Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

Бино 
ва 
иншоотларнинг 
геологик 
муҳит 
таъсири 
доирасидаги 
геологик омиллар. 
Горизонтал ёки бироз 
(қиялиги 0,1 гача) 
қия 
жойлашган, 
литологияси бўйича 
иккитадан 
ортиқ 
бўлмаган қатламлар. 
Қатлам 
қалинлиги 
бўйламасига барқа- 
рор. 
Қатлам 
грунтларининг бўйи 
ва чуқурлиги бўйича 
ноқонуний ўзгарувчи 
хусусият 
кўрсаткичларининг 
турдош эмаслиги кам 
даражада. 
Тошқол 
грунтлар ер юзасида 
жойлашган 
ёки 
тошқол 
бўлмаган 
грунтларнинг юпқа 
қатлами 
билан 
қопланган.
Литологияси бўйича 
тўрт 
хилдан 
кўп 
бўлмаган қия ёки 
линза 
шаклида 
жойлашган 
қатламлар. Грунтлар 
хусусияти 
кўрсаткичларининг 
сатҳ ва чуқурлик 
бўйича 
ўзгариши 
қонуний. 
Тошқол 
грунтларнинг шипи 
(томи) нотекис ёки 
тошқол 
бўлмаган 
грунтлар 
билан 
қопланган. 
Литологияси бўйича 
тўрттадан 
ортиқ 
турли 
қатламлар. 
Қатламлар қалинлиги 
кескин 
ўзгаради. 
Қатлам 
грунтларининг сатҳ 
ва чуқурлик бўйича 
ноқонуний ўзгарувчи 
хусусият 
кўрсаткичларининг 
турдош 
эмаслиги 
юқори даражада. 
Тошқол 
грунтларнинг 
томи 
жуда бўлакланган ва 
тошқол 
бўлмаган 
грунтлар 
билан 
қопланган. 
Ҳархил даражадаги 
дарзликлар мавжуд. 
Бино 
ва 
иншоотларнинг 
геологик 
муҳит 
билан 
ўзаро 
таъсири 
доирасидаги 
гидрогеологик 
омиллар. 
Ер ости сувлари йўқ 
ёки турдош кимёвий 
таркиби 
битта 
барқарор ер ости 
сувли горизонти бор.
Икки ва ундан ортиқ 
барқарор ер ости 
сувлари 
горизонти, 
баъзи 
жойларда 
турли 
кимёвий 
таркибли 
ёки 
босимга 
эга 
ва 
ифлосланган 
Ер 
ости 
сувлари 
горизонтлари 
бўйламаси 
ва 
қалинлиги 
бўйича 
ҳар 
хил. 
Баъзи 
жойларда сувли ва 
сув 
ўтказмайдиган 
тоғ 
жинсларининг 
қатламлари мураккаб 
ҳолда 
алмашиниб 
туради. 
Ер 
ости 
сувларининг босими 
ва 
уларнинг 
гидравлик 
боғлиқлиги 
бўйламасига 

---

ШНҚ 1.02.09-15 127-бет 
ўзгарувчан. 
Бино ва иншоотлар 
қурилиши 
ва 
фойдаланиши 
шарт-шароитларига 
салбий 
таъсир 
қилувчи 
геологик 
жараёнлар 
Йўқ 
Тарқалиши 
чекланган ва (ёки) 
объектларнинг 
лойиҳа ечимларини 
қабул 
қилишга, 
қурилишига, улардан 
фойдаланишга 
ҳал 
қилувчи 
таъсир 
кўрсатмайди 
Кенг тарқалган ва 
(ёки) объектларнинг 
лойиҳа ечимларини 
қабул 
қилишга, 
қурилишига, улардан 
фойдаланишга ҳал 
қилувчи 
таъсир 
кўрсатади 
Бино 
ва 
иншоотларнинг 
геологик 
муҳит 
билан 
ўзаро 
таъсири 
доирасидаги ўзига 
хос грунтлар 
Йўқ 
Тарқалиши 
чекланган ва (ёки) 
объектларнинг 
лойиҳа ечимларини 
қабул 
қилишга, 
қурилишига, улардан 
фойдаланишга 
ҳал 
қилувчи 
таъсир 
кўрсатмайди 
Кенг тарқалган ва 
(ёки) объектларнинг 
лойиҳа ечимларини 
қабул 
қилишга, 
қурилишига, улардан 
фойдаланишга ҳал 
қилувчи 
таъсир 
кўрсатади 
Техноген таъсирлар 
ва ўзлаштирилган 
ҳудудларнинг 
ўзгарганлиги 
 
