Sh. P. Nurullayev, A. J. X o L iq o V, J. S. Qayumo V analitik,fizikal íq hám kalloid ximiya

UDK:541.182+665. 5
KBK:24ya73
ISBN 978-9943-13-742-4 © SH.P.Nur«liayev, A.J.Xoiiqov,
J.S.Qayumov, 2018
© “ IQ TISO D -M O LIYA” , 2018


Fizikalıq-ximiyalıq shamalardıń o 'lshew birlikleri hám belgileniwleri.
Házirgi kunge shekem balshıq jerde SI sisteması boyınsha fizikalıq-ximiyalıq shamalarda ólshew birlikleri ámeliyatda qollanılıp kelinedi. Sonıń sebepinen usı ólshew sisteması tekǵan ólshew hám esaplaw teńlemelerin jetilistiriwge bálki fizikalıq-ximiyalıq shamalarda esaplab shıǵarılǵan bahaları sanın ıqshamlastırıw imkaniyatın beredi.
Tómende fizikalıq ximiya páni temaların ózlestiriw processinde ushirayıraytuǵın shamalardı ólshew birlikleri hám olardı belgileniwleri keltirilgen:

A		Orınlanǵan jumıs
		Aktivlik
		Jıllılıq sıyımlılıǵı

Sóz bası.
Organik elementler, neft hám gazlar insaniyat mútajlikleri ushın energiya Deregi retinde úlken áhmiyetke iye bolǵan tábiyiy shiyki zat obiekti bolıp esaplanadı. Olar áyyemnen hár qıylı ónimlerdi islep shıǵarıwda qollanıladı hám ximiya hám taǵı basqa uqsas sanaat kárxanaları ushın uglevodorod shiyki zatları kórinisinde xızmet etedi.
Uglevodorod shiyki zatı resursları qayta tiklenbeytuǵın hám shegaralanǵan muǵdarlarda payda boladı. Usınıń sebepinen bul organikalıq elementlar neft hám tábiyiy gaz rezervleri janılǵı energetika máselelerin úzliksiz sheshiwde júdá ıqtıyatlılıq penen munasábette boliwǵa shaqıradı.
Uglevodorodli shiyki zatlar rezervin azayıp barıwı olardı toliq kólemde qazib alıw koefficientin asırıwdı, neft hám gazdı tasıw hám de qayta islew texnologiyaların ekonomikalıq tárepten tereń aparıwdı, ekologiyalıq kóz qarastan ózgesheliklerin itibarǵa alıp puxtalıq penen qollawdı hám basqa sol sıyaqlı talaplardı talap etedi.
Mine usılardı sapalı hám natiyjeli tárzde ámelge asırıwda organikalıq elementlar hám tábiyiy gazlardıń quramı, dúzilisi hám barlıq fizikalıq-ximiyalıq ózgesheliklerin hár tárepleme úyrenip shıǵıw zárúrli orın tutadı.
Usı sabaqlıqlarda házirgi kúnde xalıq xojalıǵınıń derlik barlıq tarmaqlarında organikalıq elementlar, neft hám gazdan islep shiǵarılatuǵın ónimlerge bolǵan talaptı artpaqtası esapqa alınıp neft hám gazdı qayta islew texnologiyasınıń fizikalıq -ximiyalıq tiykarları haqqında teoriyalıq maǵlıwmatlar bayan qılınǵan.
Sonıń menen birge nefttiń dispers sistemalarına (NDS) kiriwshi barlıq túrdegi tábiyiy uglevodorodlar shiyki zatı hám de motor janılǵılarınan tartıp koks alıwǵasha bolǵan ónimlerdi kolloid-ximiyalıq ózgeshelikleri jóninde maǵluwmatlar berilgen.
Sabaqlıqtıń ximiyalıq termodinamika bapta studentler organikalıq elementlar sintezi neft hám tábiyiy gazlardı qayta islew texnologiyasın termodinamik ózgesheliklerin hám de cisternalardaǵı ximiyalıq teń salmaqlılıq hám ximiyalıq teń salmaqlılıq konstantasini esaplaw usılları anıqlama bergen. Fazalar araliq teń salmaqlılıqı bapta bir, eki hám úsh komponentli cisternalardaǵı termodinamik teń salmaqlılıq shártleri, suyıqlıq menen puw fazalar arasında ámeldegi boluvchi teń salmaqlılıq hám sol túrdegi suyıq qospalardı aydaw tiykarları, jaǵday diagrammaları, fazalar ara ótiw procesiniń termodinamika hám kinetik qásiyetleri, sistemalardı analiz qılıwdıń túrli fizikalıq-ximiyalıq usılları hám NDS lardıń elektrofizik ózgeshelikleri haqqında maǵlıwmatlar keltirilgen.
Bul kitap kóp komponentli eritpelerdiń payda bolıwına tiyisli bolǵan termodinamik hám molekulyar-kinetik shárt-shárayatlar, neft eritpeleri,onıń distillyatlari, qattı haldaǵı NDSlar, eriwsheńlik, elektr ótkizgishlik menen baylanıslı bolǵan ayırım zárúrli fizikalıq-ximiyalıq ózgeshelikleri aytılǵan.
Sonıń menen birge, oqıwshı organikalıq elementlar sintezi, neft hám gazdı qayta islew texnologiyası processlerinde baratuǵın ximiyalıq reaksiyalar kinetikasi, katalitik reaksiyalar hám olardıń óndiristegi áhmiyeti jónindegi maǵlıwmatlarǵa iye boladı dep úmit bildiremiz.
Avtorlar sabaqlıqtaǵı barlıq bólim hám temalardı tolıq hám de hár tárepleme kórip shıǵıp qımbatlı fikir-oypikir hám usınıslar bergen recenzentler professor Q. M. Axmerov hám professor B. N. Hamidovlarga ózleriniń shın júrekten minnetdarshılıqların ańlatadı.
Fizikalıq ximiya páninen 5320400 – ximiyalıq texnologiya (organikalıq elementlar ), 5321300 - Neft hám neft-gazdı qayta islew texnologiyası hám 321400 - Neft-gaz ximiya sanaatı texnologiyası tálim baǵdarları ushın dáslepki márte jaratılǵanlıǵı sebepli ayırım kemshiliklerden holi bolmaslıǵı múmkin.Sol sebepli avtorlar barlıq sın pikir-oypikirler hám usınıslardı shın júreklilik menen qabıl etedi.