Sinergetika avtotebranmali jarayonlar

Sinergetika tabiatda evolyutsiya nima hisobiga amalga oshishi mumkin degan savolga javob beradi. Yangi strukturalar barpo qilinayotgan barcha joylarda energiya va muhit bilan almashinuv zarurdir. Sinergetika nisbiylik nazariyasini tasdiqlaydi: energiya tashkil qilinganlikning nisbatan yuqori darajalarini barpo qiladi.

• 
  Sinergetika tabiatda evolyutsiya nima hisobiga amalga oshishi mumkin degan savolga javob beradi. Yangi strukturalar barpo qilinayotgan barcha joylarda energiya va muhit bilan almashinuv zarurdir. Sinergetika nisbiylik nazariyasini tasdiqlaydi: energiya tashkil qilinganlikning nisbatan yuqori darajalarini barpo qiladi.
  
• 
  Kibernetikaning vujudga kelishi va EHMlarning yaratilishi tufayli, bilishning kuzatish va tajriba metodlari qatorida modellashtirish ham yuqori o‘rinlarga ko‘tarildi. Modellarning ishlatilish ko‘lami ortib borayapti: korxona va boshqa iqtisodiy sohalarning vazifalaridan tortib, to biogeotsenozlar va tabiatdan foydalanishning ratsional, ekologik – iqtisodiy boshqarish modellarigacha.
  
• 
  1972 yilda J.Forrester “tizimli dinamika” metodidan foydalanib “Olam modellari”ni yaratdi. Uning maqsadi, butun insoniyatning taraqqiyoti va uning biosfera bilan o‘zaro aloqalari ssenariysini ishlab chiqish edi. Forresterning izlanishlari kamchiliklardan xoli bo‘lmagan holda, rivojlanishi aniq bo‘lgan fan yo‘nalishi edi. Modellashtirish, faqatgina ilmiy izlanishlarning boshqa turlari bilan birgalikda olib borilgandagina foyda keltirishi mumkin. Shu tufayli mashinalar tuzgan modellarni mutloq deb qabul qilib bo‘lmaydi.
  

Termodinamikaning rivojlanish bosqichlari, vazifalari va qo‘llanilish chegaralari Termodinamika fizik, texnik va kimyoviy termodinamikalarga bo‘linadi. Termodinamika issiqlik bilan ishni o‘zaro o‘tish hodisalarini ifodalaydigan makroskopik nazariyadir. Termodinamikada ko‘riladigan makroskopik sistemalarning muhim tomoni shundan iboratki, ularning energiyasini bevosita o‘lchab bo‘lmaydi, faqat sistema alohida zarrachalari (atom, molekula, ion) energiyasining o‘zgarishini o‘lchash imkoniyati bor. Makroskopik sistema energiyasining o‘zgarishi issiqlik yoki ish ko‘rinishida aniqlanadi. Avval issiqlik va ish bir-biridan mustaqil ravishda ko‘rib chiqilar edi. Faqat XIX asrning o‘rtalaridagina makroskopik sistemada ichki energiyaning qandaydir fizik kattalik sifatida mavjud ekanligini o‘rnatishga muvaffaq bo‘lindi. Buning uchun esa, avval noma’lum bo‘lgan tabiat qonuni–termodinamikaning birinchi qonunini ochish talab qilindi. Keyinchalik boshqa o‘lchab bo‘lmaydigan kattaliklardan (entropiya, kimyoviy potensial) foydalanish zarurati tug‘ildi. Bunday o‘lchab bo‘lmaydigan kattaliklarning termodinamikaning matematik apparatida keng qo‘llanilishi termodinamika fanining o‘ziga xos tomoni bo‘lib, uni o‘rganishni juda ham qiyinlashtiradi. Ammo, har bir o‘lchab bo‘lmaydigan kattalik termodinamikada o‘lchanadigan kattaliklarning funksiyalari sifatida aniq belgilangan va termodinamikaning barcha xulosalarini tajribada tekshirish mumkin.

• 
  Termodinamikaning rivojlanish bosqichlari, vazifalari va qo‘llanilish chegaralari Termodinamika fizik, texnik va kimyoviy termodinamikalarga bo‘linadi. Termodinamika issiqlik bilan ishni o‘zaro o‘tish hodisalarini ifodalaydigan makroskopik nazariyadir. Termodinamikada ko‘riladigan makroskopik sistemalarning muhim tomoni shundan iboratki, ularning energiyasini bevosita o‘lchab bo‘lmaydi, faqat sistema alohida zarrachalari (atom, molekula, ion) energiyasining o‘zgarishini o‘lchash imkoniyati bor. Makroskopik sistema energiyasining o‘zgarishi issiqlik yoki ish ko‘rinishida aniqlanadi. Avval issiqlik va ish bir-biridan mustaqil ravishda ko‘rib chiqilar edi. Faqat XIX asrning o‘rtalaridagina makroskopik sistemada ichki energiyaning qandaydir fizik kattalik sifatida mavjud ekanligini o‘rnatishga muvaffaq bo‘lindi. Buning uchun esa, avval noma’lum bo‘lgan tabiat qonuni–termodinamikaning birinchi qonunini ochish talab qilindi. Keyinchalik boshqa o‘lchab bo‘lmaydigan kattaliklardan (entropiya, kimyoviy potensial) foydalanish zarurati tug‘ildi. Bunday o‘lchab bo‘lmaydigan kattaliklarning termodinamikaning matematik apparatida keng qo‘llanilishi termodinamika fanining o‘ziga xos tomoni bo‘lib, uni o‘rganishni juda ham qiyinlashtiradi. Ammo, har bir o‘lchab bo‘lmaydigan kattalik termodinamikada o‘lchanadigan kattaliklarning funksiyalari sifatida aniq belgilangan va termodinamikaning barcha xulosalarini tajribada tekshirish mumkin.