Samarqand dalat universiteti fizika fakulteti nazariy fizika va



^rmin
 dr _r 2

  d


  d

Rasm. Sochilish

Rasmdan ko’rinadiki boshlang’ich oqimda ,   d  nishon masofasida bo’lgan

zarralar  ,  d  burchak ichida sichilgan bo’ladi. Ichki va tashqi radiusi
,   d  bo’lgan halqaning yuzasi 2 d uning oqim zichligi j ga ko’paytirilsa
shu yuzadan bir sekkundda o’tgan zarralar soni kelib chiqadi dn.
dn  2 d j
Unda sochilish kesimi esa
d  2   ^{d ( )} d
d


Rezerford formulasi
Bu yerda biz muhim fizikaviy ahamiyatga ega bo’lgan jarayonlardan biri – zaryadlangan zarralarning Kulon maydonidagi sochilishini ko’ramiz. Buning 

burchakni tavsiflovchi formulada ifodani hosil qilamiz
U   / r
ekanligini inobatga olib, quyidagi


 / mv ² 

Bu yerdan
 ² 


_ 2


_m2 _v4
₀  arccos ^





0
tg ²

endi
₀     / 2
ekanligini inobatga olsak, yuqoridagi ifoda quyidagi

ko’rinishda yozilishi mumkin.


 ² 

 ² ₂ 


_m2v4 сtg ₂

(1)

endi bu ifodani  bo’yicha differesiallab va sochilishning differesial kesimi
d  2 d munosabat orqali aniqlanishini e’tiborga olsak, sochilish kesimining
 sochilish burchagiga bog’lanishini tavsiflovchi quyidagi ifodani hosil qilamiz:

d   (





mv²
cos ^
₎² 2 _d
sin ^{3 }

(2)

endi fazoviy burchak elementi
d  2 sin d
2
formula bilan aniqlanishini hisobga

olsak, sochilishning differesial kesimini quyidagi ko’rinishda yozid mumkin:
^  ^2 d

d  ^{ }
mv^{2 }
(3)

  
sin ⁴
2

Bu ifoda Rezerford formulasi deb ataladi. Ko’rinib turibdiki, sochilishning differensial kesimi  ning ishorasiga bog’liq emas. Yoki boshqacha qilib aytganda bu natija ham tortishuvchi ham itariluvchi Kulon maydonlari uchun o’rinlidir.
Shuni ta’kidlaymizki, ushbu ifoda to’qnashuvchi zarralarning inersiya markazlari tinch turgan ya’ni M tizimdagi differesial sochilish kesimidir. L tizimdagi sochilish kesimi esa biz zarralarning elastik to’qnashuvi jarayonini tahlil qilishda keltirib chiqargan formulalar yordamida topiladi. U holda dastlab tinch

turgan zarralar uchun og’ish burchagi
    2 ₂
ni e’tiborga olsak ularning

differesial sochilish kesimi uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz: