«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

4.3.  ASOSIY  VOSITALARNING  QABUL QILINISHI
VA HISOBGA OLINISHI
Foydalanishga qo‘yilgan har bir obyekt uchun OS-1 raqami tipik
shakldagi asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi
yoziladi. Asosiy vositalar hisobi korxonalar buxgalteriyasida belgilangan
nomenklaturada har bir inventar obyekti bo‘yicha yuritiladi.
Inventar obyekti deyilganda – ayrim vosita yoki ma’lum ishlab
chiqarish funksiyasini bajarishga mo‘ljallangan buyumlar jami tu-
shuniladi.
Hisobga qabul qilingan har bir asosiy vositalar obyektiga, masalan:
binolarga 001 dan 099 gacha, inshootlarga 100dan 199 gacha, o‘tkazish
qurilmalariga 200 dan 299 gacha va hokazo inventarlar raqami birik-
tiriladi.
Buxgalteriya dalolatnomasi asosida OS–6 inventar kartochkasi
ochiladi va unga obyekt haqidagi hamma ma’lumotlar yoziladi. So‘ngra
inventar kartochkalari OS–7 shaklidagi maxsus ro‘yxatga asosiy
vositalarni turkum guruhlari bo‘yicha ro‘yxat qilinadi. Ro‘yxat qilingan
kartochkalarga asosiy vositalar kartochkalari joylashtiriladi.
Asosiy vositalar harakatini hisobga olish kartochkasi (8-shakl) joriy
yilning boshida ochiladi. Bu ma’lumotlardan asosiy vositalar harakati
oborot vedomosti tuzishda foydalaniladi.
Subyektning mulkiy huquqidagi asosiy vositalarning mavjudligi va

70
harakati foydalanishdagi, zaxiradagi, konservatsiya qilingan va joriy
lizing bo‘yicha oborotlarni umumlashtirish aktiv 0100 – «Asosiy
vositalar» schyotida hisobga olinadi. Schyotning debetida asosiy
vositalarni dastlabki qiymatida hisobga olinishi, kreditida esa hisobdan
chiqarilishi aks ettiriladi.
Asosiy vositalarning tahliliy hisobini tashkil qilish Respublikamiz
hududidagi va xorijdagi ushbu vositalarning mavjudligi va harakati
haqida ma’lumotlar olish imkoniyatini ta’minlashi lozim.
Foydalanishdagi, zaxiradagi yoki ijaraga berilgan korxonaga qarashli
asosiy vositalarning holati va harakatini hisobga olish  0100- «Asosiy
vositalar»,  0700- «O‘rnatiladigan asbob-uskunalar», 0800-«Kapital
qo‘yilmalar» schyotlarida yuritiladi.
Asosiy vositalar foydalanishga qabul qilinganda quyidagi yozuvlar
amalga oshiriladi:
D-t 0810, 0820, 0840  K-t
D-t      0110-0190      K-t
Qurib bitkazilganda, sotib olinganda kirim qilindi
D-t      8530, 4610      K-t
Tekinga olindi, ta’sischilardan ulush sifatida
balansga qabul qilindi
D-t           0310           K-t
Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy
vositalar korxona mulkiga qabul qilindi
Bepul qabul qilingan asosiy vositalarni montaj qilish, o‘rnatish
bo‘yicha xarajatlar korxona hisobidan olib boriladi va 08-schyotda yuri-
tiladi. Bepul olingan asosiy vositalarni keltirish bo‘yicha xarajatlar 2010,
2310, 2510-schyotlarida hisobga olinadi.
4.4.  ASOSIY VOSITALARNI  HISOBDAN
CHIQARISHNING HISOBI
Asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi quyidagi hollarda yuz
beradi:
1. Boshqa davlat korxonalariga  yuqori tashkilot ruxsati bilan qayta
taqsimlash tarzida naqd pulsiz berilishi.
2. Boshqa korxona va tashkilotlarga sotilishi.