 
Арзимайдиган 
ва 
муҳандис-геологик 
изланиш 
ва 
лойиҳалашда ҳисобга 
олинмаса ҳам бўлади 
Лойиҳа ечимларини 
қабул қилишга ва
муҳандис-геологик 
изланишларни олиб 
боришга ҳал қилувчи 
таъсир кўрсатмайди 
Лойиҳа ечимларини 
қабул қилишга ҳал 
қилувчи 
таъсир 
кўрсатади 
ва
муҳандис-геологик 
изланишларни олиб 
боришни, уларнинг 
таркиби ва ҳажми 
ортишига 
олиб 
келадиган даражада, 
мураккаблиштиради 
Эслатма. Муҳандислик геологик шароитларнинг мураккаблик даражасини ушбу иловада 
келтирилган омиллар йиғиндисига кўра белгилаш керак. Агар бирорта омил юқорироқ 
мураккаблик даражасига эга бўлса, ва асосий лойиҳа ечимларини қабул қилишда ҳал қилувчи 
рол ўйнаса, у ҳолда муҳандислик геологик шароитларнинг мураккаблик даражасини шу омил 
бўйича белгилаш керак. Бу ҳолда ишлар ҳажми кўпайтирилиши ёки қўшимча равишда 
лойиҳаланаётган бино ва иншоотларга худди шу омил таъсирини аниқлаш учун зарур 
бўлган иш турларини бажариш кўзда тутилиши керак. 

 

---

ШНҚ 1.02.09-15 128-бет 
С ИЛОВА 
(тавсия этилади) 
МУҲАНДИСЛИК ГЕОЛОГИЯ ИЗЛАНИШЛАРИДА 
ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ГЕОЛОГИК КОВЛАМАЛАРНИНГ ТУРЛАРИ, 
ЧУҚУРЛИГИ ВА ФОЙДАЛАНИШ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ 
Геологик 
ковламанинг 
 номи 
Максимал 
чуқурлиги, 
м 
Фойдаланиш 
шарт-
шароитлари 
Лойиҳа босқичи 
Ўйиқлар 
0,6 
Юқоридан қопловчи қатламнинг 
қалинлиги 0,5метрдан кам бўлган 
ҳоллардаги грунтларни очиш 
учун
Лойиҳадан аввалги 
ҳужжатлар ва лойиҳа 
босқичи
Очилмалар 
1,5 
Юқоридан қопловчи қатламнинг 
қалинлиги 1 метрдан кам бўлган 
ҳолда ёнбағирларда жойлашган 
грунтларни очиш учун
Лойиҳадан аввалги 
ҳужжатлар ва лойиҳа 
босқичи
Ариқлар 
3,0 
Юқоридан қопловчи қатламнинг 
қалинлиги 2,5 метрдан кам 
бўлган ҳолларда тик ётувчи 
грунтлар қатламини очиш учун
Лойиҳадан аввалги 
ҳужжатлар ва лойиҳа 
босқичи
Траншеялар
6,0 
Юқоридан қопловчи қатламнинг 
қалинлиги 2,5 – 5,5 метр бўлган 
ҳолларда тик ётувчи грунтлар 
қатламини очиш учун
Лойиҳадан аввалги 
ҳужжатлар ва лойиҳа 
босқичи
Шурф 
ва 
дудкалар 
20 
Горизонтал ёки унча катта 
бўлмаган бурчак остида ётган 
грунтларни очиш учун
Лойиҳалашнинг 
барча босқичлари
Шахталар
Изланиш дастурларида аниқлаб берилади. 
Алоҳида ҳолатларда 
Ер 
ости 
горизонтал тоғ 
ковламалари
Изланиш дастурларида аниқлаб берилади. 
Алоҳида ҳолатларда 
Бурғқудуқлар 
Чуқурлиги 
изланиш 
дастурларида 
аниқлаб 
берилади. 
Ҳар қандай грунтларни 
очиш учун
Лойиҳалашнинг 
барча босқичлари
 
