Shisha katta ahamiyatga EGA boigan va texnikada ko‘p
Download 14.1 Kb.
|
5-mavzu Shisha katta ahamiyatga ega boigan va texnikada ko
|
Shisha katta ahamiyatga ega boigan va texnikada ko‘p miqdorda ishlatiladigan qattiq moddalar. Shishani umuman am orf strukturaga ega deb hisoblanadi. Lekin uning tuzilishi am orf moddalarnikidan m a’lum belgilari bilan ajralib turadi. Shisha yagona bir strukturaga ega emas. Har bir shishasimon modda bir necha turdagi struktura elementlarini tashkil qilishi mumkin. Ularning qaysi turi va qancha miqdorda shishada mavjudligi uning tarkibi va sovitish tezligiga bogiiq. Shishasimon moddalarning eng asosiy struktura xususiyatlaridan biri ularning tuzihshidagi yaqin masofa tartibligining saqlanishidir. Qattiq moddalar tuzihshidagi 2 ta yonma-yon qo‘shni atomlar tuzihshidagi tartiblik yaqin masofa tartibligi deb ataladi. Strukturadagi bir-biri bilan ma’lum masofada ajralib turgan atomlar tuzihshidagi tartiblik uzoq masofa tartibligi deb ataladi. M a’lumki, am orf moddalarda atomlar joylashishi bo‘yicha yaqin masofa tartibligi ham , uzoq masofa tartibligi ham saqlanmaydi. 136 Kristall moddalarda ikki xil tartiblik aniq namoyon boMadi Shishasimon moddalarda faqat yaqin masofa tartibligi mavjud lK)‘lib, uzoq masofa tartibligi saqlanmaydi. Shu xususiyati bilan shisha kristallardan va amorf moddalardan ajrahb turadi. Shishasimon moddalarning tuzilishi to ‘g‘risidagi eng oddiy modelni Zaxareasen yaratgan. U shisha tuzilishini 3 o Ichamdagi to ‘r (setka) sifatida ifodalab, bu to ‘rm ng atom lari orasidagi bogianish energiyasi kristallardagi atomlar bog lamsh energiyasiga yaqin ekanligini, lekin to‘r tuzilishida strukturaning lakrorlanmasligini ko‘rsatib o‘tgan. Bu borada Zaxareasen bir nechta empirik qonuniyatlarni ko‘rsatib o tgan; a) shisha luzilishidagi kislorod atomi 2 tadan ortiq bo Imagan meta atomi bilan boglangan boiadi; b) h ko‘pyoqli Prj^malar bir-biri bilan uchlari orqah birikadi va natijada 3 o Ichaml to‘rni hosil qiladi. , . , • • + Eng ko‘p tarqalgan SiO^ kremnezem shishasming tuzihshini ko‘rib chiqamiz. Shisha asosida Si va atomlaridan tuzilgan SiO^ tetraedrlari yotadi (44- rasm). 44- rasm. Kremnezem kristallari {ä) va shishaning Zaxareasen-Uorren bo‘yicha sxematik tuzihshi {b, d)\ a — kristall holdagi kremnezemning strukturaviy panjara sxemasi; ¡y _ kvars shishasimon stmkturaviy panjara sxemasi, d — natriy-silikat shishasining strukturaviy panjara sxemasi. 137 Kremniy-kislorod tetraedrlari bir-biri bilan kislorod atomlari yordamida birikadi. Bu kislorod atomlari ko‘prik kislorod deb ataladi. Kristall holatidagi SiOj tuzilishida kremniy-kislorodli tetraedrlar m a’lum bir tartibda joylashgan bo‘ladi, ya’ni yaqin rnasofa va uzoq masofa tartibligi ham saqlanadi. Ularning tuzilish xillari 44- rasm, a dagidek bo‘lishi mumkin. Shishasimon kremnezyomning tuzilishida esa kremniykislorod tetraedrlarining bir-biriga nisbatan joylashishidagi taitiblik buzilgan bo‘ladi, ya’ni uzoq masofa tartibligi mavjud bo‘lmaydi; lekin 2 ta yonma-yon atom joylashishida, ya’ni S1O4 tetraedrlarining ichida atomlar tuzilishi bo‘yicha yaqin masofa tartibligi saqlanib qoladi (4 4 - rasm, b). Shishaning tarkibiga biror-bir uchinchi komponent kiritilganda, u 2 xil o‘rinni egallashi mumkin. Agarda kiritilgan modda o‘z kimyoviy tabiati bo‘yicha shisha hosil qiluvchi elementga, ya’ni Si ga yaqin bo‘lsa, u to‘r ichida kremniy joylarini egallab, u bilan almashadi. Bunday moddalarga Ge, P va B misol bo‘ladi. Ular to ‘r hosil qiluvchi moddalar deb ataladi. Agar kiritilgan element kimyoviy tabiati bilan shisha hosil qiluvchi moddadan farqlansa, to ‘r bo‘shhqlaridan joy oladi. Ularga 1 va 2 valentli kationlar kirib, ular modifikatorlar deb ataladi (4 4 -rasm, d). Shishaning tuzilishi to ‘g‘risida Zaxareasen ta ’lim otidan tashqari Lebedevning kristallit ta’limoti ham mavjud. Kristallit ta’Umotiga ko‘ra, shisha to'rining ichida ba’zi bir maydonlarda tartibli strukturaga ega bo‘Igan atomlar guruhlari mavjud bo‘ladi va ana shu maydon chegarasida atomlar tuzilishi kristall tuzilishni eslatadi. Lekin bu tartibli maydonlar strukturaning u yoki bu qismida uchraydi. Maydonlar orasida esa tuzihsh tartibsiz joylashgan to ‘r sifatida bo‘ladi. Bu ikki ta’limot bir-birini inkor etmaydi, aksincha birbirini to‘ldiradi. Download 14.1 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|