Shukurullo mardonov umida zokirova
Download 2.8 Kb. Pdf ko'rish
|
Shukurullo mardonov umida zokirova 80-92 офмщи
|
qobiliyat: ularning hissiy tuyg‘ulari, badiiy-estetik idroklari, tushunish,
anglash, ularga nisbatan munosabat; turli tadbirlarda ma’naviy-estetik ufqlarni ijodiy aks ettirish; ehtiyoj: go‘zallik, uni yaratish, shu jumladan, o‘qituvchining faoliyati (xulq-atvori, aloqasi); ma’naviy- estetik (badiiy) bilimlarni boyitishda; ma’naviy-estetik qadriyatlar dunyosiga yo‘naltirish - milliy-badiiy, ular bilan tanishish; estetik- ijodiy rivojlanish (hissiy-estetik, hissiy-ixtiyoriy, intellektual-ijodiy, estetik-transformatsion, profes-sional) – shaxsiy-kasbiy faoliyat uchun muhim bo‘lib, nafaqat yaxlit ma’naviy-estetik tarbiyalashni, balki kasbiy rivojlanishni, yuqori kasbiy-shaxsiy obro‘-e’tiborni va ijtimoiy ahamiyatga ega pedagogik maqomni. Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida bo‘lajak o‘qituvchi-lar- ning, ota-bobolarining milliy-badiiy merosi asosida ma’naviy-estetik tarbiyalashning pedagogik texnologiyasi. “Ta’lim texnologiyasi - bu pedagogik muammolarni echishga qaratilgan o‘qituvchi harakatlarining izchil o‘zaro bog‘liq tizimidir; oldindan rejalashtirilgan o‘quv jarayoni amaliyotida rejali va izchil amalga oshirish” [149, 129]. Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash texnologiyasida umumiy texnologiyalar - ma’lum bir “tugunli nuqtalar” bilan integratsiyalashgan tizimda bosqichma-bosqich qo‘llanilgan; metod va uslublar tizimi bilan ma’ruza; milliy badiiy qadriyatlarni, o‘ziga xos usullarni o‘rganish texnologiyasi; bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik fazilatlarini tarbiyalash texnologiyasi, va boshq. Masalan, bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning fanlararo jadvali: 206 “Pedagogika tarixi” “Pedagogika nazariyasi” “Pedagogik texnologiyalar” “Pedagogik mahorat”. Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashga umumiy yon- dashuv, bu erda ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimining asosiy tarkibiy qismlari aks ettirilgan: motivatsion, axborot-anglash va kasbiy-anglash, pedagogik-ijodiy, ma’naviy-estetik “amaliyot” va ijtimoiylashuv, o‘zini takomillashtirish. Ma’ruza bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy badiiy merosning “abadiy qadriyatlar” mavzusida ma’naviy-estetik tarbiyalashni tashkil etishning asosiy shakli sanaladi, talabalar bilan darsning ushbu shaklida an’anaviy- texnologik tuzilishidan foydalanilgan hamda u biroz takomillash- tirilgan: -kirish qism; -yangi material taqdimoti muammoli bo‘lib, u dialog, munozara va boshqa usullar to‘plamidan iborat, uni qaytarish (musthkamlash); -ma’ruza mavzusi bo‘yicha topshiriqlar; -mustaqil ishlarni taklif qilish (tavsiya etilgan adabiyotlar va metodologiyalar bilan). Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida ajdodlarimizning badiiy merosi bo‘yicha bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash shakllari, usullari, vositalari, o‘qitish usul va usublari. Talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash faoliyatini tashkil etish shakllari: ma’ruza soatlari, munozaralar, amaliy mashg‘ulotlar, seminarlar, talabalar konferensiyalari, davra suhbatlari, bahs-munozaralar. Talabalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash usullari: maqsadni aniqlash, o‘rnatish, ko‘rsatmalar, ishlashning keys usuli; motivatsiya, ishontirish, tushuntirish, taklif qilish, istiqbolli qarash, suhbat, munozara, hisobot; misol, namuna, standart; model bo‘yicha harakatlarni bajarish orqali bilimlarni takrorlash; harakatning o‘zaro bog‘liqligi (mavzu- ob’ekt); muammo qidirish, izlash, “tadqiqot”ning muammoli-qidiruv usuli; raqobat, jismoniy mashqlar, mashg‘ulotlar, pedagogik talablar; jamoatchi-lik fikri, jamoaviy ta’sir; komissiya; vazifa (majburiy, qizi- qish bo‘yicha); tarbiyaviy vaziyatlar; pedagogik hamkorlik; pedagogik tadqiqotlar: kuzatish, sinov, so‘rov, tartiblashtirish, masshtablash; xulosa, umumlashtirish; boshqarish, o‘zini o‘zi boshqarish; introspeksiya, 207 o‘ziga-o‘zi hisobot