Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi


Download 303.93 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana12.11.2017
Hajmi303.93 Kb.
#19951
1   2   3   4

     Majburiy ushlanmalar bularga daromad solig’i 6,5 foizlik byudjetdan tashqari 

pensiya fondiga, sud va boshqa organlarning ijro hujjatlari bo’yicha ushlanmalar 

(alimentlar,jarimalar   va   boshqalar),   belgilangan   avans   summasi,   ortiqcha 

hisoblangan mehnat ta’tili haqi, yetkazilgan zararlar kiradi.

         Ish haqidan daromad solig’i shkala bo’yicha ushlanadi. Bunda ish haqi uch 

qismga bo’linib soliqqa tortiladi:(7-jadval)



                                                                            (7-jadval)

Jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkalari

Soliqqatortiladigan daromad miqdori

Soliq summasi

Eng kam ish ish haqining 5 barvar miqdorigacha

7,5%i


  Eng     kam   ish   haqining   5     baravar   miqdoridan   (+1)   10 

baravar miqdorigacha

16%i


Eng kam ish haqining 10 baravar miqdoridan ortiq qismidan

 

22%


Keltirilgan   shkala   amaliyotda   qo‘llaniladigan   xodimlarning   asosiy   ish 

joylaridan   olgan   daromadlariga   soliq   solish   chog‘ida   qat’iy 

qo‘llaniladi.O‘rindoshlar   odatda   korxona   buxgalteriyasiga   ularning   daromadidan 

yuqori   stavka   (22%)   bo‘yicha   soliq   ushlab   qolish   haqida   ariza   topshiradi.O‘zR 

Soliq   kodeksining   186-moddasiga   muvofiq   jismoniy   shaxslarning   daromadiga 

36


solinadigan soliqli ushlab qolish va budjetga o‘tkazish uchun daromad to‘lovchi 

yuridik shaxs javobgardir.

    Ixtiyoriy ushlanmalar-bularga hayriya sifatida ushlanmalar, kasaba uyushma va 

yumushlarga a’zolik to’lovlari, jamg’arma schotlariga ushlanmalar, turli kommunal 

hizmatlar   uchun   ushlanmalar   va   boshqa   hodimning   o’z   arizasiga   ko’ra   amalga 

oshiriladigan boshqa ushlanmalar kiradi. 

Ish haqidan ushlanmalarning barcha tirlari va ularning jami summasi hisob-

to’lov   qaydnomasida   yoki   ish   haqi   bo’yicha   yuritilgan   kitobga   alohida 

ustunchalarda ko’rsatiladi. Mehnat Kodeksiga muvofiq (164-modda) hodimning ish 

haqidan ushlanmalarning jami miqdori hisoblangan ish haqining 50% dan oshib 

ketmasligi lozim. 

Ishchi va xizmatchilarning qariligi, nogironligi va boquvchisini yo‘qotganlik 

uchun nafaqa bilan taminlash uchun barcha korxonalar kabi ushbu korxonada ham 

Pensiya   fondiga   ajratma   ajratiladi.   2013   yilda   pensiya   fondiga   jismoniy 

shaxslarning ish haqisidan 6,5% mikdorida ushlanma   amalga oshiriladi.  

Amaldagi qonunchilikga asosan har bir korxona ixtiyoriy ravishda hisoblangan ish 

haqidan kasaba uyishmasiga ajratma qilib boriladi. Hozirgi kunda ish haqidan kasaba 

uyushmasiga 1% mikdorida ushlanma amalga oshiriladi. 

Ijro   varaqalari   asosida   ba’zi   xodimlarning   ish   haqidan   aliment   ushlanishi 

mumkin. Ushlab qolingan aliment puli ish haqi berilgan kundan e’tiboran 3 kun 

ichida aliment undiruvchiga berilishi yoki pochta orqali jo‘natilishi lozim. Agarda 

aliment   unduruvchining   manzili   noma’lum   bo‘lsa,   u   holda   ushlangan   alement 

summasi sudning depozit hisob varag‘iga o‘tkaziladi.  

  Yagona ijtimoiy to‘lov yuridik shaxslarning mablag‘lari hisobidan ajratiladi. 

Yagona   ijtimoiy   to‘lovning   hisob-   kitobi   belgilangan   shaklda   soliq   xizmati 

organlariga taqdim qilinadi. Hisob- kitob soliq to‘lovchi tomonidan ortib boruvchi 

yakun bilan taqdim etiladi. 

