Sharq Tillar" fakulteti "

II.BOB. PXESOL TO‘PLAMLARIDAN NAMUNALAR.
2.1. Koreya sulolasi adabiyoti (XII asr oxiri – XIV asr boshi).Pxesol to‘plamlaridan
Shu bilan birga, bu davrda she’riyatga ona tabiatning rang-barang tasvirlari kirib keldi. Bu, asosan, «koʻl maktabi» («kanho munhak», yaʼni «daryo va koʻllar adabiyoti») shoirlari ijodida oʻz ifodasini topgan. Shoirlar Yun Sung Do, Li Yi, Shin Xeum va boshqa manzara shoirlari ijodi koreys sheʼriyatiga oʻziga xos tasviriy tasvirga ega manzarani kiritdi va bu borada yuksak mahoratga erishdi⁵.
Sichjuo rivojlanishiga silhak ("haqiqiy fanlar maktabi", XVII-XVIII asrlar) progressiv ijtimoiy-ilmiy harakati sezilarli ta'sir ko'rsatdi, uning eng muhim xususiyatlaridan biri insonparvarlik g'oyalarini targ'ib qilish edi. Bu ta’sir shoir Song Si Yeolning she’riy satrlarida yaqqol namoyon bo‘ldi.
18-asrda koreys sheʼriyati taraqqiyotida jiddiy oʻzgarishlar yuz berdi. Ikkita yirik Xizhuo antologiyasi paydo bo'ladi. Ulardan biri shoir Kim Chong Taek qalamiga mansub “Yashil tog‘lar mamlakatining so‘nmas so‘zlari” (1727), ikkinchisi esa “Dengiz sharqida yotgan mamlakat qo‘shiqlari” (1763) deb nomlangan. shoir Kim Su Jang tomonidan. Bu antologiyalar Xizjuoning barcha oldingi davrlardagi she'rlarini to'plagan.
18-asr oxirida uch g'ildirakli velosipedning klassik shakli (sizxuo) zhangsichjo - uzun sizho bilan almashtirildi, o'n va undan ortiq oyatgacha. Shu bilan birga, yana bir asli koreys she'riy janri - kasa rivojlandi.
Kasa janrining asoschisi shoir Chon Gik Indir. Biroq, kasaning eng yuqori gullashiga 16-asrda Chon Chol ijodida erishilgan. Ayniqsa, “To‘rt go‘zal qo‘shig‘i” va “To‘rt go‘zal qo‘shig‘ining davomi” kabi ikki she’ri bilan mashhur bo‘ldi. Shoir Park In No ham iste’dodli she’riyat yaratdi. U o'zining ko'p kasasini Imjin urushida yapon quldorlariga qarshi kurashda koreys xalqining g'alabasiga bag'ishlagan. Xarakterli jihati shundaki, yangi mavzu bilan birga she’riyatga o‘sha davrning mashhur shoiri, Joseonning oliy ma’lumotli ayollaridan biri Xvan Jin Yi kabi yangi nomlar ham kirib keladi. U ayol kasa deb ataladigan ajdod edi.
Koreys adabiyoti dunyoga ko'plab ajoyib shoirlarni taqdim etgan. Ular Li Po Bo, Li Chje Xyon, Lim Chje, Jung Chul, Park Chi Von, Jung Da Sang, Kim Sak Kat va boshqalar.
Lekin koreys adabiyoti faqat she’riyat bilan yashamagan. Nasr adabiy shakl sifatida Koreyada uzoq vaqtdan beri mavjud. Tarixiy va falsafiy asarlar, geografiyaga oid asarlar va didaktik risolalar, shuningdek, dafn marosimlari epitafiyalari va ertaklar, ulardan haqiqiy hikoya adabiyoti rivojlanishi boshlandi - bularning barchasi nasr bilan bog'liq.
Dastlab og'zaki takrorlashda nasr shakllari qo'llanilgan, keyinchalik Koreya yarim orolida yozma an'ana shakllana boshlaganida adabiy variantlar paydo bo'lgan. Goguryoning birinchi yilnomalari - "Yuga" ("O'tmish yozuvlari") yuz kitobdan iborat, Baekje - "Sogi" ("Tarixiy yozuvlar") IV asrda paydo bo'lgan. VI asrda Silla davlati tarixini tuzish ishlari boshlandi. Afsuski, bu asarlarning hech biri qadimgi Koreyaning boshqa koʻplab yilnomalari qatori bizgacha yetib kelmagan.
Shu va boshqa tarixiy obidalar asosida atoqli davlat arbobi va olim Kim Bu Sik 1145 yilda 50 ta kitobdan iborat “Uch davlatning tarixiy yozuvlari”ni yaratdi. Kim Bu Sikning kompozitsiyasi, ehtimol, Koreya tarixshunosligining bugungi kungacha saqlanib qolgan yagona yodgorligidir. XIII asrda buddist ruhoniy Irene tomonidan yozilgan "Uch davlatning unutilgan ishlari" inshosi paydo bo'ldi. Har ikki asarda ham mamlakat tarixi, musiqa, rasm, milliy raqslarga oid koʻplab qimmatli tizimlashtirilgan maʼlumotlar mavjud boʻlib, ularda baʼzi adabiy asar namunalari (“Yltimundoq ertagi”, “Park Che Sang haqidagi ertak” va boshqalar) oʻrin olgan. ) va koreys xalqining og'zaki xalq ijodiyoti yozuvlari.
