Sifat so‘z turkumi

Masalan: juda qizil, g'oyat shirin,
2. Oddiy daraja shaklidagi sifatning birinchi bo'g'ini tovush o'zgarishi bilan takrorlanadi.
Masalan: bus-butun, kap-katta, to‘ppa-to‘g‘ri, qip-qizil, ko‘m-ko‘k, yam-yashil
3. Sifatning tarkibidagi birinchi yoki ikkinchi unlini cho'zish orqali hosil qilinadi.
Masalan: issiq - iissiq, achchiq - aachchiq, uzun - u:zun,
chiroyli - chiroiyli.

SIFAT YASOVCHI QO'SHIMCHALAR VA ULARNING IMLOSI

Qo'shimchalar	Misollar	Qo'shimchalar	Misollar
-li	Gulli	-lik	Qishlik
-siz	Gulsiz	-qi	Kuzgi
	dastlabki, savroqi	-yi	Havoyi
ser-	Serunum	be-	Bexabar
ba-	Badavlat	-dor	Xabardor
-i	Qishloqi	-namo	Darveshnamo
-dek	Quldek	-iy, -viy	Tarixiy, oilaviy
-aki	Jizzaki	-chan	Ishchan
-simon	Sharsimon	-kor, -qar	Hiylakor, ig'vogar
-cha	O'zbekcha	-parvar	Xalqparvar
-don	Gapdon	-bop	Sizbop
-in	Erkin	-parast	Mansabparast
-chil	Izchil	-chi	Vahimachi
-qa	Loyqa	-xo'r	G'amxo'r
-mand	Kasalmand	bar-	Barhayot
-kash	Zahmatkash	-von	Zo'ravon
-i	Jannati	-omuz	Hayratomuz
no-	Noto‘g'ri	-lom	Sog'lom

FE’LDAN SIFAT YASOVCHI QO'SHIMCHALAR
Qo'shimchalar	Misollar	Qo'shimchalar	Misollar
-gir, -g'ir, -kir, -qir, -qur	sezgir, olg'ir, keskir, chopqir, uchqur	-kun, -qin, -g‘in, -g'un, -qun	tushkun, jo'shqin, ozg'in, turg'un, tutqun
-choq, -chak, -chiq	maqtanchoq, kuyunchak, qizg'anchiq	-k, -ik, -uk, -ak	chirik, o'lik, tuzuk, g'alvirak
-q, -uq, -iq	iliq, buzuq, siniq		tirishqoq, toyg'oq
-qi	o'ynoqi	-ag'on (unumsiz yasovchi)	bilag'on
-ma	Yasama	-ch	Tinch
-onq'ich	tepong'ich	-mas	o'tmas
-a	ko'tara	-oq	Qochoq
-mon	Bilarmon	-q'ich	yulq'ich
-(a)rli	Zerikarli	-msiq	Qarimsiq

1) -li qo'shim-chasi - Bu qo'shimcha serunum qo'shimcha bo'lib, turlicha ma’nolarni anglatuvchi sifat yasaydi:
a)	yasash asosi otdan anglashilgan narsaga egalikni, o'sha narsaning borligi, mavjudiigini bildiradi:	uyli, miltiqli, do'ppili, paxtali, mevali, qopqoqli, bolali, dastali
b)	yasash asosidan anglashilgan narsaning odatdagidan ko'ra ko'pligi, mo'lligi, ortiqligini bildiradi	gavdali, aqlli, kuchli, suvli
	mavhum otlarga qo'shilganda ham shunday anglatgan sifatlar yasaladi	hurmatli, muruvvatli, mushohadali, intizomli, ishonchli, shiddatli, unumli, bilimli
c)	yasash asosi fe’lning sifatdosh shaklidan bo'lib, narsaning undan anglashilgan harakat-belgi, holat-xususiyatga ega ekanligini bildiradi	qiziqarli, qoniqarli, tushu- narli, yetarli, achinarli, ko‘rinarli
	Bu ko'rinishdagi yasalmalarda -li qo'shim­chasi sifatdosh yasovchi -ar qo'shimchasi bilan birikib, bir murakkab qo'shimchaga aylanib bormoqda	ajablanarli, sezilarli, maqtarli, aytarli, bilinarli, zerikarli
d)	yasash asosi fe’lning harakat nomi shaklidan bo'lib, narsa-buyumning biror ish uchun yaroqli ekanligini, o'sha harakat uchun moslanganligini bildiradi	chopishli, minishli, yeyishli, ichishli

• g'ayratli - serg'ayrat;
• suvli – sersuv;
• unumli - serunum - unumdor

-li qo'shimchasi egalik, mavjudlik, ortiqlik ma’nolarini anglatgan ayrim yasalmalarda ser-, -dor, ba- kabi qo'shimchalar bilan sinonimik munosabatda bo'ladi:

• -li qo'shimchasini ser- qo'shimchasi bilan sinonim holda almashtirish mumkin bo'lsa, --li qo'shimchasi yasash asosidan anglashilgan narsaning odatdagidan ko'ra ko'pligi, mo'lligi, ortiqligini bildiradi.