                                                                                                              8-jadval

37


2013 yilda yagona ijtimoiy to‘lov stavkasi va uning taqsimoti quydagicha.

  Soliq solinadigan baza

     To‘lov stavkasi %

1. Mehnatga haq to‘lash fondi 

2. Yagona ijtimoiy to‘lov taqsimoti: 

-byudjetdan tashqari pensiya fondiga 

 - bandlikga ko‘maklashish davlat jam-   

g‘armasiga 

kasaba uyishmasi federatsiya ken- 



gashiga

25%


24.8

0.1


             0.1

Ish   haqidan   ushlanmalarning   barcha   turlari   va   ularning   jami   summasi   hisob 

-to‘lov   qaydnomasida   ish   haqi   bo‘yicha   yuritilgan   kitobda   yok   shaxsiy 

kartochkalarda   alohida   ustunchalarda   ko‘rsatiladi.   Mehnat   kodeksiga   muvofiq 

xodimlar   ish   haqidan   ushlanmalarning   jami   miqdori   hisoblangan   ish   haqining 

50%idan   oshib   ketmasligi   kerak.   21-son   BXMS   ga   muvofik   ish   haqidan 

ushlanmalarning   hisobi   6710   «Xodimlar   bilan   ish   haqi   buyicha   hisoblashishlar» 

passiv schetida amalga oshiriladi. Majburiy va ixtiyoriy ushlanmalar hisoblangan ish 

haqini kamaytirilishi sababli ushbu schet debetlanadi. Kuyida ish haqidan eng kup 

uchraydigan   ushlanmalar   bo‘yicha   sodir   buladigan   xujalik   operatsiyalarining 

buxgalteriya yozuvlari   keltirilgan.(9-jadval)

                                                                                                        

  9-jadval

T/R

Operatsiyaning mazmuni

Debet schet

Kredit 

schet

Yozuvga   asos   bo‘luvchi  

hujjat

38


1.

Ish haqidan ushlanmalar:

-Daromad solig‘i

-6.5% lik pensiya fondiga ushlanma

-Alimentlar va jarimalar

-Olingan avans 

-Kasaba  va boshqa uyushmalarga to‘lovlar

-Jamg‘arma   schyotlarga   va   boshqa   xizmatlar 

uchun ushlanmalar

-Kreditga sotilgan tovarlar  uchun ushlanmalar

-Olingan qarzlar uchun ushlanmalar

-Kursatilgan zararlar uchun ushlanmalar

-Sotilgan tovarlar uchun ushlanmalar

-Sotilgan tayyor mahsulotlar uchun ushlanmalar

-Sotilgan boshqa aktivlar uchun ushlanmalar

-Ko‘rsatilgan   xizmatlar,   bajarilgan   ishlar   uchun 

ushlanmalar

-Xizmat   safariga   berilgan   avanslarning   ortiqcha 

summalari ushlanganda 

-Boshqa   turli   maqsadlarda   berilgan   to‘lovlar 

ushlanganda 

6710


6410

6520


6990

4210


6990

6990


6990

4720


4730

9020


9010

9210-


9220

9030


4220

4230-4290

hisob-to‘lov 

qaydnomalari,

buyruqlar, ijro hujjatlari 

va boshqa hujjatlar



2.

 Ish haqini berilishi

6710

5010


To‘lov   qaydnomalari, 

kassa chiqim orderlari



3

Ish haqining deponentlash 

6710

6720


Deponentlangangan   ish 

haqi qaydnomasi



4

Deponentlangan ish haqining xodim talabiga ko’ra 

tarqatilishi

6720


5010

Deponentlangangan   ish 

haqi

 

qaydnomasi, 



chiqim kassa orderi

     «Juma   paxta   tozalash   zavodi  »   OAJning   amaliy     materiallari   bilan 

tanishganimizda ishchi va xizmatchilarning   hisoblangan ish haqisidan kuyidagi 

majburiy   va   ixtiyoriy     ushlanmalar     amalga   oshirilgan:   Jismoniy   shaxslardan 

olinadigan daromad solig’i,   pensiya fondiga   6%lik   ushlanma,   1% profsoyuz 

badali,   ayrim     kishilardan   aliment,   kommunal   to’lovlari   uchun   va   boshqalar. 

Hisob-kitob shuni kursatdiki korxonada ish haqidan ushlanadigan ushlunmalarning 

umumiy   mikdori 50%dan oshmaydi.

                                

39


Xulosa va takliflar.

