Sanoatdagi vibratsion jarayonlar va jixozlar fanidan nazorat savollari

2. IBRATSIYA TEXNIKASI — mexanik tebranishlar (titrashlar, vibratsiyalar)ni hosil qilish usullari va vositalari majmui; shuningdek titrashlarni boshqarish, ulchash, nazorat qilish va zararli titrashlar bilan kurashish usullari. Vibratsiya texnikasi vositalariga foydali ishlar (mas., grunt, beton qorishmalarni zichlash, inshoot va apparatlarni sinash ishlari)ni bajarish uchun ataylab hosil qiladigan vibratsiya mashinasi, vibratsiya stendlari, asboblar, apparaturalar, qurilmalar; titrashlarni boshqaradigan va ularni oʻlchaydigan apparatlar; titrashga qarshi texnika vositalari, yaʼni zararli titrashlarni soʻndirish, izolyatsiyalash qurilmalari kiradi.
Vibratsiya texnikasi vositalarining ish organlari yuritmasini titratishning eng keng tarqalgan turi markazdan qochma usulda, porshen, krivoshin-shatun yordamida titratish hisoblanadi. Vibratsiya texnikasida vibratsiya parametrlari (siljishlar, tezliklar va tezlanishlar, chastota, faza, amplitudalar)ni oʻlchash bilan vibrometriya shugʻullanadi. U idya vibrometr va akselerometr kabi asboblardan foydalaniladi.
Vibratsiya texnikasining masalalaridan biri insonlar, asboblar, mashina va inshootlarni titrashning zararli taʼsirlaridan himoya qilish hisoblanadi. Buning uchun qoʻshimcha energiya manbalarini talab qilmaydigan odatdagi passiv vibro-izolyatsiyadan tashqari statik va dinamik muvozanatlash usullari, inersiyali hamda elastik parametrlar va b. qoʻllaniladi.
Mashina va mexanizmlarning ishlashi jarayonida turli amplitudadagi tebranishlar vujudga keladi Oddiy qilib aytganda qaysi mashina va mexanizmlar bo’lmasin unda harakat yoki harakatga keltiruvchi qurilma(dvigatel) bor joyda vibratsiya hosil bo’ladi. Bu vibratsiyalarni vujudga kelish sabablari quyidagilardir:
harakatga keltiruvchi qurilma(dvigatel) vallarini o’qdan og’ishi natijasida;
harakatlarni uzatuvchi vositalar(mufta, val, o’q, va boshqalar)ni nosoz holatga kelishi natijasida;
tebranish chastotasini ortishi(Hz), o'rganilayotgan miqdorning sekundiga tebranishlar soni ko’payishi natijasida;
tez aylanadigan mashina qismlari yoki ishlov beriladigan qismning muvozanati buzilganligi natijasida yuzaga keladigan tebranishlardir.
Vibratsiyani kamaytirishning umumiy usullari texnologik mashinalar va mexanizmlarning tebranishlarini tavsiflovchi tenglamalarni tahlil qilishga asoslangan va shu bilan birga vibratsiyalarni yutuvchi vositalarni qo’llash yo’li bilan batraf etishimiz yoki kamaytirish mumkin
Oddiylik uchun tahlil qilish, tizim buzilgan o'zgaruvchidan ta'sirlangan deb taxmin qilinadi sinusoidal qonunga bo'ysunadigan kuch, shuning uchun tenglama, tebranish tezligi (𝑉_𝑚) va qo’zg’atuvchi kuch (𝐹_𝑚) amplitudalari o'rtasidagi munosabatni ifodalovchi quyidagi ko'rinishga ega:

_{𝑉 =} 𝐹_𝑚
(1)

𝑚 _𝑘

_√ 2 2
𝜇 +(𝑚𝜔−_𝜔)
Bu yerda: m – sistema massasi, kg; k – sistema bikrlik koeffisienti, N/m; ω - qo’zg’atuvchi kuchning burchakli chastotasi, rad/s.
Ushbu tenglamadagi maxraj tizimning qo’zg’atuvchi kuch ta'sirida tizimning umumiy mexanik qarshiligini, µ miqdori bu qarshilikning faol qismini xarakterlaydi va
miqdori (mω-^𝑞) - reaktiv qism
ω
Rezonans rejimida, tizim vibratsiyasining chastotasi teng bo'lganda qo’zg’atuvchi

kuchining chastotasi, 𝜔 = 𝜔₀

amplitudasi keskin ortadi

= ^√𝑘 - reaktiv qarshilik nolga teng va tebranishlar

𝑚

Yuqoridagi tenglamani tahlil qilish tebranishga qarshi kurashning asosiy texnik choralarini aniqlashga imkon beradi va quyida ularni bartaraf etish usullarini ko’rib chiqamiz

1. kelib chiqish manbasida tebranishni bartaraf etish yoki kamaytirish (𝐹_𝑚ni yo'q qilish yoki kamaytirish);

   
   

2. vibradempfer qurilmalari yordamida bartaraf etish;

   
   

3. tebranishning dinamik so’ndirilishi qurilmalari.

   
   

Mashinalar va texnologik jarayonlarda vujudga keladigan manbada tebranishni bartaraf etish yoki kamaytirish loyihalash bosqichida amalga oshirilishi kerak. Bu holda, alohida e'tibor istisno yoki maksimal berilishi zarba tufayli yuzaga kelgan dinamik jarayonlarni keskin qisqartirishni tezlashtirish kerak

Uning kelib chiqishi manbasida tebranishning zaiflashishi tizimda mavjud bo'lgan o'zgaruvchan kuchlarning kamayishi bilan amalga oshiriladi. Dinamik o'zgaruvchilarni almashtirishda bunday o'zgaruvchilar kamayishi mumkin jarayonlar statik, aylanuvchi balanslash bilan qismlari va boshqalar.
Vibratsiyali ob'ekt bilan aloqa mavjud bo'lsa, tebranish uzatish masofadan boshqarish, avtomatik nazorat qilish yordamida kamaytirilishi mumkin. Ushbu usullar operatorning kontaktini tebranish obyekti bilan butunlay chiqarib tashlash kerak
Vibratsiyali tebranish mexanik tebranish energiyasini issiqlikka aylantirish orqali tebranish darajasining pasayishiga asoslangan. Bunga erishish mumkin:

• qurilish materiallari sifatida foydalaning katta ichki ishqalanish;

  
  

• elastik materiallarning tebranish yuzasiga qo'llash;

  
  

• sirt ishqalanishini qo'llash.

  
  

Vibratsiyani so’ndirish qurilmalarning samarali turi, ikki darajali erkinlik tizimlarida paydo bo'lgan anti-rezonans printsipi asosida ishlaydigan tebranishlarni so’ndirishdir Dinamik so’ndirishler eng katta ta'siri, rezonans tebranish rejimlari sharoitida ularni qo'llashda kuzatiladi. 1-rasmda turli xil tebranishlarni so’ndirish berilgan