Kim Bu Sik inshosining 46-kitobining “O‘tmishdagi buyuk odamlarning tarjimai holi” bo‘limida koreys adabiyotida birinchi bo‘lib olimlar orasida keng ma’lum bo‘lgan “Xwavange” (“Kaypalak gul”) ertagi o‘rin olgan. 7-asrning ikkinchi yarmi - VIII asrning boshlarida yashagan yozuvchi Sojong. Shuningdek, u "Hyanchal" - koreys tilidagi mahalliy so'zlarni yozish uchun ierogliflarga asoslangan qadimgi koreys yozuvi muallifi.
Tarixiy adabiyotning ushbu yodgorliklaridan tashqari, biz Koreyadagi yetakchi buddizm sektasining patriarxi Kyunening 1075 yilda Xek Nen Chon tomonidan tuzilgan tarjimai holi, shuningdek, “Mamlakatning taniqli rohiblarining tarjimai holi” to‘plamini ham bilamiz. Sharqiy dengiz” (1215. Bu yodgorliklar tarixiy shaxslar hayotini qat’iy tarixiy ketma-ketlikda tasvirlaydi, bunda badiiy jihat faqat alohida syujet epizodlari bilan bog‘liq holda muhokama qilinadi.
Xyanga so'zi "mahalliy qo'shiqlar" degan ma'noni anglatadi, xitoy qo'shiqlariga qarama-qarshidir. Hyangga she'riyati koreys tilida o'zgartirilgan xitoy belgilaridan foydalangan holda yozilgan bo'lib, bu tizim [idu]eidhui, so'zma-so'z "xizmatchi yozuvlari" deb ataladi. Xususan, hyangga yozish uchun ishlatiladigan idu xilma-xilligi ba'zan "hyangchalhai-idu" deb nomlangan. Hyangchal tizimida xitoycha belgilarga belgi bilan bog'liq bo'g'in asosida koreyscha o'qish berildi. Hyangchal yozuv tizimi ko'pincha Idu kichik guruhi sifatida tasniflanadi.
Idu xitoy tilidan ancha farq qiladigan tilda gapiradigan koreyslar koreys tilini ifodalash uchun xitoycha belgilarni ishlatadigan aqlli tizim edi. Tizimning kaliti ba'zi xitoycha belgilarni o'z maqsadi, ma'nosi, boshqalari esa talaffuzi uchun ularning piktografik ma'nosini e'tiborsiz qoldirish edi. Tashqi tomondan, bu murakkab, hatto tushunarsiz tizim bo'lib ko'rinadi, lekin tizimdan foydalangandan so'ng, koreyscha so'zlarni doimiy ravishda ifodalovchi ba'zi belgilar va xitoy tilini ifodalovchi boshqa belgilar bilan qulay bo'ladi.
Bunday matnlar faqat yigirmanchi asrning birinchi yarmida shifrlangan. Xyanganing satr satr, so'zma-so'z dekodlanishini arxeologik ish bilan solishtirish mumkin.
Hyangga she'riyatning birinchi noyob koreys shakli edi. Faqat yigirma besh kishi tirik qoldi. Rohib Iryonning (1206-1289) “Uch qirollik xotirasi” asari o‘n to‘rtta she’rni, “Gyunyeojeon” nomli taniqli rohiblarning tarjimai holi to‘plamida esa o‘n bir she’r mavjud. Bu ikkala klassik asar ham Silla sulolasidan ancha keyin, keyingi Goryeo sulolasida yozilgan, ammo bu yozuv Silla davriga oid hozirgacha saqlanib qolmagan yozuvlarga asoslangan ko'rinadi⁶.
Hyangga bir qator rasmiy qoidalar bilan tavsiflanadi. She'rlar to'rt, sakkiz yoki o'n misradan iborat bo'lishi mumkin. O'n qatorli she'rlar eng rivojlangan bo'lib, mos ravishda to'rt, to'rt va ikki misrali uch qismdan iborat. O'n qatorli she'rlarning aksariyati buddist rohiblar tomonidan yozilgan. She’rlarda esa buddist mavzular ustunlik qiladi. Agar hyanggalarning aksariyati mavzu va ilhom jihatidan buddist bo'lsa, ular turli xil she'rlarda aks ettirilgan keng doiradagi mavzularni o'z ichiga oladi, masalan, xalq qo'shiqlari, qahramonlik ritsarlari uchun elegiyalar, opa-singil uchun rekviyem, didaktik she'rlar, shaman iblislari yoki Buddist ibodat - she'r.
Ko'pgina she'rlar rohiblarga, jangchilarga va oila a'zolariga elegiyadir. Silla davri, ayniqsa birlashishdan oldin (668) urush davri edi va hyangga o'liklar uchun motam tutadi, buddizm esa o'liklarning qaerga borishi va keyingi hayot haqida javob bergan. Oddiy hyangga - bu Abadiy hayot uchun ode yoki ehtimol Nirvana uchun ode. She'r oyni iltijo qiluvchining ibodatini G'arbiy jannatga, Amita (yoki Amitabha - G'arbiy jannat Buddasi) uyiga etkazish uchun chaqiradigan qo'shiqdir. She'rning muallifligi biroz tushunarsiz; uni yo rohib yozgan yoki, bir manbada aytilishicha, rohibning xotini.

