Щозирги ызбек адабий тили

Gumon olmosh
So`zlovchiga noma'lum, noaniq predmetlar yo belgilarga ishora qiluvchi olmoshlar gumon olmosh deyiladi.
Gumon olmoshlari, asosan, ot va sifat xarakterida qo`llaniladi: Muhriddin aka allakimdan xursand bo`lib chiqib ketdi. (A. Q.) Gumon olmoshlari quyidagicha tuziladi:
1. So`roq olmoshlariga alla elementini qo`shish bilan: allakim, allaqanday. Bu shaxs va predmetlarga nisbatan noaniqlik ifodalaydi: Allakimdan eshitgan, allaqanday aravakash.
2. So`roq olmoshlariga -dir morfemasini qo`shish bilan: nimadir, kimdir, qayerdadir bir qo`shiqni sekin aytdi. (O.)
3. So`roq, olmoshlari oldidan bir so`zini keltirish bilan: Ko`zimga bir nima ko`rindi.
«Birov» so`zi begona, notanish ma'nosida keladi: Birov eshikni qoqdi. (A. Q.)
Ba'zi so`zi gumon olmoshi ma'nosida keladi: ba'zi odamlar, ba'zi ishlar.
Gumon olmoshi formalari aralash holda ham ishlatiladi:
Onaxon bu gaplarni tinglarkan, allanimalardandir quvonar, allanimalardandir qo`rqar edi. (A. Q.)
Boshqa turkumdagi so`zlarning olmoshga ko`chishi -pronominalizatsiyadir.
Nutqdagi ma'lum sharoitga qarab ba'zi ot, sifat va sonlarning asl ma'nosi o`zgarib abstraktlashadi, umumlashadi, olmoshga, yaqinlashadi. Bu hodisaga pronominalizatsiya deyiladi. (Pronomos lotincha olmosh demakdir.)
Pronominalizatsiya natijasida ot predmetni, sifat belgini, son esa miqdorni bildirmay, o`sha ma'nolarga ishora qiladi: odam, kishi, narsa kabi otlar: Uning ko`nglini olishga bir inson topilmadi (hech kim). Bir narsa olib keldi (nimadir); ayrim, tubandagi kabi sifatlar: Vazifalarimiz tubandagilardan iborat (shulardan). Bir soni: biri keldi, biri-kelmadi (u); odam ketgisi kelyapti (men).
Olmoshlar sintaktik jihatdan yuqorida qayd etilganidek, turli gap bo`laklari vazifasida kela oladi.
Ba'zi adabiyotlarda olmoshlarni «ko`rsatuvchi so`zlar» termini bilan ham yuritiladi. Bunda olmoshlarning mustaqil leksik ma'no ifodalay olmasligi va ularning o`zigagina xos morfologik va sintaktik xususiyatlari yo`qligi hisobga olinadi. Ya'ni olmoshlar mustaqil ma'noli so`zlar bo`lmay, narsa va hodisalarni ko`rsatuvchi, ularning borligiga ishora qiluvchi ko`rsatuvchi so`zlardir degan xulosa beriladi. Bu fikr bizningcha ham to`g`ridir.