Samarqand davlat universiteti kimyo fakulteti analitik kimyo kafedrasi

 
6.Birinchi tur elektrodlar 
Birinchi tur elektrodlarning potensiali elektrod reaksiyasida ishtirok etgan 
metalning o‘z ioniga nasbatan qaytarligiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, kumush nitrat 
eritmasiga tushirilgan kumush elektrod bunga misol bo‘la oladi. Kumush 
elektrodning potensiali:
(

=0,059)
 
formula bilan ifodalanadi. Birinchi tur elektrodlar tuz ko‘prigi yordamida 
tutashgan holda taqqoslash elektrodi bilan birgalikda kationlarni aniqlashda 
ishlatiladi.
 
7.Ikkinchi tur elektrodlar 
Ikkinchi tur elektrodlar deb, potensiali anionlarning aktivligi bilan 
belgilanadigan elektrodlarga aytiladi. Ikkinchi tur elektrodlar ikki xil bo‘ladi:
1) o‘zining kam eruvchan tuzi bilan qoplangan, tarkibida boshqa metallning 
shu kam eruvchan tuz bilan bir ismli anioni bo‘lgan metall elektrod (kumush 
xloridli –Ag/AgCl, KCl; kalomel – Hg/Hg
2
Cl
2
, KCl va boshqalar);



Ag
Ag
o
Ag
a
E
E
lg
,


---

16 
2) gaz elektrodlar (xlor 
xlorid – Pt, Cl
2
/HCl; kislorod – Pt, O
2
/KOH) va 
boshqalar).
Ikkinchi tur elektrodlarning birinchi toifasiga kiruvchilari taqqoslash 
elektrodlari sifatida hamda anionlarni aniqlashda, ikkinchi toifasiga kiradiganlari 
esa erigan gazlarning konsentratsiyasini aniqlashda ishlatiladi.
8.Uchunchi tur elektrodlari 
Bir xil anionga ega bo‘lgan, ikki kationdan biriga nisbatan qaytar elektrodlar 
uchinchi tur elektrodlarni tashkil etadi. Bunga simobning simob va kalsiy 
oksalatdagi elektrodi misol bo‘lishi mumkin. Uning potensiali ikkinchi metall 
ionining aktivligi bilan belgilanadi. Masalan,
Uchinchi tur elektrodlarning qaytarlik darajasi yuqori va ular elektrod metaliga 
nisbatan begona bo‘lgan kationlarni aniqlash uchun indikator elektrod sifatida 
ishlatiladi. Elektrolitik bo‘g‘indan tok o‘tganda quyidagi hodisalar kuzatiladi:
1) modda konsentratsiyasi bir yoki har ikkala elektrod sirti chegarasida 
o‘zgaradi;
2) bo‘g‘inning qarshiligiga muvofiq ravishda kuchlanish pasayadi;
3) bo‘g‘inning tabiatiga elektronlarning tashilish jarayonlari kinetikasi ta’sir 
ko‘rsatadi. Agar yuqorida keltirilgan rux mis galvanik elementi olinib, unga 
tashqi elektr manbaining qarama-qarshi qutblari ulansa va tashqi manbaning 
kuchlanishi galvanik elementning kuchlanishiga teng bo‘lsa, zanjirdan tok 
o‘tmaydi. Agar tashqi manbaning kuchlanishi elementning kuchlanishidan katta 
bo‘lsa, element elektrolitik bo‘g‘in vazifasini bajaradi va unda
Zn
2+
+

Cu

Zn+Cu
2+
reaksiya sodir bo‘ladi. 
Agar rux nitrat va mis sulfat eritmaning umumiy hajmida bir xil taqsimlangan 
bo‘lsa, elementdan o‘tadigan tok E
tash
E
el
ayirmasi bilan chiziqli bog‘lanishga ega 
bo‘ladi (E
tash
tashqi kuchlanish; E
el
galvanik elementning elektr yurituvchi 



2
lg
Ca
o
a
n
E
E


---

17 
kuchi). Bu vaqtda galvanik element qarshilik vazifasini bajaradi va tok kuchi 
quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: , 
bu yerda R 
elementning umumiy qarshiligi, Om.
Ushbu ifodani E
tash
-E
el
=IR shaklda yozish mumkin. Galvanik element 
elektrolitik bo‘g‘in vazifasini bajarishi uchun E
tash
qiymat E
el
qiymatdan IR 
miqdor qadar katta bo‘lishi kerak. IR qiymat kuchlanishning pasayishi deb 
yuritiladi. Kuchlanishning pasayishi asosida tekshirish uchun usul tanlash masalasi 
hal etiladi. Masalan, R qiymat katta bo‘lsa, tok kuchining o‘zgarishi sezilarli 
bo‘lmaydi va tekshirish uchun potensiometriya usulini tanlash mumkin; 
voltamperometrik usullardan esa foydalanish mumkin emas. Voltamperometrik 
usullardan foydalanish uchun eritmaning qarshiligini kamaytirish va tokning 
migratsiya natijasida o‘tishini ta’minlash kerak, buning uchun eritmaga fon