Samarali foydalanishga erishishlarida soliqlarning

Key words: resource tax, land use tax, water use tax, subsoil use tax, tax 
revenue, share of resource taxes in total tax revenue, tax rate. 
KIRISH 
Dunyodagi hamma mamlakatlar hozirda iqtisodiy jihatdan barqaror o'sish 
niyatida sanoatni va tadbirkorlikning barcha turalari rivojiga keng imkoniyatlar 
yaratib berishmoqda. Bunday shiddatli o'sishlarda insoniyat tabiiy resurslardan keng 

---

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
247 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
qamrovli foydalanib, ularga bo'lgan ehtiyoj ham yildan yilga ortib bormoqda.
Bunday iqtidodiy o'sishda qayta tiklanmaydigan tabiiy resurlarning yo'qolib ketish 
havf hatari kun sayin ortib, insoniyat katta va hal etib bolmas ekologik muommolarga 
duch kelish ehtimoli judayam kuchaydi. Ehtimoliy tabiiy resurs taqchilligining oldini 
olish va salbiy holatlarni yumshatish uchun soliqlardan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Tabiiy resurs soliqlarini yanada takomillashtirish orqali xo'jalik 
yurituvchi subektlarni tabiiy resurslardan tejamkorona va samarali foydalanishga 
undash mumkin bo'ladi. Ko'plab rivojlangan davlatlar soliqlardan atrof muhitni 
himoyalash va qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslardan samarali foydalanishga 
erishishmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR. 
O'rganilgan ko'plab ilmiy manbalarda tabiiy resurs soliqlarining mohiyatini 
ochib berishda ularning xususiyatlari tadqiq etilgan. 
Tabiiy resurs soliqlarining o’ziga xos bo’lgan xususiyatlarga ega. Ushbu 
xususiyatlar tabiiy resurs soliqlarining har birida o’ziga xos tarzda mujassamlashgan. 
T.Jo’rayevning qayd etishicha, “Soliqlarning boshqa turlaridan farqli o’laroq, 
resurs soliqlari o’ziga xos xususiyatlarga ega: o’zining iqtisodiy mohiyatiga ko’ra 
ular renta to’lovidir. Boshqacha aytganda, bu qayta tiklanmaydigan tabiiy, yer va suv 
zaxiralaridan foydalanganlik uchun o’ziga xos to’lov bo’lib, u xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlar faoliyatining natijalari bilan bog’liq emas” 
S.Bard va L.Pavlovalarning fikriga ko’ra, “Renta to’lovlarining xususiyati 
shundan iboratki, ularni joriy qilish tabiiy resurslardan daromad olishni ko’zlamasdan, 
balki, tabiatdan foydalanuvchilar umumxalq mulki ob’ektlaridan oqilona 
foydalanishlari zarur” 
Ushbu ilmiy tadqiqotimizda chuqur ilmiy mushohada, statistik guruhlash, tizimli 
yondashuv, taqqoslash, ilmiy abstraksiyalash, ekspert baholash, qiyosiy tahlil va 
omilli tahlil usullaridan foydalangan holda, moliya tashkilotlarining rasmiy statistik 
ma’lumotlari tahlil etilib, yakuniy ilmiy-nazariy va amaliy xulosalar va takliflar 
ishlab chiqildi.
MUHOKAMA 
Tabiiy resurslardan samarali va oqilona foydalanishni ta’minlashda mamlakat 
soliq siyosati muhim ahamiyat kasb etadi. Bu boradagi ko’plab mamlakatlar tajribasi 
o’zining muayyan ekologik samaradorligini ko’rsatayotganligini hisobga olgan holda, 
tabiiy resurs soliqlari bajaradigan vazifalar borasida ham turli fikrlar mavjudligini 
e’tirof etish lozim. Xususan, tabiiy resurs soliqlari amal qilish jarayonida ikki 
vazifani: 

---