Salep biTKİSİNİn doku küLTÜRÜ İle çOĞaltilmasi çalişmalari cevdet Gümüş 2

 
Şekil 2. Farklı yetiştirme ortamlarında dış koşullara adaptasyon için serada aktarılmış orkide 
bitkicikleri 
III. 
Uygulama
 
 
Üçüncü olarak ise in vitro’da elde edilen bitkilerin dış koşullara alıştırılması çalışması 
tümüyle sıcaklık ve nemi sabit kontrollü koşullarda (iklim odası) gerçekleştirilmiştir. Bu 
amaçla Orchis laxiflora ve Orchis morio türlerinden doku kültürü koşullarında elde edilen 
bitkiler vermikulit içine aktarılmıştır. Taşıyıcı olarak 140 x 185 x 70mm ebatlarındaki kapaklı 
(her kapakta 5 adet havalandırma deliği açılmış) PE (Polietilen) kutular kullanılmıştır. 

---

4 
Kutularda 3 hafta tutulan fideler, Bolu torfu doldurulan saksılara aktarılmıştır. 16 cm 
çapındaki saksılara yaklaşık 1.5 l yetiştirme ortamı doldurulmuştur. Vermikulit içeren PE 
kutulara 4-6 adet bitki dikimi yapılmıştır. Dikimi tamamlanan tüm örnekler, can suyu 
verilerek, sıcaklığı 23±1 ºC, nem oranı %60-70 arasında değişen iklim odasına alınmıştır. 
Örneklerin günlük kontrolleri yapılarak bitkilerin su ihtiyacı yetiştirme ortamının nemine göre 
karşılanmıştır. Kapaklı PE kutularda kültüre alınan örneklerde ilk hafta kapak tamamen 
kapatılmış, ancak bitkilerde görülen gelişme geriliği nedeniyle 2. hafta yarı açık duruma 
getirilmiş ve el pulverizatörüyle günde 2-3 kez su püskürtülmüştür. 3. hafta ise tamamen 
kapaklar tümüyle açılmıştır. Kültüre alınan tüm örneklerde canlılık durumları haftalık olarak 
kaydedilmiştir. Saksılara aktarılan bitkiler seraya alınmışlardır. 
 
Araştırma Bulguları
 
In vitro koşullarda elde edilen bitkilerin dış koşullara alıştırılması amacıyla, bitki gelişimi 
sağlanan türlerde (Dactylorhiza nieschalkiorum, Orchis coriophora, Orchis laxiflora, Orchis 
morio ve Serapias vomeracea) farklı zamanlarda birbirinden bağımsız üç deneme 
kurulmuştur.
Araştırma süreci içerisinde elde edilen ilk bitkiler, seradaki sisleme ünitesinde dış koşullara 
alıştırılmaya çalışılmıştır. D. nieschalkiorum, S. vomeracea ve O. coriophora türlerinden elde 
edilmiş olan köklü ve en az 25 mm uzunluğa sahip olan bitkicikler ile yumru oluşturmuş 
durumdaki O.coriophora bitkileri (Şekil 3), sisleme ünitesi altındaki perlit+pomza karışımına 
dikilmişlerdir. Her bitki türünden 50’şer adet (O. coriophora’da 50 adet yumrusuz + 50 adet 
yumrulu) bitkicik dış koşullara aktarılmıştır. Alıştırmaya alınan bitkilerde birinci haftanın 
sonundan itibaren tür farkı olmaksızın fizyolojik solgunluk görülmeye başlanmıştır. 
Bitkiciklerin ikinci haftanın sonunda büyük ölçüde canlılıklarını yitirdiği gözlenmiştir. Dış 
koşullara aktarma esnasında kuvvetli gelişmeye sahip olan bitkiler ile bir adet yumruya sahip 
(O. coriophora) bitkiler ise canlıklarını üçüncü haftanın sonuna kadar sürdürebilmiştir.
Dördüncü haftanın sonunda tüm bitkilerin solarak öldükleri tespit edilmiştir. Bu süre zarfında 
deneme dışı artan bitkiciklerin dikimi ile oluşturulan bölümden, bitkicikler zaman zaman 
köklendirme ortamından çıkartılıp kök bölgelerinde bir değişiklik veya yeni kök oluşumu 
olup olmadığına bakılmıştır. Bitkiciklerin kök bölgelerinde gelişme yönünde hiçbir 