71
3. To‘la eskirishi, tabiiy ofat natijasida va boshqa sabablarga ko‘ra
hisobdan chiqarilishi.
Asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi OS-1, OS-3 va OS-4
shakllardagi qabul qilish topshirish aktlari bilan rasmiylashtiriladi.
Asosiy vositalarning sintetik hisobi 13-jurnal orderda yuritiladi. Unga
0100-«Asosiy vositalar», 0200-«Asosiy vositalarning eskirishi», 8500-
«Ustav kapitali» schyotlarining krediti bo‘yicha yozuvlar qayd qilinadi.
Asosiy vositalarni (bino) tugatish operatsiyalari hisobda quyidagicha
aks ettiriladi:
D
0120
K
D
9210
K
D
 0220   K
          100000
           80000
D  6710, 6510  K
    D   1090       K
           1000
           3000
D
1010
K
D
 9430   K
            500
           18500
Asosiy vositalar bepul topshirilganda korxonalar ularni o‘zining
hisobida quyidagicha aks ettiradi.
D     0120        K                  D         9210         K                        D         0220         K
  Balans qiymati
Eskirish  summasiga
Debetli qoldiq asosiy vositalarning qoldiq qiymatida ko‘rsatiladi va
ustav kapitalining kamayishiga yoziladi.
D             9220              K                                               D              9430                 K
Qoldiq qiymati
4.5.  ASOSIY VOSITALAR ESKIRISHINING
HISOBGA OLINISHI
Asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida va tabiat kuchlari
ta’sirida asta-sekin eskirib boradi. O‘zining qiymatini ishlab chiqa-
rilayotgan mahsulot yoki bajarilayotgan ish qiymatiga sekin-asta
o‘tkazadi. Ular ikki xil – jismoniy va ma’naviy eskiradi.

72
Obyektlarning foydalanish jarayonidagi eskirishi jismoniy eskirish
deyiladi.
Yuqori mehnat unumdorligini ta’minlaydigan, tuzilishi jihatidan
avval foydalanishda bo‘lgan eski obyektlar ularni jismoniy jihatdan to‘la
eskirgunga qadar ishlab chiqarishdan siqib chiqaradi. Bu ma’naviy
eskirish deyiladi.
Asosiy mahsulotlarning  mahsulot qiymatiga o‘tkazilgan qismi ularni
qayta tiklash manbayi hisoblanadi.
Mahsulot yoki bajarilgan ish tannarxiga o‘tkazib beriladigan asosiy
vositalar eskirgan qismiining qiymati amortizatsiya ajratmalari
deyiladi. Amortizatsiya summasi obyektning dastlabki qiymatini qayta
tiklash va kapital ta’mir bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashi lozim.
Amortizatsiya summasi avval belgilangan me’yor asosida aniqlanadi.
Uy-joy, bino bo‘yicha amortizatsiya summasi faqat kapital ta’mir
xarajatlarini qoplash uchun ajratiladi. Yangi binolarni qurish bilan bog‘liq
sarflar esa kapital qo‘yilmalar hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 23-moddasiga binoan
asosiy vositalarning amortizatsiya normalari quyidagicha belgilangan:
                                                                                                         Amortizatsiya
    normasi
1. Yengil avtomobillar, taksi, yo‘llarda foydalaniladigan avto-
traktor texnikasi, maxsus asbob-uskuna, inventar va jihoz-
lar, kompyuterlar, periferiya qurilmalari va ma’lumotlarni
qayta ishlash uskunalari
20 foiz
2. Yuk avtomobillari, avtobuslar, maxsus avtomobillar va avto-
tirkamalar, sanoatning barcha tarmoqlari, metall quyish korxo-
nasi uchun mashinalar va uskunalar, temirchilik-presslash
uskunalari, qurilish uskunalari, qishloq xo‘jalik mashinalari
va uskunalari, ofis uchun mebel
15 foiz
3. Temiryo‘l, dengiz, daryo va havo transporti vositalari,
kuch-quvvat beradigan mashinalar va uskunalar: issiqlik-texni-
ka uskunalari, turbina uskunalari, elektr dvigatellari va dizel
generatorlar, elektr uzatish va aloqa qurilmalari, truboprovodlar
8 foiz
4. Binolar, inshootlar va imoratlar
5 foiz
5. Boshqa guruhlarga kiritilmagan, amortizatsiya qilinadigan
aktivlar
10 foiz
Asosiy  vositalar  guruhlari

