Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

1.1. 
Elektron biznes mohiyati 
Telekommunikatsiyaning rivojlanishi hozirgi kunda butun dunyo bo'ylab 
jismoniy shaxslar va kompaniyalar bir-biri bilan elektron aloqa kanallari orqali 
bog'lanishiga olib keldi. Internet yagona axborot muhitni tashkil qilish vositasi bo'lib, 
biznesni rivojlanishning yangi bosqichiga o'tishga imkon berdi. Bir tomondan, u 
ishlab chiqaruvchilarga har xil imtiyozlar bilan iste'molchilarning maksimal 
auditoriyasiga kirish imkoniyatini taqdim etdi. Boshqa tomondan, bu xaridorlarga 
elektron interfeyslardan foydalanib, o'zlarining buyurtmalarini ishlab chiqarishni 
boshqarish tizimiga o'zlari kiritish imkoniyatini berdi. Shunday qilib, so'nggi yillarda 
elektron biznes va elektron tijorat yirik va kichik firmalar hamda jismoniy shaxslar 
hayotiga kirib keldi. Elektron tijorat elektron biznesdan nimasi bilan farq qiladi?
Biznes - bu mulkdan foydalangan holda, tovarlarni sotishdan, ishlarni 
bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam ravishda foyda olishga qaratilgan 
va sub'ektlar tomonidan o'zlarining tavakkallari va javobgarligi ostida amaldagi 
qonunchilikka muvofiq bajariladigan tadbirkorlik faoliyati. 
Elektron biznes (e- biznes) - bu global axborot tizimlari imkoniyatlaridan 
foydalanadigan biznes. Boshqacha qilib aytganda, bu uning muhim qismi axborot 
texnologiyalari yordamida amalga oshiriladigan biznes yuritish shakli. Elektron 
biznesning asosiy tarkibiy qismlariga kompaniyani yagona axborot tarmog'i 
(intranet) asosida tashkil etish, yani ichki sohani va tarmoqlar va Internet orqali 

---

10 
sheriklar, etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi o'zaro aloqalar (extranet) 
kiradi.
XX asrning 60-yillaridan boshlab kompaniyalar faoliyatida elektron biznes 
elementlari paydo bo'ldi. Bular avtomatik biznes tizimlar, masalan: 
- 
Elektron ma'lumotlar almashinuvi (Electronic Data Interchange. EDI); 
- 
pul mablag'larini elektron o'tkazish vositalari (Elektron pul o'tkazmalari, 
EFT);
- 
Korxona resurslarini rejalashtirish (Enterprise Resource Planning, ERP) 
vositalari. 
Shunday qilib, elektron biznes – korxonaning xodimlari, turli korxonalar, 
davlat idoralari, fan, madaniyat, ta'lim muassasalari, notijorat va jamoat 
tashkilotlari o’rtasida ishlab chiqarish va tashlikiy munosabatlarning electron 
biznes-faoliyatning barcha shakllari. 
Dastlab IBM kompaniyasi “elektron biznesni” tushunchasini savdo 
belgi sifatida ro'yxatdan o'tkazdi: 

 
Rasm 1. “Electron biznes” savdo markasi 
Elektron biznesning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
• savdo maydonchalari (Internet birjalar, kim oshdi savdolari, tovar va xizmatlar 
kataloglari); 

xaridlarni elektron boshqarish;

Portallar (korporativ, axborot, tijorat, shaxsiy); 

Jamoat global tarmoqlarni tashkil etish, ularga xizmat ko'rsatish (tarmoq 
operatorlari tomonidan amalga oshiriladi); 

moliyaviy xizmatlar (Internet to'lov tizimlari, valyuta ayirboshlash shoxobchalari, 
internet-bank, onlayn savdo);

investitsiya fondlari (birlashtirilgan investitsiya fondlari yoki bufer fondlari va 
o'zaro fondlar);

Internet-do'konlar; 

Kontent 
loyihalari 
(reklama 
biznesini 
yuritish 
maqsadida 
tashrif 
buyuruvchilarni jalb qilish uchun bepul va ommabop ma'lumotlarga ega saytlar);

Axborot vositachilari (kataloglar, reytinglar, qidiruv tizimlari);

Internetdagi axborot biznesi (davriy Internet nashriyotlari, yangiliklar saytlari 
va boshqalar);

Internet-marketing (qidiruv tizimlarida veb-saytlarni reklama qilish); 

Reklama biznesi;

aloqa xizmatlari va muloqot vositalari; 

WEB-mastering (veb-saytlarni ishlab chiqish, veb-dasturlash, veb-dizayn, 
veb-saytlarni reklama qilish);

MLM yoki tarmoq marketingi (do'kondan tashqari chakana savdo shakli); 

dasturiy ta'minot va raqamli tovarlarni ishlab chiqish;

---

11 

Xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning xizmatlari (tarmoq provayderlari, 
xosting provayderlari, domenlar);

xizmatlar ko'rsatish (masofaviy o'qitish, onlayn kutubxonalar, elektron 
sog'liqni saqlash, Internet-konsalting va boshqalar);

Onlayn o’yinlar biznesi (virtual kazinolar, bukmeykerlar, totalizatorlar, 
lotereyalar);

mehnat birjalari (bandlik agentliklari);

Hamkor dasturlar (sheriklik dasturlari va boshqalar); 

Internet-franchayzing;

Internet-lizing.