berish, rag‘batlantirish, baholash. Biz metodlarni tasniflashni kuzatdik: bilim manbasiga ko‘ra biz og‘zaki (taqdimot, aloqa, ma’lumot, hikoya, tushuntirish, suhbat, munozara, ma’ruza, kitob bilan ishlash) foydalanganmiz; vizual (rasm, namoyish); amaliy (mashqlar, laboratoriya va amaliy ishlar) [149, 250]. Biz kognitiv faoliyat darajalariga qarab usullarni kuzatdik: tushuntirish va illyustratsiya (axborot va retsept); reproduktiv (mashqlar, ko‘rsatmalarga asoslangan topshiriqlar - algoritmlar), dasturlashtirilgan (talabalar tomonidan vazifalar, harakatlar bajarish usullarini o‘qitish va o‘zlashtirish); muammoli (muammoning bayoni, uni o‘rganish, tushunish, dalillarga asoslangan hukm); qisman izlanishli yoki evristik (evristik suhbatda, yangi muammolar, muammolarni hal qilish uchun talabalarning ijodiy faoliyatini izlashda) [149, 250]. Usul – “umumiy usulning bir qismi, harakat (ta’sir), aniq takomillashtirish, ko‘pincha tarbiya usulini takomillashtirish” [149, 107]. Talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash usullari: hissiy-estetik ta’sir ko‘rsatish; o‘qituvchi va talabalarning o‘zaro bog‘liq faoliyatining ta’siri; badiiy qadriyatlarni sintez qilish, tahlil qilish, taqqoslash. Metodlar bu usullarning tarkibiy qismlari yoki alohida jihatlari. Usul “faoliyatning dinamik tuzilishining tarkibiy qismi, uning natijasini ta’minlaydigan faoliyat usullari va uslublari to‘plamidir” [149, 419]. Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda qo‘llaniladigan usul va uslublar to‘plami. Masalan: o‘quvchilar o‘quv materiallarini faol va ijodiy idrok etishga e’tibor qaratishganida; san’at asarlarining ma’naviy-estetik salohiyati aniqlanganda; ma’ruza materialini takrorlash yoki birlashtirish paytida (talabalarga mavzuning asosiy savollarini berish, ularni ma’ruza materialining qisqacha mazmuni bilan tanishtirish, talabalarni yangi materialni tinglashga o‘rgatish; talabalarni dialog va munozaraga taklif qilishda ma’ruzaning muammoli taqdimoti; “sintez” tizimida san’at asarlarini individual-ijodiy idrok etish - tahlil - sintez”; asosiy mavzular bo‘yicha ma’ruza materiallarini, asosiy tezislarni muhokama qilish, nazorat qilish orqali takrorlash (konsolidatsiya) muammolari va boshqalar. Bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy badiiy meros asosidagi ma’naviy- estetik tarbiyalash vositalari. Vositalar - o‘quvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashga jalb qilishda yordamchi manbalar, bo‘lajak o‘qituvchilar 208 faoliyatining o‘ziga xos turlari va shakllari, “moddiy va ma’naviy madaniyat ob’ektlari, ommaviy axborot vositalari - rasmlar, film lentalari, badiiy asarlar va boshqalar” [149, 124]. Bizning ilmiy amaliyotimizda: Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Sh.M. Mirziyoyevning nutq va ma’ruzalari; lug‘atlar, ma’lumotnomalar, ensiklopediyalar; psixologik- pedagogik adabiyotlar; badiiy merosga oid tarixiy, nazariy va badiiy tanqidiy asarlar; xalq pedagogikasi, o‘zbek xalq og‘zaki ijodi; Sharq she’riyati; sharq miniatyura rangtasvirining reproduksiyalari; Sharq Uyg‘onish davri me’morchiligi fotosuratlari; ko‘rsatilgan asarlarning slaydlari, ularni idrok etish - o‘rganish; ajdodlarimizning milliy-badiiy merosining “abadiy qadriyatlari” haqidagi kompyuter materiallari. Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun ma’naviy-estetik mazmundagi top- shiriqlar, nazariy-pedagogik va amaliy, uslubiy ishlar. Bo‘lajak o‘qi- tuvchilar uchun, ularni ma’naviy-estetik tarbiyalashga yordam be- ruvchi maqsadi, turi, mazmuni va hajmi jihatidan turli topshiriqlar. Mustaqil ravishda bajariladigan ishlar. Pedagogik fanlarni o‘rganish natijasida ma’ruza mavzularida, dasturlar-ning bo‘limlariga kiritilgan topshiriqlar. Lug‘atlar, m’lumotnomalar, tavsiya etilgan manbalar va kitoblar bilan mustaqil ishlashni talab qiluvchi masalalar. Uslubiy- pedagogik, tarixshunoslik, “san’at tarixi”, badiiy-tahliliy, nazariy- pedagogik, nazariy-amaliy va xususiy metodik ishlar, shuningdek o‘z-o‘zini tahlil qilish, tanqid qilish va baholash (berilgan parametrlar