73
Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashda «Asosiy vositalar»
nomli 5-son BHMAga hamda O‘zbekiston Respublikasining Soliq
Kodeksiga amal qilish lozim.
Quyidagi asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblanmaydi:
– yer;
– mahsuldor hayvonlar, buqa va ho‘kizlar;
– kutubxona fondi;
– budjet tashkilotlari, shu jumladan, ilmiy-tadqiqot, konstruktorlik
va texnologik tashkilotlarning vositalari;
– belgilangan tartibda konservatsiyaga o‘tkazilgan asosiy vositalar;
– to‘liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar.
Uzoq muddatga ijaraga olingan asosiy vositalar bo‘yicha amorti-
zatsiya ajratmalarini ijaraga oluvchi o‘tkazadi. Qisqa muddatli ijarada
esa amortizatsiya ajratmalarini ijaraga beruvchi hisoblaydi.
Amortizatsiyalanuvchi qiymat muntazam ravishda asosiy vositani
foydali ishlatishning butun davriga taqsimlanadi. Amortizatsiya turli xil
usullarni qo‘llash yo‘li bilan amalga oshiriladi:
To‘g‘ri chiziqli usul asosiy vositani foydali ishlatishning butun
davri mobaynida eskirishning doimiy summalarini hisoblab yozishdan
iborat.
Kamayib boruvchi qoldiq usuli bo‘yicha, muntazam hisoblab
yozilayotgan summalar foydali ishlatish muddati davomida kamayadi.
Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda hisoblab yozish
usuliga binoan amortizatsiya miqdori faqat asosiy vosita qancha marta
ishlatilishiga yoki qancha mahsulot birligi ishlab chiqarilishi kuti-
layotganiga bog‘liq bo‘ladi.
Kumulyativ usulda amortizatsiya summasi hisoblash koeffit-
sientining maxraji bo‘lgan obyektning xizmat muddati yig‘indisi bilan
aniqlanadi. Bu koffitsientning suratida obyektning xizmat muddati
oxirigacha qoladigan yillar soni teskari tartibda ko‘rsatiladi.
Amortizatsiyani hisoblashda uning tugatilish qiymatiga e’tibor berish
lozim. Agar boshqa summani ishonchli tarzda hisob-kitob qilish mumkin
bo‘lmasa, asosiy vositaning qoldiq qiymati nolga teng bo‘ladi.
To‘g‘ri chiziqli usulda amortizatsiyani hisoblash. To‘g‘ri chiziqli
usul deb tugatilgan qiymati ayrilgan asosiy vositalar obyekti qiymatini
davrlar bo‘yicha foydalanish muddati davomida teng nisbatda hisoblash
usuliga aytiladi. Amortizatsiya summasi amortizatsiyalanayotgan
qiymatni (tugatish qiymati ayrilgan obyektning dastlabki qiymatini)
ko‘zda tutilgan foydalanish davrlari soniga bo‘lish yo‘li bilan topiladi:

74
Misol. «Imkoniyat» hissadorlik jamiyatida asosiy vositaga eskirish
hisoblash bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud:
– asosiy vositaning  balans qiymati – 50000 ming so‘m;
– tugatilish qiymati – 2000 ming so‘m;
– xizmat muddati – 5 yil.
Yillik amortizatsiya summasi = (50000–2000)/5= 9600 ming so‘m.
Amortizatsiyani to‘g‘ri chiziqli usulda hisoblash jadvali
Yillar
Balans qiymati
Yillik amortizatsiya
Jamg‘arilgan
Qoldiq
          summasi
amortizatsiya
qiymati
1-yil
50000
9600
9600
40400
2-yil
50000
9600
19200
30800
3-yil
50000
9600
28800
21200
4-yil
50000
9600
38400
11600
5-yil
50000
9600
48000
2000
Amortizatsiyani to‘g‘ri chiziqli usulda hisoblashda uning summasi
foydalanish muddati davomida bir xil bo‘ladi, jamg‘arilgan eskirish bir
tekisda oshib boradi, qoldiq qiymati esa, baholangan tugatish qiymatiga
yetguncha bir tekisda kamayib boradi.
Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiyani hisoblash.
Bajarilgan ish hajmiga nisbatan amortizatsiyani hisoblash usuli asosiy
vositalarning har hisobot yilida bajargan ishining hisobiga asoslangan.
Mazkur usul bilan eskirishning har yilgi qiymatini hisoblash uchun jami
foydalanish muddati davomida umumiy baholangan ishlab chiqarishni
hamda har bir aniq yildagi ishlab chiqarishni oldindan aniqlash lozim.
Ishlab chiqarish sifatida ishlab chiqarilgan mahsulot, ishlangan soatlar
miqdori va hokazolar olinishi mumkin.
Korxonada shu davr mobaynida 480000 so‘mlik mahsulot ishlab
chiqarilgan. 1-yilda – 80000, 2-yilda – 120000, 3-yilda – 100000, 4-
yilda – 80000, 5-yilda – 100000 ming so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi.
Mahsulot birligiga ketgan amortizatsiya xarajatlari quyidagiga teng:
(50000–2000)/480000=0,1 har bir so‘mlik mahsulot uchun.
Yillik amortizatsiya
summasi
dastlabki qiymati–
tugatilish qiymati
xizmat qilish
muddati
=
/