---

5 
farklılaşma olmamış ve hatta kurumalar meydana gelmiş, yeni yaprak gelişimi oluşmamış, 
birkaç hafta içerisinde solarak ölmüşlerdir. 
Şekil 3. Dış koşullara aktarma amacıyla hazırlanmış bir O.coriophora bitkiciği 
Araştırmanın ilerleyen aşamalarında elde edilen yeni orkide bitkileriyle yeniden dış koşullara 
aktarma denemesi kurulmuştur. D. nieschalkiorum ve O. morio türlerine ait bitkilerin yarısı 
fide tutumunu artırmak için kullanılan Crop-Set ile muamele edildikten sonra viyoller 
içerisine doldurulmuş perlit, Bolu torfu veya vermikulit ortamlarına aktarılmıştır. Tüm 
uygulamalar, %80 nisbi neme sahip, fakat sisleme düzeneği bulunmayan bir sera bölmesinde 
tezgahlar üzerine dizilmiştir. Bu çalışmada da tür ve yetiştirme ortamı farkı olmaksızın birinci 
aktarma çalışmasına benzer sonuçlar elde edilmiş, yalnızca aktarma aşamasında kuvvetli 
gelişme gösteren bitkiler canlılıklarını üç hafta kadar sürdürebilmiş, dördüncü haftanın 
sonunda tüm bitkiler solarak canlılıklarını tümüyle yitirmişlerdir. Şekil 4’te üçüncü haftanın 
sonunda perlit, vermikulit ve torf ortamındaki bitkilerin durumu gösterilmektedir.

---

6 
Şekil 4. Perlit, vermikulit ve torf ortamındaki D. nieschalkiorum bitkilerinin, dış ortama 
aktarımdan 3 hafta sonraki durumu 
Yapılan üçüncü dış koşullara alıştırma çalışmasında ise yeterli büyüklüğe ulaşmış Orchis 
laxiflora (Şekil 5) ve Orchis morio türlerinden in vitro’da elde edilen bitkilere iki aşamalı bir 
alıştırma programı uygulanmıştır. Bu amaçla birinci aşamada bitkiler vermikulit doldurulmuş 
kapaklı PET kutulara dikilerek (Şekil 6) üç hafta süreyle iklim odasında gelişmeye 
bırakılmıştır. Alıştırma işleminin ikinci aşamasında ise üçüncü haftanın sonunda bitkiler 
vermikulit ortamından alınarak Bolu Torfu doldurulmuş saksılara aktarılmıştır. Bitkilerin 
aktarıldığı saksılar ise seraya alınmış ve gelişmeleri izlenmiştir. Denemenin kontrolleri 
yapılarak kültürel istekleri karşılanmaya çalışılmış ve haftalık canlı bitki kayıtları not 
edilmiştir. Buna göre aktarma işleminin ilk aşamasında, her iki türde de kültüre alınan 
bitkilerin yaklaşık %30’u kaybedilmiştir. İkinci aşamasında ise bitkilerin ölüm süreci daha 
hızlı ilerlemiş ve 4. hafta sonunda bitkilerin yaklaşık %95’i canlılığının yitirmiştir. Şekil 7’de 
dördüncü hafta sonunda canlılığını koruyan Orchis morio bitkileri görülmektedir. 

---

7 
Şekil 5. Dış koşullara alıştırma amacıyla yapılan üçüncü çalışmada kullanılan bir Orchis 
laxiflora bitkisi 
Şekil 6. Üçüncü dış koşullara alıştırma çalışmasının birinci aşamasında kapaklı PET kutular 
içerisindeki vermikulit ortamında gelişmeye bırakılan Orchis laxiflora bitkileri

---

8 
Şekil 7. Üçüncü dış koşullara alıştırma çalışmasının ikinci aşamasında toprağa aktarılan ve 
dördüncü hafta sonunda yaşamını sürdüren O.morio bitkileri