        Hozirgi   kunda   mamlakatimizda   mehnat  haqi   sohasida   ko‘pgina   qarama-

qarshiliklar   va   yechilmagan   savollar   mavjud.   Vaqt   va   zamon   mehnat   haqi 

rivojlanishi   uchun   kuchli   turtki   beradigan     mehnat   haqi   tizimini   yaratishga 

undamokda. Har bir xodim hattoki ish haqining oz bo‘lsada ko‘tarilishiga qiziqadi. 

Tashkilotlar   esa   harajatlarni   kamayishiga   harakat

  qiladi.

Barcha mukofotlar, ko‘shimcha to‘lovlar, tarif stavkalari va okladlarga mexanik 

ko‘shimchalar oddiy me’yorga aylanib o‘zining mehnat haqini rag‘batlantirishni 

40


oshirmoqda.   Undan   ularning   mehnat   haqi   to‘lovini   shu   darajada   ko’tarib 

kelmokdaki, hozir tashkilot va korxonalarda ishlayetgan har bir xodimdan oylik 

maoshingiz qancha deb so’rasangiz anik javob bera oladilar. Bu masaladan shuni 

aytish mumkinki xo’jalik yurituvchi sub’yektlar uz faoliyati va qobiliyatidan kelib 

chiqqan holda o‘zi mustaqil mehnat haqi stavkalari va okladlarni belgilashi lozim. 

Hozirgi   belgilangan   stavka   va   okladlar   hozirgi   kunda   mehnatning   natijasini 

yaxshilash imkonini bermoqda. Shuning uchun ham har xil ishlovchiga barobar ish 

haqi to‘lanadi. Xodimlar hozirgi kunda ko‘prok va sifatlirok ishlashlari, ularning 

mehnat haqi oshishiga ta’sir etishiga ishonadilar. Faqatgina shuni aytish mumkinki, 

bozor iqtisodiyotining o‘sishi, ishlab chiqarishning o‘sishi, yangi ish o‘rinlarining 

ko‘payishi kelajakda yangi va yaxshi umidlar qilishni taqozo qiladi. 

  Hech  kimga  sir  emaski,  hayot  darajasi,  birinchi  navbatda,  aholining 



daromadlari  miqdori  bilan  belgilanadi.  O‘tgan  2012  yilda  bu  ko‘rsatkich 

yurtimizda 17,5 foizga o‘sdi, eng kam ish haqi 26,5 foizga oshdi. 

        Umuman olganda, 2000 yil bilan taqqoslaganda, real daromad aholi jon 



boshiga   8,6   barobar   ko‘paydi.   Hisob-kitoblarga   ko‘ra,   o‘rtacha   ish   haqi 

iste’mol savatchasi bahosidan 4 barobardan ziyod.

2013 yilda byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, nafaqa va 



stipendiyalar   miqdorini   o‘rtacha   23   foizdan   kam   bo‘lmagan   darajada 

oshirish, 2013 yilda va keyingi ikki yilda aholi real daromadlarini kamida bir 

yarim barobar ko‘paytirish vazifasi qo‘yilmoqda”.

         Mukammal mehnat haqi tizimi, yangi qarorlarni topish yaqin kelajakda 



yuqori   samarali   ishlashi   va   bozor   iqtisodiyotining   shiddat   bilan   o‘sib 

borishiga   xodimlarni   qiziqtiradi.   Minimal   ish   xaqini   xayot   faoliyati 

minimum   darajagacha   ko‘tarilish   muammosini   topish   ijtimoiy   notinchlik 

darajasini   yechishga   yordam   beradi.   Bu   esa   iqtisodiyotimizdagi   mavjud 

boshqa bir qator muammolarni oldini olishga va kelajakda iqtisodiy o‘sishni 

ta’minlash uchun kuch bo‘lishi mumkin. 

Kurs ishini bajarish jarayonida "Juma paxta tozalash zavodi "OAJ misolida 



mehnat hisobi tartibi o‘rganib chiqildi. Ushbu maqsadda mehnat haqi hisobi 

bilan   birga   bank   faoliyati   bo‘yicha   normativ   bazasi   o‘rganib   chiqildi. 

Tadqiqot   ob’ekti   faoliyati   bilan   amaliy   tanishuv,   hujjatlashtirish   ishlari 

bo‘yicha ko‘nikmaga ega bo‘ldim. 

41




           Olingan   hujjatlar   umumlashtirilib   tahlil   qilindi,   natijalarni 

rasmiylashtirish va tekshiruvlarni hujjatlashtirish usullari o‘rganildi. Mehnat 

haqini hisoblashda qo’llanilish mumkin bo‘lgan tavsiyalar ishlab chiqildi.