75
Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiyani hisoblash jadvali
Yillar  Balans
Ishlab chiqarilgan      Yillik
Jamg‘arilgan
Qoldiq
qiymati
  mahsulot hajmi
amortizatsiya amortizatsiya
qiymat
   summasi
1-yil
50000
80000
8000
8000
42000
2-yil
50000
120000
12000
20000
30000
3-yil
50000
100000
10000
30000
20000
4-yil
50000
80000
8000
38000
12000
5-yil
50000
100000
10000
48000
2000
Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiyani hisoblash usuli obyekt-
lardan foydalanish muddati, ularning tuzilish xususiyatlari bilan
cheklangan hamda mazkur aktivlarning xo‘jalik faoliyati hajmi yilma-
yil o‘zgargan hollarda qo‘llaniladi.
Jadallashtirilgan (tezkor) usullar. Qoldiqli kamayish hamda
kumulyativ usullar tezkor usullar bo‘lib hisoblanadi. Tezkor usullar
mohiyati shundaki, asosiy vositalardan foydalana boshlaganda hisob-
langan amortizatsiya summasi obyekt xizmat muddatining yakunida
hisoblangan amortizatsiya summasidan ancha yuqori bo‘ladi. Ishlab
chiqarishga mo‘ljallangan asosiy vositalarning ko‘pgina turlari foyda-
lanishning dastlabki yillarida ancha samarali xizmat qilishi hamda yuqori
ishlab chiqarish xususiyatiga egaligidan kelib chiqib, bu usuldan
foydalaniladi. Bu esa, agar ularning foydaliligi va ishlab chiqarish
xususiyati keyingi yillarda ancha yuqori bo‘lsa, u holda asosiy vosi-
talardan foydalana boshlaganda eskirishning katta qismini hisobdan
chiqarish amalga oshiriladigan muvofiqlik qoidasiga javob beradi.
Tezkor usullar, xususan, texnologiyalar takomillashtirilishi tufayli
ko‘p turdagi uskunalar o‘z qiymatini yo‘qotishi (ma’naviy eskirishi)
bilan ham tushuntiriladi. Shunday qilib, eskirishning katta summasini
kelgusida emas, balki joriy hisobot davrida hisobdan chiqarish to‘g‘riroq
bo‘ladi. Yangi kashfiyotlar va materiallar ilgari xarid qilingan uskunaning
ma’naviy eskirishiga olib keladi va uni jismoniy eskirishdan ancha ol-
dinroq almashtirish zaruratini yuzaga keltiradi. Tezkor usullarning yana
bir afzalligi shundaki, ta’mirlash bo‘yicha xarajatlar, odatda, obyektdan
foydalanish muddatining boshidagiga nisbatan oxirida ko‘proq bo‘lishi