SON XYON (1439-1504)
YONJE SHINGIL HIKOYALARI TO‘PLAMIDAN YANGLISHDI (Pxesol to‘plamlaridan)
Chonpxada Sim va Lyu ismli ikki yigit yashagan ekan. Ularning ikkalasi ham dongdor oilalardan ekan. Ular umrining har kunini aysh-u ishratda, may ichib, go‘zal ayollar bilan birga o'tkazishar ekan. Kunlaming birida ular bir nechta yaqin do‘stlari bilan birga Simning uyida vaqtichog‘lik qilishga kelishishibdi. Simning mahhubasi - Kisen Chop Yonxva yaxshi ashulachi va raqqosa ekan, davrimizning kayagim asbobini cholg‘uvchi ustasi ko‘r Kim Boksan ham o‘z qo'shiqlarini kuylabdi va hammaning ko'nglini chog' qilibdi. Mehmonlar tor davra qurib o'tirib, bir birlariga may to'la kosalarni uzatishibdi. Ziyofatda totuvlik va xushchaqchaqlik hukm suribdi. Yarim tunda kimdir taklif qilibdi:

• 
  Har bir kishi o‘z hayotidan biron-bir qiziq voqeani hikoya qilib bersin, biz maza qilib kulaylik!
  

Bu taklifga hamma bir ovozdan qo'shilibdi. Qiziq voqealarni biri olib-biri qo‘yib hikoya qila boshlashibdi. Mehmonlar beto'xtov xaxolashibdi. Nihoyat, navbat Kim Boksanga kelibdi.

• 
  Men ham sizlarga o‘z hayotimdan bir voqeani hikoya qilib bermoqchiman, - deb boshlabdi u hamma jim bo‘lgach.
  
• 
  Yaqinda meni bir boy yanbanning uyiga taklif qilishdi. Ziyofatda bir nechta taniqli kisen ishtirok etdi. Ularning orasida eng mohir raqqosa - Simban ham bor edi. Ichkilikbozlikdan keyin hamma mehmonlar - har biri o'z mahbubasi bilan alohida xonalarga tarqalib ketishdi. Men bilan esa Simban birga bo'ldi!
  
• 
  Chindan ham, juda qiziq voqea ekan, - deya xitob qilibdi Sim uyatdan lol-lol qizarib. - Kelinglar, endi boshqa narsa haqida gaplashamiz!
  
• 
  Ha, chindan ham, tinimsiz hikoya eshitish jonga tegdi, - deyishibdi mehmonlar ham xiyol o‘ng‘aysizlanib. - Yaxshisi, tunni musiqa ostida, qo‘shiq aytib qisqa qilamiz!
  

