Shaxsiy kompyuter arxitekturasi va texnik

Kontrollerlar va adapterlar 
Оnakartda ixtisoslashtirilgan boshqaruv qurilmalari - kontrollerlar 
(adapterlar) mavjud. Ularning har biri anakartdan tashqarida ma’lum bir 
qurilmaning ishini boshqaradi. Har bir tashqi qurilma o‘ziga xos apparat 
xususiyatlariga ega va uning protsessor va RAM bilan o‘zaro ta’siri 
faqat kontroller tufayli ta’minlanadi. Shunday qilib, boshqaruvchining 
ikkinchi vazifasi - mikroprotsessor kompyuter tizimidagi barcha 
qurilmalarning ishlashini, ular bilan signal almashishini muvofiq-
lashtirishi uchun tashqi qurilma interfeysini avtobus bilan muvofiq-
lashtirish. Asosiy kontrollerlar odatda chipset deb ataladigan ikki chipli 

---

26 
to‘plam sifatida amalga oshiriladi. Birlashtiruvchi funksiyasi tufayli bu 
mikrosxemalar janubiy va shimoliy «ko‘priklar» deb ataladi. Chipset 
klaviatura, video tizim, qattiq disklar, floppi va optik disklar, flesh-
kartalar va boshqa qurilmalarning ishlashi uchun javobgardir. 
Bir qator adapterlar alohida qurilmalar (kartalar) sifatida ishlab 
chiqarilishi mumkin, ular anakartni kengaytirish uyalariga o‘rnatiladi. 
Bular, masalan, video kartalar, modemlar, tarmoq adapterlari va ovoz 
kartalari. Shunday qilib, ovoz kartasining asosiy maqsadi ovozni 
raqamlidan analogga aylantirish va faol dinamiklar (o‘rnatilgan 
kuchaytirgichlar bilan) yordamida uni qayta ishlab chiqarishdir. Ovoz 
kartasi nutq yoki musiqani «raqamlashtirishi» ham mumkin. Ovozli 
ma’lumotni kompyuterga kiritish uchun kartaning kirish qismiga 
ulangan mikrofon ishlatiladi. 
Aloqa portlari 
Tizim blokining orqa panelida tashqi qurilmalarni ulash uchun 
mo‘ljallangan aloqa portlari uchun ulagichlar mavjud. Portlarning 
quyidagi turlari mavjud: parallel, ketma-ket, USB, PS / 2, AT / MIDI, 
FIRE WIRE. 
Parallel port (LPT) yuqori tezlikdagi port bo‘lib, 8 parallel liniyalar 
orqali tez ma’lumotlarni uzatish baytlarini ta’minlaydi. Printerlar, 
strimerlar va boshqa periferik qurilmalar LRT porti orqali kompyuterga 
ulanadi. Parallel portlar kompyuterlararo aloqa uchun ham ishlatiladi. 
LTE porti orqali ma’lumotlarni uzatish tezligi 16 Mbit / s gacha. 
Seriya port (COM). Ma’lumotlarni ketma-ket (bit bo‘yicha) 
uzatishni ta’minlaydi. Sekin qurilmalar MAQOMOTI portlari orqali 
ulanadi. Odatda bu sichqoncha, klaviatura, ba’zan esa tashqi modem. 
COM porti orqali standart ma’lumotlarni uzatish tezligi 115 Kbit / s ni 
tashkil qiladi, ammo, qoida tariqasida, bu portni boshqa tezlik uchun 
dasturlash mumkin. 
Universal USB seriyali port deyarli har qanday tashqi qurilma (shu 
jumladan skaner va raqamli kamera, sichqoncha va klaviatura) ni ulash 
imkonini beradi. USB ning asosiy afzalligi uning juda yuqori 
ma’lumotlarni uzatish tezligidir. Mashhur USB 2.0 standarti uchun u 
480 Mbit / s ni tashkil qiladi. USB portlarining yana bir afzalligi Plag-
and-P1au texnologiyasini qo‘llab-quvvatlashdir, ya’ni, yangi uskunani 
ulash foydalanuvchidan uning drayverini o‘rnatishni talab qilmaydi. 
Bundan tashqari, kompyuter ishlayotgan vaqtda qurilmani - masalan, 

---

27 
flesh-kartani «issiq» ulash imkoniyati mavjud. USB standartining 
periferik qurilmalar ishlab chiqaruvchilari orasida mashhurligi tez 
sur’atlar bilan o‘sib bormoqda, unga tobora ko‘proq yangi modellar mos 
keladi. 
Boshqa turdagi portlar haqida bir necha so‘z. AT / MIDI porti 
musiqiy klaviatura va sintezatorni ulash uchun ishlatiladi. Parallel port 
PS / 2 sichqoncha va klaviatura ilovalari uchun ishlatiladi. Va yuqori 
tezlikdagi ketma-ket port FIRE WIRE (uzatish tezligi 400 Mbit / s) 
videomagnitafon yoki tashqi qattiq disk kabi katta hajmdagi 
ma’lumotlarni tez uzatishni talab qiladigan qurilmalarni ulashda 
shunchaki almashtirib bo‘lmaydi. 
Rasm. 5.Qattiq magnitli disk Rasm. 6. Egiluvchan magnitli disk 
Rasm. 7. Optik disklar uchun diskovod Rasm 8. Optik disklarni o‘qish uchun 
Rasm. 9. Tashqi xotiraning boshqa qurilmalari 

---

28