-

larini ko’rgazmali qilib tasviriy asoslavdi.

• Tinglovchilaming xususiyatlarini hisobga olgan holda ina'lu-

motlaming mazmuni tanlanishi va ulami yetkazilishi lozim (jinsi, yoshi,

kasbi, kasalligi, materiallami yoritishni hamma to‘g‘n keladigan shakl-

lami olishi kerak).

• Muntazamliligi - agarki bir-biriga o'zaro bogiiq bo'lgan siklik

bir auditoriyada uzoq vaqt davom etsa, unda yetkaziladigan maiu-

motlami to'liqligini ta’minlasb maqsadida eng muhim muammolami

ishlab chiqish shartdir: Masalan: sog'lom turmush tarzi mavzusi

bo'yicha quyidagi ma'ruzada shuki, o'z navbatida ma’ruzalar tuzilishi

mumkin. Sog'lom turmush tarzini asosiy mazmuni yomon odatlarga

qarshi kurash, xavfli omillar profilaktikasi va boshqalar.

• Maqsadga muvofiqligi - gigiyenik tarbiyalash aniq maqsadga

qaratilgan bo'lishi kerak.

• Kompleks ravishda ta’sir etish - bu targ'ibotning har xil vosita

usullarining birikmalaridir.

Sog'lom turmush tarzini targ'ibot qilishda bolalami, yoshlami,

o'smirlami gigiyenik tarbiyalashga katta ahamiyat berilishi kerak. Bu

ishlar hammasi xalq ta’limi orqali sistemali ravishda olib borilishi kerak.

Aholining sanitariya madanivatini oshirish, sog'lom turmush tarzini

prinsiplarini targ'ibot qilish. isb qobiliyatini oshirish, sog'lomlashtirish

ishlarini olib borish birlamchi davolash-profilaktik muassasalar ham-

shiralariga yuklatilgan.

Sog'lom turmush tarzini targ'ibot qilish xizmati o'zaro bog'liq

holda olib boriladi. Resblikamizda Sog'lomlashtirish markazi xodimlari

tomonidan barcha DPM xodimlari bilan birgalikda sog'lom turmush

tarzini shakllantirish bo'yicha kompleks ishlar olib borilmoqda.

Markazning asosiy vazifatari: Sog'lom turmush tarzini targ'ibot

qilish ishlarini tashkil qilish, boshqarib borish, tibbiyot muassasaiari va

davolash muassasaiari tomonidan olib boriladigan sog'lom turmush

tarzini targ'ibot qilish ishlarini tashkiliy-uslubiy ta'minlash, aholi

orasida tibbiy va gigiyenik bilimlami targ'ibot qilish, ommaviy axborot

vositalarini qo'llash, yoshlar orasida targ'ibot ishlarini amalga oshirish.

kasailikka moyillikni aniqlash va chora-tadbirlami targ'ibot qilish,

aniqlangan moyillik omillarini va salomatlik holatlariga qarab aholi

orasida sogiomlashtirish ishlarini olib borish.

Sog'lomlashtirish markazi tuzilishi:

- tashkiliy bo'lim;

- metodik bo'lim;

- o'#ituv boiimi;

- nashiryot boiimi;

- maslahat sog'lomlashtirish boiimi;

- ma’muriy xo'jalik b o iim i.

Sog‘lom turmush tarzini targ‘ibot qilish usullari:

Og'zaki targibot uslubi (hammabop ma’ruza, suhbat, munozara,

bahs, konferensiya, koisatma, tashviqot va axborotli chiqishlar, savol va

javob kechalari, baland ovozda o‘qish).

Bosma targ‘ibot uslubi (gazeta, buklama, bvulleten, maqola, shior,

eslatma, kitob).

Ommaviy targ'ibot uslublari (ommaviy bosma, televideniya,

kinofilimlar, radio).

Tasviriy va kurgazmali targ‘ibot uslubi (plakat, suratli koigaz-

malar, slaydlar, diapozitivlar, maket va mulyajlar).

Aralash vositalar (muzey, kasalxonadagi koigazmalar, sanavtomo-

bil, poyezd, salomatlik maktablari, onalik va otalik maktablari, gigiyenik

ta’lim maskanlari).

