Shaberlar va ularning turlari. Tekkis va fason yuzlarini shaberlash usullari

UMUMIY MA’LUMOT 
Ma’lumki, kesib ishlash yo’li bilan metalldan zarur shaklli va o’lchamli buyumlar tayyorlashda zagotovkadagi ortiqcha metall qismi yo’nib tashlanadi. Bir qism metallning qirindi tarzida chikib ketishi bu usulning kamchiligidir. Masalan, texnologiya metodlari ilg’or bo’lgan avtotraktor sanoatida ham zagotovka og’irligining qarib 25 prosenti qirindi tarzida isrof bo’ladi. Mamlakatimizda yiliga bir nucha tonna qora metall qirindiga ketadi. Ammo, shunga qaramay, mashinasozlikda asosiy o’rinni mexanik ishlash ishg’ol qiladi va unga detal teyyorlashga ketadigan vaqtning 40 — 50 prosenti sarf bo’ladi.
Buning sababi shuki, metall kesish stanoklarida ishlangan detallarning shakli, o’lchamlari boshqa usullarda ishlangan detallarnikiga qaraganda aniq., yuzalari esa tekis va toza chiqadi. Shuning uchun ham bu usul tobora takomillashtirilmoqda va rivojlantirilmoqda
. Yo’niladigan buyumning katta-kichikligiga qarab, tegishli gabaritdagi stanoklar ishlatiladi. 25- rasmda soat detallari, masalan, qo’l soati balansining o’qi ishlanadigan kichik tokarlik stanogi keltirilgan, uning gabariti (o’lchamlari), taxminan 120x200 mm bo’lib, u stol ustiga o’rnatiladi. Ayniqsa yirik buyumlar ii:lashda ancha baquvvat stanoklardan foydalaniladi. Kramatorsk zavodida chiqariladigan tokarlik-vint qirqar stanogi ana shunday stanoklar jumlasidandir.
Bu stanokda diametri 3,2 m va uzunligi 16 m gacha bo’lgan buyumlar ishlanadi; stanokning og’irligi 170 t 26- rasmda Novosibirsk og’ir stanoklar zavodida tayyorlangan bo’ylama-randalash stanogi keltirilgan, bu stanokda uzunligi 8 m, eni 3 m va balandligi 2,5 m gacha bo’lgan zagotovkalar ishlanadi. Turbinalarning va og’irligi 170 t gacha bo’lgan boshqa mashinalarning detallari Kolomensk zavodida ishlab chiqariladigan qudratli karusel stanoklarida ishlanadi (27- rasm).



Bu stanok planshaybasiga (aylanuvchi doiraviy stoliga) o’nta „Moskvich" mashinasini joylashtirish mumkin. Stanokning balandligi 12 m, og’irligi 500 t dan ortiq bo’lib, 260 mg ga yaqin maydonni egallaydi. Stanoksozlik sanoatimiz hozir yiliga 180 mingdan ortiqroq tur metall qirquvchi stanoklar ishlab chiqarmoqda va korxonalarimizni zarur stanoklar bilan ta’minlamoqda.
28-rasm. Qudratli karusel stanogi.
Ishlab chiqarish korxonasi uchun zarur tipdagi stanoklar shu korxonaning xarakteriga, ya’ni mahsulotning ko’plab, se-riyalab, yakka (individual) ishlab chiqarilishiga yoki uning remont qilish korxonasi ekanligiga borliq. Ravshanki, ko’plab ishlab chiqarishda har kuni bir operasiyaning o’zi takrorlanadigan korxonaga uncha mur.akkab bo’lmagan stanok kerak, bunda prosesslarni avtomatlashtirish va stanoklarni b'itta avtomatik liniya qilib birlashtirish uchun qulay sharoit tug’iladi.
Yakka-yakka buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda yoki remont ustaxonalarida sharoit butunlay boshqacha bo’ladi. Bu erda turli xil detallarning zagotovkalarini ishlashga, turli operasiyalarni bajarishga imkon beruvchi metall kesuvchi stanoklar kerak bo’ladi. Bunday stanoklar universal yoki umumiy ishlar uchun mo’ljallangan stanoklar deyiladi. Bu stanoklarning tuzilishi, zaruriyatga ko’ra, stanokning ish organlariga turli tezliklar beruvchi mexanizmlar bilan bog’liq bo’ladi 29 – rasm.