Samarqand iqtisodiyot va servis instituti iqtisodiyot fakulteti statistika kafedrasi «makroiqtisodiy tahlil va prognozlash» fanidan

Yotiq kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining o'zgarishi
(13-chizma).

Chizmadan ko'rinadiki, yotiq kesmada yalpi talabning o'sishiga taklif egri chizig'i bo'yicha muvozanat nuqtasining o'ng tomonga silijishi orqali javob beriladi.Ya'ni, AD1 dan AD₂ ga qadar o'sgan talab miqdori iqtisodiyotda to'liq foydalanilmayotgan ishlab chiqarish quwatlarining ishga tushirilishi orqali milliy ishlab chiqarish hajmini Q1 dan Q₂ ga qadar o'stirish orqali qondiriladi.

Tik kesmada ishchi kuchi va ishlab chiqarish quwatlaridan to'liq foydalaniladi, shu sababli yalpi talabning kengayishi faqat narx darajasiga ta'sir ko'rsatadi, ya'ni uni oshiradi. Milliy ishlab chiqarishning real hajmi esa o'zgarishsiz qoladi. (14-chizma).
Chizmadan ko'rinib turibdiki, tik kesmada yalpi talab miqdorining AD idan AD₂ ga oshishi faqat narx darajasini Ridan R₂ ga qadar o'sishiga olib kelmoqda, milliy ishlab chiqarish hajmi esa potentsial daraja - Q_s hajmida qolmoqda. Chunki bu chegarada iqtisodiyot o'zining barcha ishlab chiqarish imkoniyatlarini ishga solib bo'lgan hisoblanadi.
Tik kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining o'zgarishi
14-chizma

Oraliq kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining o'zgarishi chizig'i.