Gigiyenik ta’limga qo'yiiadigan asosiy talablami ko‘rib chiqamiz:

Aholi o'rtasida ilmiy bilimlami tarqatishni asosiy vositalaridan biri -

ma’ruzadir. Ma’ruza bu ma’lum bir savolni sistematik ravishda ifoda

qilishdir, uni tayyorlashda, ma’ruza mavzularini tanlanishida ma’mza

qancha kishiga va qanday kontingentga o'qilishini e ’tibor berilishi

kerak. Ma’ruzalar klassik tuzilishi, kerakli matenallar (ko'rgazmali

qurollami, adabiyotlar, maqolalar) bilan ta’minlanishi kerak. Har qanday

ma’ruzadan tinglovchilami olgan bilimlarini amalga oshirishga chorlash

zarurdir.

Suhbat ma’ruzaga nisbatan kamroq qoilaniladi. Suhbat bu ting-

lovchilar bilan ikki tomonlama boiadi, tinglovchilar soni 25 ta dan kam

boimasligi kerak.

Sanbyulleten - bu tibbiy mavzuga bagishlangan devoriy ro‘zno~

masi chiroyli bezatilgan va mavzuning nonn ko'zga tashlanadigan

boiishi kerak. Maqolalar oson o’qiladigan boiishi lozim.

Demak, sogiom turmush tarzini targibot qilish tadbirlarini olib

borishda vazivatni quyidagi mezonlar bo'yicha aniqlash kerak :

• tinglovchilami soni;

• tinglovchilami jinsi, yoshi, tarkibi, tinglovchilaming biiim dara­

jasi va boshqalar.

Kasalliklami kelib chiqishida turmush tarzi, ishlab chiqarish va

atrof-muhit, hayot faoliyatining noqulay sharoitlari bilan bogiiq xavf

omillarining yuzaga kelishiga y o i qoimaydigan tadbirlar majmui

profilaktika deb nomlanadi. Profilaktikaning 3 turi mavjud.

Birlamchi profilaktika - barcha alioli, alohida region, ijtimoiy,

yosh, alohida kasbiy shunga o ‘xshash guruhlar uchun umumiy boiib,

kasalliklar oldini olishga qaratilgan tibbiy va notibbiy kompleks

tadbirlardir.

Birlamchi profilaktika bir nechta komponentlami o'z ichiga oladi.

Odam organizmiga salbiy ta’sir qiluvchi zararli omillami

kamaytirish (atmosfera havosini, ichimlik suvini, ovqatlanish ratsionini,

mehnat turini, dam olishni yaxshilashdir) bo'yicha tadbirlar.

- sog'lom turmush tarzini shakllantirish;

- ruhiy kasalliklar. jarohatlar, baxtsiz hodisalami, avtohalokatlami,

nogironlikni va o'limni kamaytirish, oldini olishga qaratilgan tadbirlar:

- profilaktik tibbiy ko'rik davrida salomatlikka zararli ta’sir etuvchi

omillami barvaqt aniqlash va ulami kamaytirish;

- turli aholi guruhlari orasida immunoprofilaktika o'tkazish;

- zararli omillar ta’sir qiluvchi muhitda bo'lgan aholini

sogiomalashtirish, ularga tibbiy va notibbiy yordam ko'rsatish.

Shunday qilib birlamchi profilaktikaning muhim komponentlaridan

biri sog'lom turmush tarzini shakllantirishdan iborat.

Ikkilamchi profilaktika - kasalliklami kelib chiqishi, asoratini,

surunkali holatga o'tishini, mehnat sharoitining pasayishini, nogironlikni

va erta o'lim holatini oldini olishga qaratilgan tibbiy, ijtimoiy, sanitar-

gigiyenik, psixologik va boshqa chora-tadbirlani yig'indisidir.

Ikkilamchi profilaktika quyidagilami o'z ichiga oladi:

- patsientlar va ulaming oila a’zolarini aniq olingan kasalliklar yoki

kasalliklar guruhi haqidagi bilimlari, ko'nikmalarini oshirish va sanitar-

gigiyenik jihatdan tarbiyalash;

- dinamikada salomatlik holatini baholash, kasalliklami rivojlanishi

oldini olish maqsadida har xil sogiomlashtirish, davolash ishlarini,

tibbiy dispanser ko'riklarini o'tkazish;

- davolash, profilaktika maqsadli sogiomlashtirish, jumladan, par-

hez ovqatlanish, shifobaxsh jismoniy tarbiya, tibbiy massaj va sanatoriya

- kurortlarda sogiomlashtirish ishlarini olib borish;