76
hisoblanadi. Bu esa ta’mirlash xarajatlarining umumiy summasi va
amortizatsiya ajratmalari bir necha yillar davomida amalda doimiy bo‘lib
qolishiga olib keladi. Natijada, asosiy vositalar obyektlarining foydaliligi
ko‘p yillar davomida bir xilligicha qoladi.
Ikkala tezkor usulda ham dastlabki yillarda hisoblangan amortizatsiya
summalari ancha yuqori bo‘ladi, bajarilgan ishlar hajmiga proporsional
ravishda eskirish summasini hisoblash usuli esa amortizatsiya hajmining
yildan yilga keskin o‘zgarib turishi tufayli amortizatsiya o‘zgarishining
aniq tamoyili haqida tasavvur bera olmaydi. Har yili amortizatsiyaning
keskin o‘zgarishi asosiy vositalarning qoldiq qiymatida ham o‘z aksini
topadi. To‘g‘ri chiziqli usulda esa qoldiq qiymat miqdori tezkor
usullardagi qoldiq qiymatga nisbatan har doim ancha yuqori bo‘ladi.
Asosiy vositalarning har xil turlariga amortizatsiyaning turli usullari
qo‘llanilishiga ruxsat etilganligini, biroq bunda bir turdagi asosiy vosita
uchun faqatgina bitta usul qo‘llanilishi mumkinligini nazarda tutish lozim.
Soliqqa tortish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining Soliq
Kodeksiga binoan amortizatsiya me’yorlari qo‘llanilishi lozim. Korxo-
naning hisob siyosatiga ko‘ra hisoblangan amortizatsiya bilan Soliq
Kodeksiga muvofiq hisoblanadigan amortizatsiya o‘rtasidagi farq
vaqtinchalik farq deyiladi, u vaqtinchalik farqlar hisobining soliq samarasi
yordamida hisobda aks ettiriladi.
Misol. «Imkoniyat» kompaniyasida faoliyatning dastlabki yilida soliq
to‘langunga qadar bo‘lgan foyda 250 ming so‘mni tashkil etgan. Bunda
hisob foydasi va soliqqa tortiladigan foyda o‘rtasida farq mavjud, hisob
siyosatiga muvofiq ishlab chiqarish usulida hisoblangan amortizatsiya
130 ming so‘mni, soliqqa tortish maqsadlari uchun amortizatsiya esa
(to‘g‘ri chiziqli usulda) 100 ming so‘mni tashkil qilganligidan yuzaga
keladi. Bu aynan vaqtinchalik farq bo‘lib, soliqqa tortiladigan foyda uni
hisobga olganda 250000+(130000-100000)=280000 so‘mga teng. Foyda
solig‘ining 20%lik stavkasi bo‘yicha hisoblangan foyda solig‘i
(250000*20%)=50000 so‘mni tashkil etadi, lekin budjetga
(280000*20%)=56000 so‘m to‘lash kerak bo‘ladi, bu ikki miqdor
o‘rtasidagi farq vaqtinchalik farqlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan foyda
solig‘i hisoblanadi va u qaysi hisobot davrida so‘ndirilishiga qarab bog‘liq
ravishda 0950 yoki 3210-schyotlarida aks ettiriladi.
Ushbu muomalalar bo‘yicha quyidagicha provodkalar beriladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha xarajatlar» – 50000 so‘m.
D-t 0950, 3210-«Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan
daromad solig‘i» – 6000 so‘m.

