Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

и tu	tb	RR RG RB		ГТ1
w*
		b„ bo	b,.	GR SG GB		1Hr ^z°
				BR BG BB				w
Kvarklar xushbo‘yligi: U -		yuqori (up), d -					past (down),
	s - g‘alati (strange), С -								maftun (charmed),
	t -	haqiqiy (truth), b - go‘zal (beauty).
Kvarklar rangi:	R - qizil (red), G -yashil (green), B —ko‘k (blue).

Nazorat savollari:

1. 
   Elementar zarralarning ochilish tarixi va bu zarralar xususiyatlarini aytib bering.
   
2. 
   Elementarlik alomatlari nima? Qanday zarrani elementar zarra dey-ish mumkin?
   

1. 
   Fundamental ta’sirlashuvlar: a) kuchli, b) elektromagnit, d) kuchsiz ta’sirlashuvlaming kuchlar xususiyatlari va ta’silashuv mexanizmlarini tushuntiring.
   

2. 
   Zarralarning parchalanish reaksiyasi, parchalanishda vujudga kel-gan zarralar kinetik energiyasini ayting.
   

3. 
   Zarralar to‘qnashuvlarida zarralar tug‘ilish reaksiyasi, reaksiya va ostona energiyalari va ular orasidagi bog‘lanishlar nimalardan iborat?
   

4. 
   Zarralar kvant sonlari (B, q, L, I, P, T, Tz, S) va bu kvant sonlarining fundamental ta’sirlashuvlarda saqlanishi yoki saqlanmasligini izohlang.
   

5. 
   Zarralar izomultiplet, supermultipletlarini ayting.
   

6. 
   Kvarklar va ularning xususiyatlarini tushuntiring.
   

0. 
   Kvarklarni erkin holda kuzatish mumkin emaslik sabablarini ayting.
   

1. 
   Adronlarning kvark tarkibi qanday?
   

2. 
   Parton, glyuon nima?
   

3. 
   Kvark nazariyasiga ko‘ra, adronlar o‘zaro ta’sirlashuv mexanizmi qanday?
   
4. 
   Fundamental zarralar. Nima uchun fundamental zarralar hisoblana-
   

di?

0. 
   Yadroning kvant xarakteristikalari:m assasi, energiyasi, o‘lcham i, spini va m agnit momentlari
   

1.1. Plutoniy neytral atomi massasining qanday qismini uning elektron qatlami tashkil etadi.

(j.2,16-10-4)
1.2. Agar neytral litiyatominingmassasi 7.01601 a.m .b.gatengbo‘lsa, litiy yadrosining massasi aniqlansin.
(j. 7,01436 m.a.b)
1.3. *H , ] H , V; C neytral atomlari va elektron massalarining ma’lum
qiymatlaridan foydalanib protonning mp, deytonning md, '^C yadrosining
massalari aniqlansin.
0- 1,00728 m.a.b.; 2,01355 m.a.b.; 11,9967 m.a.b.)
1.4. Alfa-zarraning (4He2 geliy yadrosi) massasi ma=4.0015a.m.b. neytral geliy atomining massasi ma aniqlansin. (j.4,00260 m.a.b.)
1.5. Og‘ir vodorod atomi yadrosining massa yetishmovchiligi Д m va bogManish energiyasi Eb aniqlansin.
(j. 0,00240 m.a.b.: 2,23 MeV)
1.6. Bitta proton va ikkita neytron atom yadrosiga birlashganda ajralib chiqadigan energiya Eb aniqlansin.
(j.8.49 MeV)
1.7. I2C6 yadrosining solishtirma bogManish energiyasi aniqlansin. (j- 7,68 MeV/nuk)

1.8. Ikkita proton va bitta neytrondan tashkil topgan yadroning

bogManish energiyasi E= 7 .7 2 MeV. Shunday yadroga ega boMgan neytral atomning massasi ma aniqlansin.
(j. 3,01604 m.a.b.)
1.9. Agar atom yadrosi uchta proton va ikkita neytrondan iborat va bu yadroning bogManish energiyasi Eb=26.3 MeV boMsa, neytral atomning massasi ma aniqlansin.
(j. 5,01258 m.a.b.)
1.10.7Li3 va 7Be4 yadrolarini alohida nuklonlarga ajratish uchun qanday eng kam E energiya sarflanishi kerak? Nimaga bu energiya berilliy yadrosi uchun litiy yadrosinikiga qaraganda kam?
(j. 39,2 Mev: 37,6 MeV)
1.11. I4N7 azot yadrosidan bitta neytronni ajratib olish uchun qanday eng kam E energiya sarflash kerak?
0- 10,6 MeV)
1.12. I4N7 azot yadrosidan bitta protonni chiqarib yuborish uchun zarur boMgan minimal energiya E topilsin?
O'. 7,55 MeV)
1.13. l8Og kislorod yadrosining bogManish energiyasi Eb=139.8 MeV ga teng, l9F9 ftor yadrosiniki 147.8 MeV. Ftor yadrosidan bitta protonni ajratib olish uchun qanday m inim al energiya E sarflash lozim ligi aniqlansin.
(j. 8,0 MeV)
1 .14 .4He2 yadrosini ikkita teng boMakka ajratish uchun qanday eng kam bogManish energiyasi E ni sarflash kerak. (j. 23,8 MeV)
1 .15 .12C6 uglerod yadrosini uchta bir xil boMakka ajratish uchun zarur boMgan eng kam E energiya aniqlansin.
(j. 7,26 MeV)

1.16. Veyzeker yarim emperik formulasiga ko‘ra 24Cr52 atomining massasini hisoblang. Olingan natijalarni bu izotop massasining tajribada olingan qiymatlari bilan solishtiring.

(j. 51,9639 m.a.b.)
1.17. Yarim empirik formulaga ko‘ra 10Ne20 ,38Sr98, 92U235 yadrolarida har bir nuklonga to‘g‘ri keluvchi bog‘lanish energiyasini hisoblang.
(j . 19,9725 m.a.b., 0,1932 m.a.b., 8,8,99 MeV)

1.18. Quyidagi yadrolarning diametrlari aniqlansin: 1) *Li; 2) ] ] A l ;

0. 
   £ С ы ; 4) %Sn;5) ™Po .
   

(j. 5,6 fm, 8,4 fm, 11,2 fm, 14 fm, 16,8 fm)

1.19. Yadrodagi nuklonlarning konsentratsiyasi aniqlansin. (j. 8,7-1047 nuk/m3)
1.20. Kobalt atomi hajmining qancha qismini uning yadrosining hajmi tashkil qilishi baholansin. Kobaltning zichligi r=4.5-103kg/m3.
(j. 3-10'17)
1.21. Quyidagi yadrolarning spini qanday qiymatlarni qabul qilishi mumkin (/j birliklarida):
1) juft-juft; 2) juft-toq; 3) toq-juft; 4) toq-toq?
0 - 1 )0 , 2) 1/2, 3/2 va h.k., 3) 1/2, 3/2 va h.k.; 4) 0, 1, 2)
1.22. Spektral chiziqlarning o‘ta nozik yoyilishiga sabab nima? 0 ‘ta nozik yoyilishning nozik yoyilishidan farqi nimada?