bo‘yicha) asarlari ustuvor ahamiyat kasb etadi. Bular: ma’ruza mavzusidagi fundamental tezislar, ma’ruza materiallarini tayyorlash rejasi; yoshlarning ma’naviyati, ma’naviy tarbiyasi to‘g‘risida Sh.M. Mirziyoyevning asarlari va nutqlarini yozib olish; talabalarning ma’naviy tarbiyasi bo‘yicha milliy dasturdan ko‘chirmalar; Sharqning buyuk mutafakkirlari asarlarida ma’naviy mavzunini o‘rganish; ma’naviyat, ma’naviy-estetik tarbiya, ushbu tarbiya pedagogikasi muammolari bo‘yicha adabiyotlarni qidirish va izohlash; lug‘at va konseptual apparatlar, ma’naviy-estetik tarbiya toifalari ustida ishlash; ularni dasturlash, ularning ma’naviy-estetik tarbiya konsepsiyasini shakllantirish (rivojlantirish), o‘zi uchun ma’naviy-estetik fazilatlarni aniqlash; bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash mezonlarini o‘rganish; asarlarning vizual mohiyati tasvirini saqlab qolgan holda, epik, afsonaviy, ertakning qisqacha mazmuni; milliy badiiy qadriyatni badiiy-estetik idrok etish (uning sxemasi yoki taklif qilingan 209 algoritmiga binoan); asarning ma’naviy-estetik imkoniyatlarini milliy- badiiy merosning “abadiy qadriyatlari” asosida ochib berish; yuqori ma’naviy-estetik salohiyatga ega milliy-badiiy merosga oid asarlarni izlash va tizimlashtirish (kelajakda pedagogik va o‘quv faoliyatida foydalanish uchun); xalqimizning milliy-badiiy merosi haqida qiziqarli ma’lumotlarni to‘plash (ma’naviy-estetik ta’sir); o‘zbek xalqining badiiy madaniyatini tarixnavislik jihatdan ko‘rib chiqish (ma’lum davrlar); o‘quv insholari va ma’ruzalar, shuningdek talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash bo‘yicha nazariy-pedagogik hamda uslubiy ishlanmalari; eng katta milliy-badiiy qadriyatlarning ma’naviy-estetik boyliklari to‘g‘risidagi e’lon qilingan materiallarni o‘qish va sharhlash; talabalar bilan birga ma’naviy-estetik tarbiya bo‘yicha eslatmalar, maslahatlar, tavsiyalar; albomga kiritilgan milliy-badiiy va jahon qadriyatlarining yuksak namunalari to‘plamlari. Bo‘lajak o‘qituvchilarning kelgusi o‘quv ishlarida ishlatilishi mumkin bo‘lgan vazifalar va topshiriqlar: o‘quvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash bo‘yicha umumiy, o‘ziga xos va xususiy texnologiyalari bo‘yicha milliy-badiiy qadriyatlar, shuningdek, kelajak avlod o‘qituvchilarining yosh avlod maaviy-estetik tarbiyasiga ijodiy, innovatsion yondashuvi. Ajdodlarimizning badiiy merosidan olingan “abadiy qadriyatlar” vositasida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash ijtimoiy maydoni. Bo‘lajak o‘qituvchilar o‘zlarini ma’naviy-estetik tarbiyalash potensialini ta’lim sotsiumida turli xil faoliyat turlarida amalga oshiradilar, ma’lum bir ijtimoiy (ob’ektiv) tajribaga ega bo‘ladilar va shu bilan kelajakdagi ijtimoiy-ma’rifiy tadbirlarga tayyorgarlik ko‘radilar. Talabalarda qiziqish uyg‘otadigan faoliyat turlari (ma’ruzalar, dokladlar, xabarlar, o‘quv asarlari va boshqalar): o‘quv jarayonida, darsdan tashqari vaqtda, murabbiy soatlarida, seminarlarda, kollokviumlarda, hisobot yig‘ilishlarida, talabalar konferensiyalarida, talabalar ishlarining universitet ichidagi tanlovlarida, turli madaniy tadbirlarni tayyorlashda, havaskorlik tomoshalarida. Ushbu tadbirlarda ularning ma’naviy-estetik tarbiyasini namoyish etish va tasdiqlash, ijtimoiy va kommunikativ tajribani to‘plash amalga oshiriladi. Va bu bo‘lajak o‘qituvchini ma’naviy-estetik tarbiyalashni haqiqiy ijtimoiy muhitga “integratsiyalashtirish”ga yo‘naltirgan juda muhim tarbiya omilidir. Talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash ijtimoiy ahamiyatga ega deb tan olingan. Bo‘lajak o‘qituvchilar ushbu tadbirda faol ishtirok 210 etadilar, o‘zlarining imkoniyat-larini har tomonlama ochib beradilar, shu jumladan, ma’naviy-estetik jihatlarini ham, shu tariqa pedagog kadrlar shaxsini rivojlantirish jarayoni sodir bo‘ladi. Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida o‘zbek xalqining badiiy merosi bo‘yicha bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash Download 2.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|