 
 
 
 
 
 
 

---

ШНҚ 1.02.09-15 129-бет 
 
D ИЛОВА. 
(тавсия этилади) 
МУҲАНДИСЛИК ГЕОЛОГИК ИЗЛАНИШЛАРДА БУРҒҚУДУҚЛАРНИ 
БУРҒУЛАШ УСУЛЛАРИ ВА ТУРЛАРИ 
Бурғулаш 
усули 
Бурғулаш 
усулларининг 
турлари 
Бурғулаш 
диаметри 
(обсадка 
қувурлари 
диаметрига 
кўра), мм 
Қўлланилиш 
шароитлари 
(грунтларнинг турлари ва тавсифи) 
Колонкали 
Сув билан ювиб 
34-146 
Нурамаган (монолит) ва кам нураган 
(дарзли) тошқол грунтлр 
Гилли эритма 
билан ювиб 
73-146 
Кам нураган (дарзли), нураган, ўта 
нураган (илвираган) тошқол грунтлр, 
йирик бўлакли; қумли; гилли грунтлр 
Ҳаво ёрдамида 
(музлоқ 
грунтларни 
ўтишда 
совутилган ҳаво 
билан) 
73-146 
Нурамаган (монолит) ва кам нураган 
(дарзли), сувга тўйинмаган (сув босмаган), 
ҳамда 
музлаган 
ҳолатдаги 
тошқол 
грунтлр; қаттиқ ва қайишқоқ музлаган 
дисперс грунтлр 
Тузли ва совутил 
ган эритма билан 
ювиб 
73-146 
Музлаган ҳолатдаги барча грунт турлари 
Ювувчи суюқлик 
нинг бурғқудуқ 
тубида айланиши 
ни таъминлаган 
ҳолда 
89-146 
Сув остидаги гилли грунтлр, кам нураган 
(дарзли), нураган, ўта нураган (илвираган) 
тошқол грунтлр 
Қуруқ ҳолда 
89-219 
Нураган, ўта нураган (илвираган) тошқол 
грунтлр, сувга тўйинмаган (сув босмаган) 
ва кам тўйинган қаттиқ ва қайишқоқ 
музлаган ҳолатдаги йирик бўлакли; қумли; 
гилли грунтлр
Халқа 
забойли 
канат 
зарбли
Зарбли киргизиш 108-325 
Сувга тўйинмаган (сув босмаган) ва кам 
тўйинган, қайишқоқ музлаган ҳолатдаги 
қумли ва гилли грунтлр 
Зарбли чўқилаб 
89-168 
Сувга кам тўйинган гилли грунтлр
Яхлит забой 
ли 
канат 
зарбли 
Долота ва 
желонкаларни 
қўллаб 
127-325 
Сувга тўйинган ва кам тўйинган йирик 
синиқ ва қумли грунтлр 
Титратмали Титратма ёки
титратма болғани 
қўллаб 
89-168 
Сувга тўйинган ва кам тўйинган йирик 
қумли ва гилли грунтлр 
Шнекли 
Рейсли (Халқа 
забойли) 
146-273 
Сувга тўйинган ва кам тўйинган йирик 
бўлакли, қумли ва гилли грунтлр 
Узлуксиз 
108-273 
Сувга тўйинган ва кам тўйинган йирик 
бўлакли, қумли ва гилли грунтлр 
Эслатма. Бошқа усулларни изланиш дастурларида асослангандан сўнг қўллаш мумкин 