Biroq kisen qo‘shiq aytishdan bosh tortibdi, mehmonlarning esa kayfiyati tushihdi va ular uy-uylariga tarqala boshlashibdi. Darvozadan ko'chaga chiqishgani zahoti Lyu Kim Boksanga qarab shunday debdi:

• 
  Qanaqa ahmoqlik qilib qo'yganingni bilasanmi? Axir Simban mehmonlar orasida edi-ku. Boz ustiga, u hozir uy egasining mahbubasi. Eh, ko‘r bo'lish qanchalik yomon!
  
• 
  Rostdanmi? - debdi ko‘r ikki yuzi uyatdan qizarib. - Endi uning ko'ziga qanday ko'rinaman?! Umuman olganda, hozir u ayolni hamma Chon Yenxva deb chaqiradi, bolalikdagi Simban degan ismini hech kim bilmasa kerak. - Shunday deb u o'zini o‘zi ovutishga harakat qilibdi.
  

Ammo ko‘rning xatosi haqida ko'pchilik eshitibdi va bu qiziq voqeani hamma bir-biriga zavqlanib aytib beribdi.
Kunlaming hirida bir ko‘r odam o‘z qo‘shnisidan o’ziga biron- bir chiroyli ayolni gaplashib berishini so'rabdi. Oradan ma lum vaqt o‘tgach, qo‘shnisi uning oldiga chiqib shunday debdi:

• 
  Qo'shni mahallada bir ayol yashaydi. Oriq ham, semiz ham emas, sohibjamol! Men unga sening gaplaringni yetkazdim, u rozi bo'ldi. Faqat juda ko‘p sovg‘a-salomlar so‘radi.
  
• 
  Ishtonsiz qolsam qolaman, - deb xitob qilibdi ko‘r, - lekin undan hech narsani ayamayman!
  

Xotini uyda yo'qligida u sandiqlami ochibdi, ulardan bir qancha buyumlami tanlab olibdi va qo‘shnisiga berib, o‘sha ayol bilan uchrashuv kunini kelishishni so‘rabdi. Tayinlangan kuni ko‘r yasan-tusan qilibdi va uchrashuvga yo‘l olibdi. Xotini esa, yuvinib-taranib, uning ortidan chiqibdi va belgilangan joyga o‘z eridan oldin yetib boribdi.
Hech narsadan shubha qilmayotgan ko‘r kelibdi. Ular go'yoki nikoh marosimidagidek qoidasini keltirib bir-birlariga ta’zim qilishibdi va shu tunda baxtiyor ko‘r o‘zining «yangi xotini» bilan qo'shilibdi.

• 
  Umrimda bunday sevinchli tun bolmagan edi, — deb xitob qilibdi ko‘r ayolning yelkasini silab. — Agar seni va xotinimni taom bilan solishtiradigan bo'lsam, sen — ayiq lahmi va qoplon murtagi, u esa — sho'radan obiyovg‘on va suyuq bo‘tqa!
  

Ertalab uning xotini chopqillab uyga eridan oldin kelibdi U ko'rpaga o'ralib, o‘zini uxlayotgandek qilib ko‘rsatibdi.

• 
  Kechasi qayerda tunading? — deb so'rabdi u ko‘r uyga kelgach.
  
• 
  Bir vazirning uyida mehmonda bo'ldim, sutra o‘qidim. Kun sovuq edi, birdan qomim og'rib qolsa boiadimi. Isitilgan maydan biroz ichishimga to‘g‘ri keldi.
  

Xotini o‘zini tutolmay baqirib yuboribdi:

• 
  Qoming og'rishiga ayiq go'shti, qoplon murtagi, obiyovg‘on va suyuq bo'tqani bo'kib yeganing sabab boMmadimikan?
  

