Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

Ô
Ê
Ò
Ò
Ý÷
ô
ë
ïâ



)
(
(10.13) 
bu yerda 

---

105 
Yech – ish vaqti yо‘qotishlari va undan ratsional foydalanmaslik 
hisobiga ishlovchilar sonini kamaytirish imkoniyati, kishi; 
T
pv
– ish vaqti yо‘qotishlari, soat; 
T
l 
– ish vaqtining noratsional sarflari, soat; 
K – ish vaqtining noratsional sarflarini qisqartirish imkoniyati 
koeffitsiyenti; 
F
f
– bitta ishchining haqiqatdagi ish vaqti fondi, soat. 
Ish vaqtidan Rasional foydalanmaslik hisobiga yо‘qotishlarni 
aniqlash uchun ishchilarning umumiy ish vaqti fondi tahlil qilinadi va 
omillarning ish vaqtidan foydalanishga ta’siri topiladi.
Ishga kelmasliklar va ish vaqti yо‘qotishlar natijasida ishlab 
chiqarilmagan mahsulot hajmi quyidagi 
formula 
yordamida 
aniqlaniladi. 




B
T
O
(10.14) 
bu yerda 
ΔO – ishlab chiqarilmagan mahsulot hajmi, sо‘m; 
T – qisqartirilishi lozim bо‘lgan ishga kelmasliklar va ish vaqti 
yо‘qotishlari, soat (kun); 
V – soatlik (kunlik) mahsulot ishlab chiqarish, sо‘m. 
Tо‘liq ish kuni yо‘qotishlari о‘rtacha yillik mahsulot ishlab 
chiqarish hajmiga, smena ichidagi ish vaqti yо‘qotishlari esa о‘rtacha 
kunlik ishlab chiqarishning bajarilmasligiga olib keladi. 
О‘rtacha rо‘yxatdagi 1 ishchining ish vaqtidan foydalanishni 
mahsulot ishlab chiqarishga ta’siri haqiqatda va bazisdagi ish vaqti 
jamg‘armasini solishtirish orqali aniqlanadi. Ish vaqtidan foydalanish 
hisobiga ishlab chiqarishning о‘sishi (kamayishi) quyidagi formula 
bilan aniqlanadi: 
100




ô
á
ô
Ô
Ô
Ô
B
, (10.15) 
bu yerda 
V – ish vaqtidan foydalanishni yaxshilash hisobiga mahsulot ishlab 
chiqarishning о‘sishi,%;
F
f 
– hisobot yilida 1 о‘rtacha rо‘yhatdagi ishchining haqiqatdagi ish 
vaqti jamg‘armasi, soat.
Misol. 1 ta о‘rtacha rо‘yhatdagi ishchining rejadagi ish vaqti 
jamg‘armasi 1705,4soatga teng, haqiqatda esa 1442,9 soatni tashkil 

---

106 
qiladi. Ish vaqtidan Ratsional foydalanmaslik hisobiga mahsulot ishlab 
chiqarish qanday о‘zgarganini aniqlaymiz. (10.4-jadvalga qarang). 
2
,
18
100
9
,
1442
4
,
1705
9
,
1442






B
Hisobot davrida ish vaqti jamg‘armasi 262,5 soatga qisqarganligi 
tufayli ishlab chiqarish -18,2 % ga kamaygan. 
Ish vaqtidan foydalanishni yaxshilash hisobiga ishchilar sonining 
tejalishini hisoblash uchun quyidagi formulalardan foydalanish 
mumkin. 
1. Sababsiz ishga kelmaslik va tо‘liq ish kuni yо‘qotishlarini bartaraf 
etish: 
ð
òè
ïð
ñ
Ô
Ï
Ï
Ý


1
(10.16) 
bu yerda 
P
pr
– sababsiz kelmasliklar tufayli tо‘liq ish kuni yо‘qotishlari, kishi-
kunlar; 
P
pl
– tо‘liq ish kuni turib qolishlar, kishi-kun; 
F
r 
– 1 ta ishchining potensial (rejadagi) ish vaqti jamg‘armasi. 
2. Kasallanishlarni rejadagi yoki о‘tgan davrdagi eng yaxshi 
darajagacha qisqartirish: 
ðô
ð
ïë
á
ô
á
ñ
×
Ô
Ï
Ï
Ý



2
(10.17) 
bu yerda 
ïë
á
ô
á
Ï
Ï
,
- rejada kо‘zda tutilgan yoki о‘tgan davrdagi eng yaxshi va 
tahlil qilinayotgan davrdagi haqiqatdagi kо‘rsatkich, kunlar. 
Chrf – tahlil qilinayotgan davrda haqiqatdagi ishchilar soni. 
3.Ma’muriyat ruhsati bilan ishga kelmasliklarni rejalashtirilgan 
darajagacha qisqartirish: 
ðô
ð
ïë
à
ô
à
ñ
×
Ô
Ï
Ï
Ý



3
(10.18.) 
bu yerda 

---

107 
ïë
a
ô
a
Ï
Ï
,
- reja va haqiqatda 1 ishchining ma’muriyat ruhsati bilan 
ishga kelmasliklar; 
Fr – 1 ishchining ish vaqti jamg‘armasi, kun. 
4. 
Ish vaqtining smena ichidagi yо‘qotishlarini qisqartish. 
100
4
ðô
ô
â
÷
×
Ï
Ý


yoki
ðô
ïë
â
ô
â
÷
×
Ï
Ï
Ý



100
4
(10.19) 
bu yerda 
ïë
â
ô
â
Ï
Ï
,
- reja va haqiqatda smena ichidagi ish vaqti yо‘qotishlari 
(ishlangan vaqtga nisbatan %)
Biroq shuni nazarda tutish kerakki, ish vaqtining bekor sarf 
bо‘lishi hamisha ham mahsulot ishlab chiqarish hajmining 
kamayishiga olib kelmaydi, chunki uning о‘rni xodimlarning jadal 
ishlashini oshirish bilan tо‘lib ketishi mumkin. Shuning uchun ham 
mehnat 
zahiralaridan 
foydalanishni 
tahlil 
qilganda 
mehnat 
unumdorligi kо‘rsatkichlarini о‘rganishga katta e’tibor beriladi.