---

ШНҚ 1.02.09-15 130-бет 
 
Е ИЛОВА 
(тавсия этилади) 
МУҲАНДИСЛИК ГЕОЛОГИЯ ИЗЛАНИШЛАРИДА 
ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН АСОСИЙ ВА ЁРДАМЧИ ГЕОФИЗИК 
УСУЛЛАРНИНГ ВАЗИФАЛАРИ 
Изланишларнинг 
вазифалари 
Геофизик усуллар 
Асосий 
Ёрдамчи 
Массивнинг геологик тузилишини аниқлаш  
Тошқол 
ва 
музлаган 
грунтлар тепа қисмининг
рельефи, 
 
тошқол 
бўлмаган 
ва 
эриган 
қоплама 
грунтларнинг 
қалинлиги 
Электрпрофиллаш 
(ЭП) 
усуллари 
билан 
электрразведкаси ва зоҳирий 
қаршилик 
усуллари 
билан 
вертикал электр зондлаш (ВЭЗ 
КС); тўлқинларнинг инъикос 
(МПВ) ва синиш (МОГBТ) 
усуллари билан сейсморазведка
Икки бирикма ёрдамидаги 
ВЭЗ (ВЭЗ МДС); частотали 
электрмагнит 
зондлаш(ЧЭМЗ); диполь-
электрмагнит профиллаш 
(ДЭМП); 
тўлқинларнинг 
инъикос усули (MOB); 
гравиразведка 
Кесмани 
қатламларга 
ажратиш.
Тошқол 
ва 
дисперс 
грунтларда 
ҳар 
хил
литологик 
таркибли 
қатламлар 
орасидаги 
чегараларни белгилаш.
ВЭЗ; МПВ; каротажнинг ҳар хил 
турлари — акустик, электрик, 
радиоизотоп 
ВЭЗ МДС; потенциалларни
қўзғатиш усули билан ВЭЗ 
(ВЭЗ ВП); ЧЭМЗ; вертикал 
сейсмик 
профиллаш 
(ВСП); 
акваторияларда 
узлуксиз 
сейсмоакустик 
профиллаш; 
георадиолокация 
Локал ҳодисаларнинг жойлашган ўрни, жойлашиш чуқурлиги ва шакллари  
Дарзликлар ва тектоник 
узилмалар 
зоналари, 
уларнинг ҳозирги замонда 
фаоллигини баҳолаш. 
ВЭЗ КС; ВЭЗ МДС; айланма
вертикал зондлаш ( КВЭЗ), 
табиий майдон усуллари (ПС); 
МПВ; МОГТ; ВСП; расхо-
дометрия; каротажнинг ҳар хил 
турлари; радиокип; газ-эманация 
съёмкаси; георадиолокация 
ВЭЗ ВП; радиотўлқинлар 
ёрдамида 
текшириш; 
ДЭМП; магнитразведкаси, 
Ернинг табиий импульс
электрмагнит 
майдонини 
(ЕИЭМПЗ) қайд қилиш; 
Карст бўшлиқлари ва ер 
ости ковламалари
ЭП; 
ВЭЗ; 
ВЭЗ; 
ВСП; 
расходометрия, радиотўлқинли 
зондлаш-георадар тадқиқотлари, 
резистивиметрия, газ-эманация 
съёмкаси 
МОГТ; 
сейсмоакустика 
йўли билан текшириш; 
радиотўлқинлар ёрдамида 
текшириш; гравиразведка; 
георадиолокация