77
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha budjetga qarzlar» – 56000 so‘m.
Korxonaning hisob siyosatiga muvofiq hisoblangan amortizatsiya
Soliq Kodeksi bo‘yicha amortizatsiyadan yuqori bo‘lgan holatda mazkur
farq summasiga soliq bo‘yicha muddati uzaytirilgan qarz yuzaga keladi.
Yuqorida keltirilgan misolning aksini ko‘rib chiqamiz, bunda hisob
foydasi 280000 so‘mni, soliqqa tortiladigan foyda esa – 250000 so‘mni
tashkil qilgan.
Buxgalteriya yozuvi quyidagicha bo‘ladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha xarajatlar» – 56000 so‘m.
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha budjetga qarzlar» – 50000 so‘m.
K-t 6250, 7250-«Soliqlarga oid vaqtinchalik farqlar bo‘yicha
muddati uzaytirilgan majburiyatlar» – 6000 so‘m.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiyani hisoblash. Kamayib
boruvchi qoldiq usuli aktivdan foydalanish muddatida amortizatsiya
summasining doimo kamayib borishini ifodalaydi. Ushbu usulda eskirish
me’yori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga ko‘paytiriladi. Odatda,
bu usulda amortizatsiya me’yori ikki hissa qilib olinadi.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiyani hisoblash jadvali
Yillar
Balans
Yillik amortizatsiya
Jamg‘arilgan
Qoldiq
qiymati
        summasi
amortizatsiya
qiymati
1-yil
50000
(40%%*50000)=20000
20000
30000
2-yil
50000
(40%%*30000)=12000
32000
18000
3-yil
50000
(40%%*18000)=7200
39200
10800
4-yil
50000
(40%%*10800)=4320
43520
6480
5-yil
50000
            4480
48000
2000
Kumulyativ usulda amortizatsiyani hisoblash. Kumulyativ usul
(yillar yig‘indisi usuli)da har yilgi amortizatsiya me’yori amortizatsiya
muddati yakuniga qadar qolgan amortizatsiyalanayotgan qiymatning
bo‘lagi sifatida belgilanadi. Bo‘lak amortizatsiya hisobining tugagunicha
qolgan to‘liq yillar yig‘indisini amortizatsiya muddatini belgilaydigan
yillarning tartib soniga bo‘lib aniqlanadi. 5 yil foydalanish muddatiga
mo‘ljallangan asosiy vositalar uchun yillik raqamlar yig‘indisi quyi-
dagicha bo‘ladi:
5+4+3+2+1=15 yil.

78
Kumulyativ  usulda amortizatsiyani hisoblash jadvali
Yillar
 Balans
Yillik amortizatsiya
Jamg‘arilgan
Qoldiq
qiymati
         summasi
amortizatsiya
qiymati
1-yil
50000
(5/15*48000)=16000
16000
34000
2-yil
50000
(4/15*48000)=12800
28800
21200
3-yil
50000
(3/15*48000)=9600
38400
11600
4-yil
50000
(2/15*48000)=6400
44800
5200
5-yil
50000
(1/15*48000)=3200
48000
2000
Jadvallardan ko‘rinib turibdiki, amortizatsiya hisoblashning oxirgi
ikki usulida asosiy vositalardan foydalanish muddatining boshida
hisoblangan amortizatsiya ajratmalari obyekt xizmat muddatining oxirida
hisoblangan amortizatsiya qiymatidan ortiq bo‘ladi. Ushbu usullar ishlab
chiqarishga taalluqli asosiy vositalarni hisoblash uchun qo‘llaniladi.
Chunki mazkur vositalardan foydalanishning birinchi yillarida samara-
liroq foydalaniladi va ta’mirlashga xarajatlar unchalik ko‘p bo‘lmaydi.
Keyingi yillarda amortizatsiya xarajatlari kamayadi, ta’mirlash xarajatlari
esa odatda oshib boradi.
0200-«Asosiy vositalarning eskirishi» schyotining kreditida
obyektlarga hisoblangan eskirish summasi, debetida hisobdan chi-
qarilayotgan asosiy vositaga hisoblangan eskirish summasi, debetida
hisobdan chiqarilayotgan asosiy vositaga hisoblangan eskirish sum-
masining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi
Asosiy vositalarning eskirishini hisobga olish uchun schyotlar
rejasida quyidagi schyotlar ochilgan:
0211-«Yerni obodonlashtirishning eskirishi».
0212-«Moliyaviy lizing shartnomasi bo‘yicha olinib o‘zlashtirilgan
asosiy vositalarning eskirishi».
0220-«Binolar, inshootlar va uzatuvchi moslamalarning eskirishi».
0230-«Mashina va jihozlarning eskirishi».
0240-«Mebel va ofis jihozlarining eskirishi».
0250-«Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi».
0260-«Transport vositalarining eskirishi».
0270-«Ish hayvonlarining eskirishi».
0280-«Ko‘p yillik ekinlarning eskirishi».