- salomatlik holatini o'zgarishlarga tibbiy - psixologik moslash-

tirish, organizmning ehtiyojiga va imkoniyatlariga to'g'ri munosobatini

shakllantirish;

- xavfli omillar ta'sir darajasini kamaytirishga qaratilgan davlat

tibbiy-ijtimoiy, iqtisodiv xarakterdagi chora-tadbirlami o'tkazish, bemor

va nogironlarga optimal hayot faoliyatini kechirish uchun sharoitlar

yaratish, ijtimoiy muhitga moslashtirish (parhez ovqat mahsulotlarini,

arxitektura rejalashtirish ishlarini amalga oshirish, hayot faoliyati

chegaralangan shaxslarga tegishli sharoitlar yaratish).

Uchlamchi profilaktika yoki reabilitatsiya - bu ijtimoiy, kasbiy

statusni tiklashga qaratilgan kompleks tibbiy, psixologik, pedagogik,

ijtimoiy chora- tadbirlami o ‘z ichiga oladi.

Guruh va jamoa darajasidagi tibbiy profilaktika odatda tibbiy

tadbirlami o'z ichiga olib qolmasdan, balki salomatlikni mustahkam-

lashga qaratilgan kompleks dasturlami ham qamrab oladi.

Profilaktik dasturlar shu sohada olib borilavotgan faoliyatlar tizimi -

kompleks va maqsadga yo‘naltirilgan ko'rinishlardir. Bu dasturlar

asosan 4 ta komponentdan iborat:

tahlil - dastur siklining boshlang'ich komponenti bo‘lib, aholining

salomatlik holatini, uning shakllanishiga ta’sir qiluvchi omil va

sharoitlami o'rganish jarayonini salomatlikni mustahkamlash, kasalliklar

profilaktikasining imkoniyat darajasini o'z ichiga oladi;

rejalashtirish - ustuvor yo'nalish, maqsad, vazifa, usul va vosita-

lami tanlash jarayonini o'z ichiga oladigan komponent;

amalga oshirish - profilaktik dastumi bajarishda texnik, qonuniy,

siyosiy chora - tadbirlami o'z ichiga oladi;

baho berish - olingan natijalar, yuqoridagi dasturlar orqali ko'zda

tutilgan chora - tadbirlaming samaradorligini aniqlashga qaratilgan

dinamik jarayon.

Dastur siklini baholash profilaktik dastumi boshqarishning tarkibiy

qismi hisoblanadi. Dastur siklining komponentlari sog'liqni saqlash

sohasining turli yo'nalishlaridan tashqari, insoniyat faoliyatining boshqa

sohalarida ham qo'llanishi mumkin.

Shunday qilib, har qanday profilaktik dastumi amalga oshirish

uning sifati va samaradorligini baholash bilan yakimlanadi.

Tibbiy profilaktik yordam sifati - zamonaviy tibbiyot fani, tibbiy

profilaktik texnologiyalar darajasida, jamiyat va patsientlar, ehtiyojini

qondirishga qaratilgan tibbiy-profilaktik yordamni ko'rsatishga qaratil­

gan tasdiqlovchi tavsifiar majmuasidan iborat.

Tibbiy profilaktik yordamning sifati quyidagicha tavsiflanadi:

• kasalliklar profilaktikasi va sog'liqni mustahkamlash maqsadida

ishlatiladigan resurslar, texnologiyalar va chora-tadbirlaming adek-

vatligi;

• qo'llanilayotgan tibbiy-profilaktik choralaming xavfsizligi;

• tibbiy-profilaktik chora-tadbirlaming amalga oshirishning aniq-

liligi;

• talab qilinayotgan tibbiy-profilaktik xizmat turining mavjudligi va

ommabopligi,

• ko‘rsatilayotgan tibbiy-profilaktik yordamning doimo takomil-

lashtirilganligi va qulayligi;

• sogiiqni saqlash tizimida patsientlami sogiomlashtiriSh va

o'qitish jarayonining uzluksizligi va izchilligi;

• qoilanilayotgan tibbiy-profilaktik tadbirlaming o'z vaqtidaligi va

natijaviyligi;

• profilaktika faolivatida alohida patsient, guruh va barcha aho­

lining ehtiyojini qondirish xususiyati;

• olingan natijalarvajarayonlarningbarqarorligi;

• ijobiy, tibbiy, ijtimoiy va iqtisodiy balansga erishish uchun

qoilanilayotgan tibbiy-profilaktik yordamning samaradorligi