Ko^br xotinining bu so‘zlarini eshitib hang-mang bo‘lib qolibdi. U xotini hiyla-nayrangda o‘zini lol qoldirganini tushunibdi.
BIR SAVAT TUPROQ.
1479-yil qattiq qurg‘oqchilik bo‘ldi. Yanvardan boshlab yom- g‘ir yog'madi va qurg'oqchilik deyarli iyulgacha davom etdi. Tuproq qurib qolgani uchun bahor fasli jonsiz o‘tdi, yozda esa dalalarda yig‘ish uchun hech narsa yo‘q edi. 0‘tlar sarg‘ayib qurib qoldi, umid bilan ekilgan ekinlar esa nobud bo‘ldi.
Shunda mehnatkash dehqon debdi: «Garchi biz dalani begona o'tlardan tozalasak-da, hosil nobud bo‘ladi. Agar tozalamasak ham u nobud bo‘lishi muqarrar. Biroq qo‘lni qovushtirib, ekinning nobud boMishini kuzatib o'tirgandan ko‘ra, yaxshisi bor g‘ayrat bilan hosilni qutqarishga kirishmoq lozim. Balki to‘satdan yomg‘ir yog‘ib qolar va ana o‘shanda bizning sa’y- harakatlarimiz zoye ketmagan bo‘ladi». Shunaqa deya u dalani begona o‘tlardan tozalashdan bir zum ham to‘xtamabdi va hali butunlay qurib ulgurmagan ekinlarga qayg‘uribdi. Shunday qilib, u yil davomida dangasalik qilmay shijoat bilan mehnat qilibdi va dala ishlarini to‘xtatmabdi
Dangasa dehqon ham debdi: «Hozir garchi bu begona o'tlami yulib tashlasang ham hosil baribir nobud boMishi kaftdek ayon. Agar yulib tashlamasang, battar quriydi. Yaxshisi, o‘ti-yu ekinini bir martada yulib tashlab, xotiijam yashagan ma’qul. Agar yomg'ir yog'masa, sening qilgan hamma mehnating havoga uchadi». Shunday qilib, dangasa dehqon yil bo‘yi osmonga qarab, dalada mehnat qilayotgan boshqa dehqonlarni mazax qilib vaqtini o‘tkazibdi.
Yig‘im-terim davrida men keng dalaga chiqdim. Birtomonda begona o‘tlar tarvaqaylab ketgan, ikkinchi tomonda esa dehqon- ning mehnati o‘z hosilini berib, yetilgan boshoqlar yerga tegay- tegay holatida edi. Bir yerdagi ikki xil manzarani ko'rib men hayron bo‘lib, o‘sha yerlik dehqonlardan buning sababini so'radim. Ularning javobi esa mana bunday bo'ldi:
«Butun hosil nobud bo‘lgan yer — bu dangasa dehqonning yeri. Hosil tuggan yer esa umidini yo'qotmay bor kuchini berib, mehnat qilgan dehqonniki boMadi».
Kimki, xotiijam hayot va qulaylik izlasa, u doimo och qoladi, kimki qiyinchiliklaiga dosh bersa, u har doim qorni to‘q yuradi.
Odamlarning davlat xizmatiga kirish uchun she’riyat va kal- ligrafiyani o'xrganish jarayoni umuman boshqacha. Ilmli olimlar hali yosh bo'lganlarida hordiq neligini bilmay, kecha-yu kunduz kitob mutolaa qilib yoki asar yozib, butunlay ilmga sho‘ng‘iydilar. So'ngra ushbu iqtidorlari bilan imtihonda o'zaro bilim bahsiga kirishadilar. Agar ular imtihonda birinchi bor yiqilsalar — hafsala- lari pirboladi, ikkinchi boro'ta olmasalar — jafo chekadilar, uchinchi bor ham muvaffaqiyatga erishmasalar — hushdan ketadilar.
«Obro‘ mulohazakorlikka tayanib qo‘lga kiritiladi, nimani o'rganganingizga qarab emas. Boylikka erishish bu taqdirga bog‘liq, bilimni qanchalik ko‘p o‘iTganganlikka emas».
Shu sababdan ham ko'pchilik ilm yo‘lini tashlab ketadi. Ba’zilar esa biroz ilm o‘rganib, yarim yo‘lda chetga chiqadilar,yana ba’zi birovlaresa muvaffaqiyat deb atalmish sharafli manzilga yetay deb qolganlarida orqaga chekinadilar. Uzoq yo‘lni bosib, oxirda baland tog‘dan o‘ta olmaganlik bilan barobar bu yoki bir savat tuproqni to'ldira olmagandek gap. Haligi daladagi ishini orqaga surib yurgan dangasa dehqonning holati, balki bu uning bemulohazaliligidan emasdir.
Agar biz bilim o'rganishdagi mashaqqatni yil bo‘yi daladagi mehnat bilan solishtiradigan bo‘lsak, bu mashaqqat emas. Biroq bilim olishdan kelgan naf va dalada terilgan hosilni bir-biriga qiyoslash mumkin. Daladagi mehnatdan kelgan foydaning qadri— hech qancha, u nari borsa qomimizni to‘q qilishi mumkin. Biroq bilimdan kelgan foyda — bu obro'-e’tibordir.
Faqatgina ilmni anglash bilan mashg‘ul bo‘lgan insonlar dalada mehnat qilayotganlar o‘tkazayotgan mashaqqatlarni tushuna olmaydilar. Shu sababdan ham mazkur hikoya bu haqda bilmay- diganlar uchun yaxshi saboq bo‘lishi mumkin.