Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

5. Ishlovchilarni mehnat salohiyatlarini hisobga olgan holda 
joylashtirish 
Ishlab chiqarishning texnik bazasi qanchalik takomillashgan 
bо‘lishiga, korxonalar eng yangi vositalar bilan qurollanganligiga 
qaramasdan, agar mutaxassis kadrlardan foydalanish masalasi tо‘g‘ri 
yо‘lga qо‘yilmagan bо‘lsa, ishlab chiqarish jarayoni normal ketmaydi. 
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda inson omilining ahamiyati 
doimiy ravishda jamiyat ega bо‘lgan har bir mehnat salohiyati 
ahamiyatining oshib borishi bilan bog‘liq. Shuning uchun 
korxonalarda kadrlarni tо‘g‘ri joylashtirishni tahlil qilish vazifalariga 
alohida e’tibor beriladi. 

---

126 
Ushbu ish jarayonida asosiy e’tibor ularni oqilona taqsimlash, 
son va sifat jihatidan foydalanish masalalariga qaratiladi. Son 
jihatidan qaralganda ishlovchilarning umuman korxona bо‘yicha yoki 
bо‘limlar bо‘yicha etarliligi ishlab chiqarish vazifalarining hajmlari va 
mehnat jamoasining imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Sifat jihatidan esa – bajarilayotgan ishlarning murakkabligiga 
ishlovchilar kasb malakasining mos kelishi darajasiga qarab 
aniqlanadi. 
Bunday tahlildan maqsad – kadrlarni oqilona joylashtirish yо‘li 
bilan ishlab chiqarishning mehnat salohiyatidan foydalanishni 
yaxshilash zahiralarini topishdir. 
Tahlil obyekti bо‘lib qо‘llanilayotgan mehnat taqsimoti va 
kooperastiyasi 
hisoblanadi 
va 
uning 
mehnat 
salohiyatidan 
foydalanishni hamda hisobot yilida bо‘lgan undagi son va sifat 
о‘zgarishlarini baholashdan boshlanadi. Buning uchun mavjud 
bо‘lgan mehnat jamoasining salohiyati aniqlanadi va u hisob 
salohiyati (ma’lum ish hajmini bajarish uchun zarur) bilan 
solishtiriladi. 
Kо‘rsatilgan uslubiy yondashuv shunga bog‘liqki, har qanday 
ishlab chiqarish jamoasining mehnat salohiyati о‘lchovi aniqlanganda 
ishlovchilar sonidan emas, balki ularning salohiyat imkoniyatlaridan 
kelib chiqiladi. 
Korxonalardagi hajmiy va boshqa kо‘rsatkichlarni rejalash yillik 
hisobda kvartal va oylarga bо‘lish bilan qilinganligi tufayli, mehnat 
salohiyatini quyidagi formulada hisoblanadigan tо‘liq yillik ishchilar 
soni St.r-yagona kо‘rsatkichida hisoblash maqsadga muvofiq. 
St.r = Js : Tо‘r (11.22) 
bu yerda 
Js – ish vaqti jamg‘armasi salohiyati; 
Tо‘r – bir ishlovchining о‘rtacha bir yillik ish vaqti jamg‘armasi, soat. 
Shunday qilib, aniqlangan jamoa mehnat salohiyati zarur о‘lchov 
bilan solishtirilib, kadrlardan foydalanish va joylashtirishdagi 
kamchiliklar hisobiga mavjud zahiralar topiladi. Mehnat salohiyati 
hisob-kitoblari umuman tsex bо‘yicha yoki ishlovchilarning alohida 
funkstional guruhlari bо‘yicha о‘tkazilishi kerak. Hisob-kitoblarni 
bunday detallashtirish alohida olingan kategoriyalardagi ishlovchilar 

---

127 
sonining mavjud normativlar talablariga mos kelishini tahlil qilish 
imkonini beradi. Bu holda ishlovchilarni oqilona joylashtirish va 
ulardan foydalanishning umumiy mezoni bо‘lib kadrlar tuzilmasidagi 
о‘zgarishlar hisoblanadi. Ayniqsa, ishlovchilarning har bir 
kategoriyasi ulushining normativlarga mos kelishini tahlil qilish 
muhimdir. Lekin har doim ham turli ishlovchilar guruhlarining 
normativlarga mos kelishiga jiddiy amal qilinmaydi. Masalan, 
boshqaruv xodimlari ulushining oshib ketishi tashkiliy xarakterdagi 
negativ jarayonlarni kо‘rsatadi. Bunday oshib ketish oxir oqibatda 
foyda о‘lchamiga ta’sir qiladi.