ESDA SAQLANG
-li qo'shimchasi -dor, ba-, bo-, ser-, -mand qo'shimchalari bilan sinonim qo'shimchalar hisoblanadi.

2) -siz qo'shimchasi - Bu qo'shimcha juda unumli bo'lib, yasash asosi bilan bog‘liq ravishda belgi, xususiyat, holat kabi xilma-xil ma’nolarni bildiruvchi sifat yasaydi
a)	yasash asosidan anglashilgan narsaga ega emaslikni, uning yo'qligi, mavjud emasligini bildiradi	suv-siz, ish-siz, xatosiz, pulsiz
b)	yasash asosi anglatgan narsa, holat kabilarning kamligi, yetarli emasligini bildiradi	tuzsiz, kuchsiz, harakatsiz, yog'siz, tajribasiz, aqlsiz
c)	yasash asosidan anglashilgan narsa-buyum belgisi, holat, xususiyat kabilarning ortiqligi, shu xususiyat uning doimiy belgisiga aylanganligi ma’nolarini bildiradi	cheksiz (dengiz), poyonsiz (cho‘1), had-hisobsiz (lashkar)
d)	shaxs-narsaning salbiy xususiyatini, salbiy holatini bildiradi	ongsiz, andishasiz, axloqsiz, shafqatsiz, hayosiz

-siz qo'shimchasi ba’zan be-, no- qo'shimchalari bilan sinonimik munosabatda bo’ladi

• poyonsiz - bepoyon, tartibsiz - betartib, o‘rinsiz - noo'rin, umidsiz - noumid

-li, ba-, bo-, ser-, -dor, -mand qo'shimchalari asosda ifodalangan belgiga egalikni bildiradi. Bu qo'shimchalar (-mand qo'shimchasidan tashqari asosda) if­odalangan belgiga ega emaslikni bildiruvchi no-, -siz, be- qo'shimchalari bilan zid ma’nolidir: suvli, serunum, badavlat, davlatmand
3. -gi (-ki) qo'shimchasi
Bu qo'shimcha yasash asosidan anglashilgan o'rin va paytga munosabatni, unga xoslanganlikni bildiradi
yozgi, qadimgi, bugungi, keyingi, ichki, tashqi, uydagi, atrofdagi, kechki, tungi
Bu qo'shimcha payt va o'rinni bildiruvchi otlar hamda ravishlardan sifat yasaydi
yozgi (yasash asosi ot: yoz+gi), bu­gungi (yasash asosi ravish: bugun+gi)
Ba’zan bu qo'shimcha orqali yasalgan yasama sifatning yasash asosi fe'l bo'ladi. Bunda shunday xususiyatga egalik ma’nosini bildiruvchi sifat yasaladi
vaysaqi, o'ynoqi, yig'ioqi, sayroqi

4)	-simon qo'shimchasi	o'xshashlik belgisini bildiruvchi sifatlar yasaydi	Gulsimon, sharsimon
5)	-gir, -kir, -g‘ir, -qir, -qur, -g‘ur qo'shimchalari	Fe’lga qo'shilib, yasash asosi anglatgan harakat va holat bilan bo'liq belgi-xususiyatning ortiqligini, shu xususiyatning ko'pligi, kuchli ekanligini bildiruvchi sifat yasaydi	sezgir, olg'ir, o'tkir, keskir, bolmag'ur, uchqur
6)	-k, -q, -ik, -iq, -uk, -uq, -oq, -ak qo'shimchalari	Unumli qo'shimcha bo'lib, yasash asosi vazifasida ko'pincha fe’l shakllari keladi. Harakat va holat natijasida voqe bo'ladigan belgi-xususiyatni bildiruvchi sifat yasaydi	teshik, suzuk, yumuq, ochiq, qochoq, chirik, yetuk, yugurik, tiniq, yumaloq
7)	-kin, -gin, -qin, -gun, -g‘un qo'shimchalari	Fe’lga qo'shilib, harakat va holat bilan bog'liq belgi-xususiyat ma’nolarini bildiruvchi sifat hosil qiladi