Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

3. О‘qitishning hajm kо‘rsatkichlari 
 
Yuqorida aytib о‘tilgan kо‘rsatkichlar о‘qitish hajmini hisobga 
olmaydi, shu sababli kompaniyada bir yil davomida о‘tkazilgan 
о‘qitish umumiy hajmining kompaniya xodimlari soniga nisbati kom-
paniyada о‘qitish tizimining mos keladiganroq bahosi hisoblanadi. Bu 
kо‘rsatkich yil davomida kompaniyaning bitta xodimiga tо‘g‘ri 
keladigan о‘qitish hajmini tavsiflaydi. Uni kishi-soat yoki kishi-
kunlarda о‘lchash mumkin. Alohida о‘quv tadbirlari bir kundan ham 
kam vaqt davom etishi mumkinligini hisobga olib, 1 kun 8 soatga teng 
deb olgan holda soatlarni kunlarga qayta hisoblash maqsadga muvo-
fiq. 
Ikki xodimning 3 kun davom etadigan ochiq seminarga tashrif 
buyurishi 2x3 = 6 kishi-kun yoki 6x8 = 48 kishi-soatga teng bо‘lgan 
о‘qitish hajmini beradi. 

---

143 
15 xodim uchun ikki kunlik yopiq seminar 30 kishi-kun yoki 240 
kishi-soatga mos keladi. Biroq 100 ta xodim uchun bir soatlik ma’ruza 
100 kishi-soat yoki 12,5 kishi-kunga teng bо‘lgan hajm beradi. 
Eng yaxshi kompaniyalar amaliyoti bitta xodimga tо‘g‘ri 
keladigan о‘qitish hajmi bir yilda bita xodimga 3 dan 10 kishi-
kungacha bо‘lishi bilan tavsiflanadi. Bu erda shuni aytib о‘tish 
kerakki, oxirgi 3-5 yilda dunyoda masofaviy о‘qitish va kompyuter 
yordamida о‘qitishning kengayishi hisobiga nazoratoriyada о‘qitish 
hajmining pasayishi tendensiyasi kuzatilmoqda. 
4. О‘qitishning iqtisodiy kо‘rsatkichlari 
Bir qarashda eng oddiy va tushunarli bо‘lgan kо‘rsatkich – о‘quv 
tadbiri qiymati – haqiqatda kо‘p narsa haqida gapirmaydi. Bu 
kо‘rsatkich faqat tadbirning ikkita asosiy tavsifnomasi – qatnashchilar 
soni va davom etish muddatini hisobga olgan holda baholanishi 
mumkin. Shu sababli amaliyotda о‘quv tadbirining bir kuni (bir soati) 
qiymati va har bitta о‘qitilayotgan xodimning bir kuni (bir soati) 
qiymati kabi kо‘rsatkichlarni kо‘rib chiqsh maqsadga muvofiq. 
Aytib о‘tilgan kо‘rsatkichlarning birinchisi о‘qitishning guruh 
turlarini iqtisodiy baholash, ya’ni birinchi navbatda yopiq seminarlar 
uchun foydalaniladi.
Ikkinchi kо‘rsatkich, ya’ni nafaqat har qanday о‘quv tadbirini, 
balki butun yillik о‘qitish rejasini ham iqtisodiy baholash uchun 
foydalanish mumkin bо‘lgan va har bitta о‘qitilayotgan xodimning bir 
kuni (bir soati) qiymati kо‘proq universal hisoblanadi. Ushbu kо‘rsat-
kichni о‘qitish iqtisodiy samaradorligi umumlashtirilgan о‘lchovi deb 
atash ham mumkin. Bu kо‘rsatkich qanchalik kichik bо‘lsa, kamroq 
xarajatlar bilan shunchalik kо‘proq xodimlar о‘qitilishi mumkin 
bо‘ladi. 
О‘qituvchi va qatnashchilar о‘rtasida ineteraktiv о‘zaro 
aloqalarga asoslangan treninglar, qoidaga kо‘ra, 10-12 kishidan iborat 
bо‘lgan guruhlarda о‘tkaziladi, chunki a’zolar soni kо‘p bо‘lgan 
guruhlarda samarali о‘zaro aloqalarni ta’minlash juda qiyin. 
Kompyuterda ishlash kо‘nikmalariga о‘rgatishda о‘quv jarayonining 
uslubiy ta’minoti, tasil olayotganlarning boshlang‘ich malakasiga 
qarab bitta о‘qituvchiga 4 kishidan 8 kishigacha tо‘g‘ri kelishi lozim. 
Qatnashchilar sonini oshirish yо‘li bilan yuqorida aytib о‘tilgan 

---

144 
о‘qitish turlarining iqtisodiy samaradorligini oshirishga harakatlar 
о‘qitish sifatining keskin tushib ketishiga sababchi bо‘ladi. Lekin 
shunga qaramay, о‘qitish samaradorligi va sifati ustidan doimiy 
monitoring mavjudligida ushbu kо‘rsatkichdan foydalanish tо‘g‘ri deb 
sanalishi mumkin. 
О‘qitish xarajatlarini ish haq fondi va foydaga nisbatan, 
shuningdek, bitta xodimga hisob-kitob qilganda baholash mumkin. 
О‘qitish iqtisodiy samaradorligi xuddi har qanday tovar yoki 
xizmatning narxi va sifati kabi nisbatda bо‘ladi. Chunonchi: narx 
qanchalik past bо‘lsa, qoidaga kо‘ra, sifat ham shunchalik past 
bо‘ladi. 
Xodimning 
manfaatlari 
nuqtai 
nazaridan 
nazoratorlik 
ekspertizasi ikki yо‘nalishda amalga oshiriladi: xodimning chuqur 
bilimga egaligini rivojlantirish (malakasini oshirish) va xizmat 
pillapoyasi bо‘ylab harakatlanish imkoniyati (karyera). 
Afsuski, kо‘plab firmalar о‘qitishda mablag‘ tejaydi, eng 
muvaffaqiyatga erishgan kompaniyalar esa mehnatga haq tо‘lash 
fondining 10%igacha bо‘lgan mablag‘larni ta’lim ehtiyojlariga 
ajratadi (13.1-jadval).