79
0290-«Boshqa asosiy vositalarning eskirishi».
0299-«Moliyalanadigan lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy
vositalarning eskirishi».
Hisoblangan amortizatsiya summasiga berilgan buxgalteriya
provodkasi tarxi quyidagicha ko‘rinishda beriladi.
D     9210     K                            D     0211-0299     K                    D       2010       K
(6)
(1)
D      2310        K
(2)
D        2510      K
(3)
D       9420       K
(4)
D       2710       K
(5)
1–5 operatsiyalarda amortizatsiya ajratmasi hisoblandi. 6-opera-
tsiyada eskirish summasi hisobdan chiqarildi.
4.6.  ASOSIY  VOSITALARNING  TA’MIRLANISHINI
HISOBGA  OLISH
Asosiy vositalar vaqti-vaqti bilan ta’mirlanib turiladi. Ular ta’mir-
lanish hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Bajarilgan ta’mirlash ishlarining tannarxi hamda hajmini to‘g‘ri
va o‘z vaqtida aniqlash.
2. Ta’mirlash bilan bog‘liq xarajatlarning mahsulot yoki bajarilgan
ish tannarxiga to‘g‘ri o‘tkazilishini ta’minlash.
3. Ta’mirlash ishlari uchun ajratilgan mablag‘lardan to‘g‘ri
foydalanish ustidan nazorat olib borish.
4. Ta’mirlash ishlarini o‘z vaqtida va sifatli qilib olib borilishi ustidan
nazorat olib borish va boshqalar.
Ta’mirlash xarajatlari ikki usul bilan tegishli schyotlarga yozilishi
mumkin:
a) ta’mirlash bilan hamma xarajatlarning vujudga kelish jarayonini
ishlab chiqarish xarajatlarining schyotlariga yozish;
b) maxsus zaxira fondi tashkil qilish yo‘li bilan korxonada ta’mirlash

80
ishlarini olib borish uchun zaxira O‘zbekiston Respublikasi Moliya
Vazirligi ruxsati bilan tashkil qilinadi.
Zaxira summasi har oyda, korxona tomonidan mustaqil belgi-
lanadigan normativ miqdorda mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Zaxira
summasi 8910-«Kelgusida qilinadigan xarajat va to‘lovlar» passiv
schyotida hisob qilinadi.
Ta’mirlash ishlari xo‘jalik yoki pudrat usulida olib boriladi. Xo‘jalik
usulida ta’mirlash ishlari korxonaning ta’mir-mexanika yoki asosiy ishlab
chiqarish sexlari ishchilari tomonidan bajariladi. Pudrat usulida esa
maxsus ta’mir-qurilish tashkiloti tomonidan shartnoma asosida bajariladi.
Bunda tugallangan ta’mirlash ishlari 2 nusxada: «Qabul qilish-topshirish
dalolatnomasi» hujjati bilan rasmiylashtiriladi va bir nusxasi
buxgalteriyaga topshiriladi.
Pudrat usulida bajarilgan ta’mirlash ishlari qiymatiga pudratchi
schyotiga asoslanib quyidagicha buxgalteriya aloqasi tuziladi:
D     6010     K
D  2510, 9420, 9430  K
Pudratchiga to‘lanishi kerak bo‘lgan summaga
D    5110    K
D           6010             K
Pudratchi schyoti to‘langanda
Asosiy vositalarni pudrat usulida ta’mirlash bo‘yicha haqiqiy huj-
jatlar schyotlarida quyidagicha aks ettiriladi:
D     6010     K
D     8910     K
Haqiqiy xarajatlar zaxiraning kamayishiga yozildi
D     2310     K
D     8910     K
Zaxira schyotining yopilishi
Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlarini schyotlarga yozish 8910-
schyotidan foydalanilgan holda quyidagicha buxgalteriya provodkasi
bilan rasmiylashtiriladi:

81
D     8910     K
D  2310,2510,2010,9420  K
Zaxira fondi ajratma summasiga
Xo‘jalik usulida bajarilgan ta’mirlash xarajatlarining schyotlarga
yozilishi quyidagicha aks ettiriladi:
1. Ta’mirlash uchun sarflangan haqiqiy xarajatlar hisobga olindi.
D-t2310
K-t1010, 1050, 1210, 1310, 6520, 6710.
2. Tugallangan ta’mirlash xarajatlari zaxira fondi hisobidan qoplandi.
D-t8910
K-t2310