15-chizma

INCLUDEPICTURE "J:\\media\\image9.png" \* MERGEFORMAT

Oraliq kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining o'zgarishi chizig'i bo'ylab milliy ishlab chiqarish hajmining Qidan Q₂ ga qadar ko'payishiga olib kelmoqda. Biroq, bu ko'payish ayni paytda narxlar darajasini ham Ridan R₂ ga oshirmoqda. Bu esa oraliq kesmada iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish resurslari asta- sekin to'la bandlik holatiga o'tayotganligini, qo'shimcha quwatlarning ishga tushirilishi tobora о'sib boruvchi xarajatlar orqali amalga oshishini anglatadi.
Davlatning tovarlar sotib olish orqali ularning bozoriga to'g'ridan-to'g'ri ta'siridan tashqari, u soliq va kreditlar (obligatsiyalar chiqarish) orqali yalpi talabga bilvosita ta'sir qiladi. Soliqlar miqdorining o'zgarishi bilan, ishlatiladigan daromadlar hajmi o'zgaradi va, natijada, uy xo'jaliklarining iste'mol talabi o'zgaradi. Qimmatli qog'ozlar bozorida davlat operatsiyalari real foiz stavkasi darajasida va natijada tadbirkorlarning investitsion talabi darajasida aks etadi.
yig'indisi. Bu shuningdek quyidagilarni nazarda tutadi: yalpi talab - bu iste'molchilar istagan narx darajasida sotib olishga tayyor va tayyor bo'lgan turli xil tovarlar va xizmatlarning hajmini (ya'ni, real ishlab chiqarish hajmi) ifodalaydigan model.
Tovarlar bozorida to'rtta makroiqtisodiy sub'ektlar xaridorlari: uy xo'jaliklari, firmalar, hukumat va xorijiy mamlakatlar.
Uy sharoitida tovarlar bozorida talab katta. U yakuniy yalpi talabning yarmidan ko'pini tashkil qiladi. Uy xo'jaliklarining xatti-harakatlarini kuzatib, shuni aytish mumkinki, ularning tovarlarga bo'lgan talabini belgilaydigan omillar quyidagilardan iborat:
1) ishlab chiqarishda qatnashishdan olingan daromadlar;
2) soliqlar va to'lovlar;
Chet elda talab. Mamlakat tovarlariga tashqi bozorda talab eksport tovarlari hajmini aniqlaydi va asosan mahalliy va xorijiy tovarlar narxlari va milliy valyutalarning ayirboshlash kursiga bog'liqdir. Ushbu ikkala omil ham "real almashinuv shartlari" indikatoriga birlashtirilgan. Bu mamlakat o'z mahsulotining birligi evaziga qancha chet el tovarlarini olishi mumkinligini ko'rsatadi. O'sib borganingizda, ular mamlakatning haqiqiy almashinuvi yaxshilanayotganini aytishadi, chunki mahalliy tovarlarning birligi uchun siz ko'proq chet el tovarlarini olishingiz mumkin. Biroq, xorijiy davlatlar uchun bu mamlakatdan keladigan tovarlar narxining oshishi va boshqa tovarlar eksporti kamayishi demakdir. Chet elda nafaqat mamlakatni bozorida tovarlar sotib olinadi, balki sotiladi. Oddiylik uchun milliy iqtisodiyotda (ichki muvozanat) muvozanatga erishish shartlarini aniqlash uchun ishlab chiqilgan modellarda, tashqi bozorlarning milliy tovar bozorida etkazib berish hajmi mutlaqo elastik, ya'ni ma'lum bir narx darajasida, xorijiy davlatlar ma'lum bir mamlakat aholisining har qanday talab hajmini qondiradi deb taxmin qilinadi. import tovarlar. Oddiylik uchun, shunchaki iste'mol tovarlari olib kelinadi deb taxmin qilinadi.
Milliy iqtisodiyotni bozor iqtisodiyoti sharoitiga mosholda faoliyat olib borishi uchun muntazam ravishda ilmiytexnikataraqqiyoti yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish lozim. Buning uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, yangi uskunalarni, xomashyo va materiallarni sotib olish, xodimlar malakasini oshirish lozim bo‘ladi. Bunday holatni muntazam ravishda saqlab turish uchun xo'jalik yurituvchi subyektlar ma ’lum miqdordagi kapitalga ega bo‘lishlari kerak.
Ammo amalda doim ham shunday bo'lavermaydi. Shuning uchun rahbarlar va menedjerlar oldida strategik rejalarni amalga oshirish uchun investitsion mablag‘lar manbalarini qidirib topish masalasi ko‘ndalang turadi.Iqtisodiy faoliyat natijalarini ifodalaydigan statistic ko'rsatkichlar tizimi, ularning tarkibi, ular orasidagi bog'lanishlar yoritilgan. Bu ko'rsatkichlar orasida yalpi ichki mahsulot ko'rsatkichi (YaIM) markaziy o'rinni egallaydi, chunki u mamlakatlarning iqtisodiy qudratini aks ettiradi. Uning hajmini aniqlashning: ishlab chiqarish, taqsimlash va oxirgi foydalanish usullari, nominal va real YaPMni, YalM deflyatorini aniqlash usullari ko'rsatilgan.
Milliy iqtisodiyotning ayrim tarmoqlari mahsuloti hajmini aniqlashning o'ziga xos xususiyatlari yoritilgan. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni iste'molchilarga yetkazish bo'yicha xizmatlarni xarakterlash uchun savdo (muomala) statistikasi ko'rsatkichlari: tovar aylanish hajmi, tarkibi, tezligi, zaxiralari ko'rsatkichlaridan foydalanilgan. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun har qanday ishlab chiqaruvchi ma'lum xarajatlarni amalga oshiradi. Keyingi lok ko'rsatkichlar shu xarajatlarning hajmi. tarkibi, darajasi va dinamikasini aks ettiradi. Foyda va rentabellik ko'rsatkichlari shu xarajatlar hajmi bilan bog'liq bo'lib, ular korxonalar moliyaviy holatini ifodalaydi. Milliy hisoblar tizimidagi milliy daromad va boshqa daromad ko'rsatkichlari statistikasi bo’limida davlat budjeti daromadlari va xarajatlari ko'rsatkichlariga, budjet kamomadi, bank, sug'urta, pul muomalasi, inflyatsiya va kredit statistikasining asosiy ko'rsatkichlari keltirilgan.