 Tavsiyalar:



1.

   "Juma   paxta   tozalash   zavodi  "OAJ  raxbariyatiga   mehnat   haqi   hisobini 

nazorat   kilish   borasida   ichki   nazoratni   kuchaytirish,   solik   va   tulovlar 

bo‘yicha   o‘zgarishlarni   yo‘riqnomalar   asosida   rioya   qilinishini  yanada 

kuchliroq nazorat qilib borishni tavsiya etamiz;

2. Xodimlarni jalb etish yoki ushlab qolish faqat mehnat haqi miqdoriga bog‘lik 

emas.   Xodimlarni   mehnat   qilishga   qiziqtirish   uchun   shunday   ish   haqi 

ko‘rinishlari borki masalan xodimning ish joyigacha olib kelib qo‘yish, bepul 

tibbiy   yordam   ko‘rsatish   va   davolash,   xodim   malakasini   oshirishi   uchun 

o‘quv qo‘llanmalarning berilishi, sog‘ligini yaxshilash yoki dam olish uchun 

turistik safarlarni tashkil etish, avtomobillarni saqlash, bepul ovqatlanishlarni 

tashkil   etish   kabi   usullari   xodimlarga   ishning   sifati   va   unumdorligini 

oshirishga yetaklaydi. 

Xulosa qilib ayganda ish haqi ishchi kuchi egasining o‘z mehnat natijasi uchun 

oladigan   haqi   bo‘lib,   uning   yalpi   daromadining   asosiy   kismini   tashkil   qiladi. 

Xodimning mehnat haqi bajargan ishining mukofotidir. 

21-son   BHMSga   muvofiq   ishchi   va   xizmatchilarning   hisob-   kitoblarning 

sintetik   hisobi   6700-   “Mehnathaqi   bo‘yicha   xodimlar   bilan   hisoblanishlarni 

hisobga oluvchi schotlar” nomli sintetik schotlarda yuritiladi. 

Biz tahlil qilgan korxonada, ya’ni    «Juma paxta tozalash zavodi » OAJda ish 

haqi sohasidagi hisob kitoblar ancha yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Lekin shu bilan birga 

birqator kamchiliklar hammavjud:

*Standartda   ko‘rsatilgan   tamoyillarga   asosan   korxona   faolyatidan   kelib 

chiqib     mehnat   haqi   bo‘yicha   tamoyillarni   ishlab   chiqish.   Quyidagi 

tamoyillarni keltirish mumkin:

*mehnatga haq to‘lashning korxona ehtiyojlariga to‘liq javobberuvchi ilg‘or 

shakl va tizimlarini qo‘llash;

*ish haqi miqdorini inflyatsiya suratlariga mosravishda muvofiqlashtirish;

*sifatli sitqi dildan mehnat qilishni rag‘batlantirish.

42


*Ishchi   schetlar   rejasini   ishlab   chiqish   va   unda   xodimlar   bilan   hisob-

kitoblarni   takomillashtirish   maqsadida   qo‘shimcha   schetlar   ochish, 

masalan:   6711   «Boshqaruv   xodimalari   bilan   mehnat   haqi   bo‘yicha 

hisoblanishlar», 6712 «Ishlab chiqaruvchi xodimlar bilan hisoblanishlar» 

va h.klar. 

Xodimlarni   ishga   vaqtida   kelish   ustidan   nazorat   yaxshi   yo‘lga 



qo‘yilmagan

Agarda   ushbu   holatlar   tuzatilib,   korxonarahbari   va   buxgalterlari   ushbu 

masalalarga jiddiy e’tibor bersalar korxona faoliyatiyanada yaxshilanadi.

43


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

                             I. Me’yoriy - huquqiy hujjatlar

                1. 1. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari

1.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi  Toshkent «O’zbekiston» nashriyoti-



manba ijodiy uyi 2012. 

2.

O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi Toshkent «Adolat» 2008. 3



3.

O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi Toshkent «Adolat» 2011.

4.

«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonun 29.08.1996



1.2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari

1.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan 



taqdim   etiladigan   hisobot   tizimini   takomillashtirish   va   uni   noqonuniy   talab 

etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to‘g‘risida»gi Qarori. 2005 yil 15 iyun, 

№ PQ-100.

2.

Karimov I.A. ning 2013 yil 25 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2014 



yilgi   asosiy   makroiqtisodiy   ko‘rsatkichlari   prognozi   va   Davlat   byudjeti 

parametrlari to‘g‘risida”gi qarori.

