S. S. Ismailova lizing asoslari

8.5. Lizing xizmatlari bozorni muammolari

Hozirgi paytda, kompaniyalar lizing faoliyatini amalga oshirish davomida ko‘pgina muammolarga ham duch kelmoqdalar. Ularning eng asosiylari:

• 
  bozor munosabatlari sharoitida respublikamizda lizing munosabatlarini rivojlantirish va keng yo‘lga qo‘yish uchun xo‘jalik subyektlarining to‘lov qobiliyatini kuchaytirish, turli taxlikalarni oldini olish, qayta moliyalash stavkalarini pasaytirish kabi muammolarni qo‘yadi;
  

• 
  lizing kompaniyalarida yetarli darajada dastlabki kapitalning yo‘qligi;
  

103

• 
  lizing sohasini axborot bilan ta’minlash tizimining yo‘qligi;
  

• 
  lizing bozori infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmaganligi. Xorijiy tajribaning ko‘rsatishicha, lizing kompaniyalarining raqobat sharoitida samarali faoliyati ko‘p jihatdan rivojlangan infratuzilma majmuiga bog‘liq. Samarali hayotiy lizing loyhalarini amalga oshirishga ko‘maklashadigan konsalting kompaniyalari va firmalarini, boshqa vositachilik tashkilotlarini tuzish zarur. Lizing kompaniyalarini qo‘llab-quvvatlash uchun imtiyozli shartlar bilan moliyaviy resurslar berib turadigan maxsus fondlar bo‘lishi lozim;
  

• 
  lizing faoliyatini kengaytirish maqsadida lizing kompaniyalari uchun tezlashtirilgan amortizatsiya siyosatini qo‘llash imkoniyatlarini o‘zlariga havola etish, amortizatsiya muddatlarini aniqlashda, amortizatsiya ajratmalarini ishlatishda erkinliklar yaratish asosiy masalalardir;
  

• 
  ishonchli lizing oluvchini to‘g‘ri tanlash, ular taklif etadigan loyhalarning hayotiyligi va samaradorligini aniqlash lizingdan foydalanish amaliyotidagi asosiy muammolardan biridir. Shu bilan birga, lizing oluvchining kredit qobiliyatini aniqlash va lizing bo‘yicha to‘g‘ri qarorlar qabul qilish ko‘p jihatdan lizing operatsiyalarining samaradorligini oldindan belgilab beradi. Bu masalalarni to‘g‘ri hal qilish uchun xalqaro tajribaga asoslanib O‘zbekistondagi iqtisodiy vaziyatni e’tiborga olib ish tutish lozim;
  

• 
  moliyalashtirish usulini to‘g‘ri tanlash, xavf-xatarlarni boshqarish, bartaraf etish tizimining rivojlanmaganligi, qonun hujjatlariga va o‘tish iqtisodiyotining o‘zgaruvchan sharoitlariga asoslanib, lizing bitimlarining samaradorligini to‘g‘ri baholash ham muhim muammodir;
  

• 
  lizing faoliyatida marketing darajasining pastligi. Bu lizing kompaniyalari faoliyatida eng dolzarb ichki muammolardan biridir.
  

• 
  lizing kompaniyalari O‘zbekiston hududining turli burchaklarida tashkil etilishi zarurdir. Lizing kompaniyalariga to‘lanadigan vositachilik yig‘imlari, mukofotlarni belgilash uchun yo‘riqnomalar ishlab chiqish bozorning mazkur segmentidagi hal etilmagan muammolardan hisoblanadi.
  

• 
  Lizing faoliyatida yuqori malakali mutaxassislarning etishmasligi. Mazkur muammolarning hal qilinishi O‘zbekiston bozorlarida lizingga
  

keng yo‘l ochadi.

104
8.6. Lizing xizmatlari bozorini rivojlanish istiqbollari

O‘zbekiston iqtisodiyoti real sektorini rivojlantirishga hamda kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan iqtisodiy islohotlar mamlakatda lizing xizmatlarini yanada rivojlantirishga keng imkoniyatlar ochib beradi.

O‘zbekistan Respublikasi qonunchilikda kiritilgan o‘zgartirishlar bank krediti va asosiy vositalarga safarbar etiladigan investitsiyalarni boshqa turlari bilan bir qatorda lizingni investitsion mohiyatini anglatadi. Bu o‘zgartishlar O‘zbekistonda lizingni rivojlantirishni mustahkam zaminini yaratib berdi. Bular asosida esa, ayniqsa kichik biznes subyektlari uchun, lizing qulay hamda nisbatan jalb etuvchan moliyaviy vosita sifatida xizmat qilishi mumkinligiga ishonch hosil qilindi. Amalga oshirilgan o‘zgartirishlar, nafaqat mavjud bo‘lgan lizing kompaniyalari, balki mamlakatimiz lizing sektoriga tashqi va ichki investitsiyalar oqimi o‘sishi evaziga yangidan tashkil etiladigan kompaniyalar faoliyatiga ham o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatdi. Chet el kapitali oqimining o‘sishi lizing kompaniyalari xizmatlari doirasini kengaytirish va operatsiyalar hajmini oshirish yo‘li bilan ular kapitallashuvi masalalariga ko‘maklashadi. O‘zbekistan tijorat banklari ham lizing xizmatlari hajmini va lizing sektorini moliyalashtirishni kengaytiradi.

Markaziy Osiyoda lizingni rivojlantirish loyihasi ekspertlari tomonidan 2003 - yil boshlarida O‘zbekistonda lizing xizmatlari bozorini rivojlantirish imkoniyatlari tadqiqoti amalga oshirildi. Tadqiqot olib borilishi jarayonida O‘zbekistonning barcha hududlaridaga turli mulkchilik shaklidagi 192 korxona so‘rovdan o‘tkazildi. Tadqiqot natijalari ko‘rsatishicha, 2003 - yilda mamlakatimizda kichik biznesni qondirilmaydigan lizing xizmatlari talabi 15 mln. AQSH dollariga yaqindir. ¹

Mamlakat ishlab chiqarish mehnat resurslarini asosiy qismi qishloq. xo‘jalik sektoriga to‘g‘ri kelishi munosabati bilan eng asosiy zaruriyat qishloq xo‘jalik sektoriga to‘g‘ri kelishi munosabati bilan eng asosiy zaruriyat qishloq xo‘jalik texnikasi va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash uskunalariga to‘g‘ri kelishi kuzatiladi. Yengil va oziq-ovqat sanoati uskunalari lizingiga bo‘lgan talab ham yuqori darajada. Savdo uskunalari lizinga o‘zlashtirilmagan bo‘lib, uning kelajagi juda ham samarali bo‘lishi shubxasizdir. E’tiborni jalb qiladigan masalalardan yana biri shaxsiy avtotransport, uzoq, muddatli iste’mol buyumlari lizingini rivojlantirish masalalaridir.

1. 
   Анализ рынка лизинга в Центральной Азии, май 2003, 1Р8, 17 бет.
   

105