Sirtqi bo’limi jismoniy madaniyat yo’nalishi 21,23c -guruh talabasi

Navoiyning falsafiy Navoiyning dunyoqarashi da chinakam
dunyoqarashi insonparvarlik g’oyalari asosiy o’rin

---

olgan. Navoiy maktabdorlik yoki mudarrislik qilmagan 
bo’lsa ham ta’lim va tarbiya borasida juda katta ishlarni amalga oshirgan. U juda 
ko’p fozil kishilarni tarbiyalab etishtirgan. Mashhur tarixchi Xondamir Navoiyning 
yoshlarga bilim va tarbiya berish uchun imkoniyatlar yaratgani haqida jumladan 
shunday yozgan: “Atoqli olimlar va hurmatga loyiq san’at ahlining darajalarini 
ko’tarishda va martabalarini oshirishda qo’lidan kelgan qadar harakat qilib, bunday 
ishlarga katta ahamiyat berdi. O’quvchilar faqat o’qish bilan mashg’ul bo’lishlari 
uchun ularga nafaqalar tayin etib, madrasalar bino qildi”
2
. 
Navoiy fanning turli tarmoqlarini – adabiyot, tarix, til bilimlarini; san’atning 
har xil sohalarini musiqa, rasm, xattotlik, me’morlik va hokazolarning 
rivojlantirishga harakat qilish bilan birga, ana shu sohalarning ijodkorlariga 
yordamlashgan, qimmatli maslahatlar bergan, ularni rag’batlantirgan. 
Navoiy ilmiy va adabiy asarlarni yaratishdi o’z davridagi olimlar, adiblar va 
shogirdlariga namuna bo’lgan. Uning deyarli barcha asarlari tarbiyaviy-ma’rifiy 
ahamiyatga ega. Foirning besh dostondan iborat shoh asari “Xamsa”da inson 
kamolatining barcha masalalari qamrab olingan. Undagi birinchi doston – 
“Xayratul abror” haqiqat, ishonch, ezgulik, sevgi va do’stlikni ulug’lovchi falsafiy 
asardir. Unda o’sha davr uchun dolzarb axloqiy, tarbiyaviy, ijtimoiy-falsafiy fikrlar 
bayon qilingan. Adolat, muruvvat, saxiylik, odob, kamtarlik, qanoat, insof, ishq-
vafo, rostgo’ylik, do’stlik, o’zaro yordam va boshqa ajoyib fazilatlar, oddiy 
mehnatkashning jamiyatdagi o’rni ifodalangan. Ana shu oli-janob fazilatlar 
ta’rifida alohida-alohida hikoyalar berilgan. 
“Farhod va Firin” dostonida san’atkor bosh mavzu – sevgi-ni tasvirlash bilan 
birga, yuksak insoniy fazilatlarni ibrato-muz ifodalashga ham alohida e’tibor 
bergan. Fosh qahramon Farhod – barkamol inson, oqil, zakovatli, engilmas botir, 
vafodor do’st, mehnatsevar, bilimdon vaxalq hurmatiga sazovor bo’lgan kamtarin 
bir yigitdir. Navoiy Fopur qiyofasida do’stlikning ajoyib kuchini ko’rsatadi. To’rt 
yoshidan ko’p ilm va hunarlarni, bir necha tilni o’rgangan Farhod o’zining bilimi, 
hunarini yurt nafi, xalq foydasi uchun ishlatishga intiladi, quyosh tafti ostida ariq 
ochayotgan jafokash xalqqa yordam qo’lini cho’zadi. Mehinbonu va Firin yuksak 

---

madaniyatli, axloqli, pok qalbli, iffatli, o’z vatanini sevadigan va zakovatli ayollar 
timsolidir. Umuman, dostondagi barcha ijobiy timsollar nomusli, sof vijdonli, 
haqiqiy insonlardir. Dostonda Navoiy yovuz kishilarning axloqiy chirkinligini, 
adolatsizligi va qabihligini ham tasvirlaydi, zulma va nohaqlikka, aldamchilik va 
firibgarlikka g’azab-nafrat bilan qaraydi. 
“Layli va Majnun”da ham samimiy sevgi, aql-zakovat, sadoqat va matonat 
madh etilgan. 
Qays-Majnun – shoir, faylasuf, o’zida ijobiy fazilatlarni mujassamlashtirgan 
inson. Layli esa vafodor, zakovatli, pok qalbli qiz. Dostonda bir-birini samimiy 
sevgan ikki yoshning sarguzashtlari, g’am-g’ussalari tasvirlangan, o’sha davrdagi 
haqsizliklar aks ettirilgan. 
“Xamsa”ga kiritilgan to’rtinchi doston “Sab’ay sayyor” Farq xalqlari orasida 
mashhur bo’lgan Bahrom Go’r afsonasi asosida yaratilgan. Unda insonning 
faoliyati va kurashi, aql va idrok kuchi, kishilaring bir-biriga sadoqati, vafodorligi, 
samimiy do’stligi, muruvvati va hokazolar kuylanadi. Turli mavzulardagi 
hikoyalarda ilm-hunar, aql va idrokni jodugarlikka, qalloblikka va haqiqiy insoniy 
xislatlarni jamiyat ichidagi eng qabih illatlarga: firibgarlik, yolg’onchilik, 
tuhmatchilik, ig’vogarlikka qarshi qo’yiladi. 
Navoiy yosh avlodning ilm-hunar o’rgangan va eng yaxshi fazilatlarga ega 
kishilar bo’lishini orzu qiladi va dostonning tarbiyaviy qimmati ham na shundadir. 
“Xamsa”dagi so’nggi doston – “Saddi Iskandariy”da Navoiy-ning ijtimoiy-
falsafiy fikrlari, ta’lim-tarbiyaviy qarashlari ifodalangan. Iskandarning tarbiyasi, 
o’qituvchilari, olimlar haqidagi mushohadalar, faylasuflarning mashvarati, 
Iskandar-ning olimlarga savoli va ularning javoblari bayon qilingan.