3.

O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   «Auditorlik   tashkilotlari   faoliyatini 



yanada   takomillashtirish   hamda   ular   ko‘rsatayotgan   xizmatlar   sifati   uchun 

javobgarlikni oshirish to‘g‘risida»gi Qarori, 2007 yil 4 aprel, № PQ-615.



1.3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, O‘zbekiston 

Respublikasi Vazirliklari va Qo‘mitalari me’yoriy-huquqiy hujjatlari

4.

O‘zbekiston   Respublikasi  Vazirlar   Mahkamasining   «Mahsulot     (ish,   xizmat) 



larni   ishlab   chiqarish va sotish     harajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni 

shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi Qarori. 1999 yil 

5 fevral. 54-son.

44


5.

O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   «Xo‘jalik     yurituvchi 

sub’ektlar       harajatlari   va   moliyaviy   natijalarining   shakllanishi   hisobi   tartibini 

takomillashtirish  to‘g‘risida»gi Qarori. 2003 yil 15 oktyabr, № 444

6.

21-son BHMS «Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati 



buxgalteriya   hisobi   Schyotlar   rejasi   va   uni   qo‘llash   bo‘yicha   Yo‘riqnoma» 

O‘z.R.Adliya Vazirligidan 2002 yil 23-oktyabrda ro‘yxatdan o‘tgan, № 1181. 

7.

O‘zbekiston     Respublikasi       Moliya       vazirining   2002   yil   27   dekabrdagi 



“Moliyaviy   hisobot   shakllari   va   ularni   to‘ldirish   qoidalarini   tasdiqlash 

to‘g‘risida”gi   140-son   buyrug‘i.   O‘zR   AV   tomonidan   2003   yil   24   yanvarda 

ro‘yxatdan o‘tkazilgan, №1209. (keyingi o‘zgarishlar bilan)

8.

Soliq hisoboti shakllarini to‘ldirish bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar. T.:   “Sharq” 



II. Prezident Islom Karimov asarlari va ma’ruzalari

9.

Karimov   I.A.  Jahon   moliyaviy-iqtisodiy   inqirozi,  O‘zbekiston   sharoitida   uni 



bartaraf etishning yo‘llari va choralari. - T.: O‘zbekiston,2009 y.

10.


Karimov   I.A.   Demokratik   islohotlarni   yanada   chuqurlashtirish   va   fuqarolik 

jamiyatini shakllantirish-mamlakatimiz taraqqitining asosiy mezonidir 19-jild.. –

T.:O‘zbekiston

11.


Bosh maqsadimiz – keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat 

bilan davom ettir, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 

yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish  yakunlari hamda 2013 yilda 

mo‘ljallangan   iqtisodiy   dasturining   eng   muhim   ustuvor   yo‘nalishlariga 

bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so‘zi 2013 yil 

19 yanvar.



III. Ilmiy monografiya, o‘quv qo‘llanma va darsliklar

12.


Bobojonov O., Jumaniyozov K. Moliyaviy hisob. Darslik. – T.: Moliya, 2002. 

13.


Bobojonov   O,   Jumaniyozov   K.   Boshqaruv   hisobi.   Darslik.-T:O‘zbekiston 

yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2005

45


14.

Ibragimov   A.K.     Moliyaviy   va   boshqaruv   hisobi.   O‘quv   qo‘llanma.-T.: 

Iqtisodiyot-moliya, 2008. 

15.


Toshmurodov T.Soliq nazariyasi va tizimi.-T.:”Bilim”, 2004.

16.


 Urazov K.B. Buxgalteriya hisobiva audit. O‘quv qo‘llanma. – T.: O‘qituvchi, 

2004


17.

Urazov   K.B.   Iqtisodiyotni   erkinlashtirish   sharoitida   buxgalteriya   hisobining 

konseptual masalalari. Monografiya. - T.: Fan, 2005

18.


Urazov   K.B.,   Vahidov   S.V.   Boshqa   tarmoqlarda   buxgalteriya   hisobining 

xususiyatlari.Darslik.-T.: TDIU, 2010

19.

Xoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. T.: “Yangi asr avlodi”, 2004. 



20.

Fulomova F.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o‘rganish uchun qo‘llanma. - T.: 

Norma MCHJ, 2009

                                     Internet saytlari

21.


  http://www.soliq.uz

22.


  

http://www.google.uz



23.

  

http://www.hisobot.uz



46

Download 303.93 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling