"Siyasatnama" shıǵarmasında basshınıń manawiyatına tiyisli qaraslar

“Siyasatnama” shıǵarmasında basshınıń manawiyatına tiyisli qaraslar.
Jobası
1 Kirisiw
2 Nızamul mulktiń “Siyasatnama” shıǵarması mazmunı
3 Basqarıw principleri
4 Nızamul mulktiń basqarıwǵa hám adalatlı jamiyetke tiyisli kóz qarasları.

Garezsizlik jıllarında ótmishte ótken ullı sıymalar, alımlar, adibler

iskerligine hám ilimiy mıyrasın uyreniw, madeniyatımız tarıyxı hám
madeniy baylıǵımızdı tereń biliw ǵarezsizligimizdi bekkemlew
zarur wazıypalardıń birine aylandı.
Jamiyetke hár tárepleme barkamal, jetik sanalı, mustaqıl pikirine iye bolǵan insanlar zarur. “Mamleketimizde demokratik izshillikti janede tereńlestiriw hám puxaralıq jamiyetin rawajlandırıw konsepsiyası” nda aytıp ótkenindey “Házirgi paytta mamleketimiz xalqınıń siyasiy huquqiy madeniyati hám socialliq ańı darejesiniń ósip barıwı , jamiyetti demokratlastırıw hám liberellastırıw jarayanınıń jedel rawajlanńwı , jurtımızda kóppartiyalıq dizimin janede bekkemlewdi mamleket hákimiyatınıń ush subekti, mamleket baslıǵı bolǵan Prezident, nızam shıǵarıwshı hám atqarıwshı hakimiyatlar ortasındaǵı wakilliklerdiń janede teńlikte bólistiriliwi juzesinrn shart-sharayatlar jaratıw lazım” Madeniy baylıqlardı jaratqan ullı babalarımız mıyrasın uyreniw hám ózlestiriw, bul másele boyınsha keń tálim-tarbiyalı, ilimiy, oqıw-uslublı islerdi alıp barıw talap etiledi.
Olar mustaqıl sharayatta jas awladtı milliy madeniy baylıqlardı jaqsı bilgen, milliy ǵurur, watanparwarlıq sezimleri menen bayıtılǵan, dunya madeniy rawajlanıw dárejesinen xabardar bolıp jetilisiwinde jetekshi xizmet qıladı. Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarınan baslap mádeniy hám ádebiy esteliklerge degen itibar jáne de kúsheyip, jaslardı tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye boldı. Sol qatarı ádebiyatımızda dóretilip atırǵan shıǵarmalardı hár tárepleme úyreniw , izertlewge ayrıqsha dıqqat qaratılmaqta. Sol ushın da, mámleketimizdegi aǵartıwshılıq islerinde belsendilik kórsetip kiyatırǵan insanlardıń xızmetlerin húrmetli Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev joqarı bahalap: «Biziń eń úlken baylıǵımız – bul xalqımızdıń úlken intelektual hám mánáwiy jetiskenligi. Bul jetiskenlikti jaratıw hám jáne de asırıwda húrmetli ziyalılarımız – ilim-pán hám texnika wákilleri, birinshi náwbette qádirli hám húrmetli akademiklerimiz, mádeniyat, ádebiyat hám kórkem óner, sport tarawlarınıń wákilleri bar kúsh-jigerin berip, pidákerlik penen miynet qılıp atırǵanlıǵın biz jaqsı bilemiz hám joqarı qádirleymiz»¹, - dep aytıp ótken edi

Tariyxta belgili taliymatına iye bolǵan Seljukiyler mamleketiniń ǵayratkerleriniń biri boǵan Nızamul mulk bolıp tabıladı. Nizamul mulk 1017-jılı Irannıń Tus qalasında dunyaǵa kelgen. Onıń “Siyasatnama” yaki “Siyar ul-mulk” shıǵarması Seljukiyler tariyxı hám siyasiy ómirin uyreniwde eń isenimli derek bolıwı menen bir qatarda Parsı ádebiyatınıń dáslepki shıǵarmalar ı esaplanadı. Nızamul mulk “Siyasatnama” shıǵarmasın 1091-jılı jazadı. Bul shıǵarmada bugingi siyasatshılar ushın eń jaqsı qollanba retinde bahalanadı. “Siyasatnama” bes nusqa tiykarında salıstırılıp basıp shıǵarılǵan . Shıǵarma IX-X-asrlerde hukimranlıq etkenlediń siyasiy dósturi bolıp, onda orta asrlerde Orta Aziya hám Iranda VI-asrden baslap XI-asrge shekemgi bolǵan siyasiy waqiyalar bayanı hám mafkuraviy jarayanlar haqqında tarıyxıy maǵlumatlar keltiriledi.

Shıǵarmada ushırasatuǵın tarıyxıy hám mámleketti basqarıwǵa tiyisli maǵlumatlardı tómendegi toparlarǵa ajıratıw múmkin,

• 
  Siyasiy tarıyxqa tiyisli maǵlumatlar,
  
• 
  Social-ekonomikalıq baǵdarlarǵa tiyisli maǵlumatlar ,
  
• 
  Islam tarǵibatshıları ortasında gúresler tariyxına tiyisli maǵlumatlar,
  
• 
  Basqarıwdıń diniy hám dunyalıq talimatı
  
• 
  Siyasat filosofiyası, ózin-ózi basqarıw institutları
  

Shıgarmada mınaday bayan etiledi.

Allatala hár asr hám hár dáwirde xalıq ishinen bir kisini patshalıqqa kóterip, oǵan ónerler hám jaǵımlı paziyletler beredi, dunya tınıshlıǵı hám bendeleri ráhátin qolına berip, onıń móri hám dabdebesin xalayıqtıń qálbi hám kózlerine taratadı. Adamlar onıń adalatlı sayasınan pana tawıp tınısh kún kórip, amanlıqta onıń dawleti mangi bolıwın tileydi.
Egerde bendelerinen birden-bir kóterilis bolsa , shariyat islerine zıyan yaki qawip tiyse, olarǵa sol patsha tárepinen jaza etiledi. Alla adamlardan bir kisige qudretin kórsetip, dawlet hám ıǵbal beredi, bilim hám aqıl beredi. Sol bilim menen qol astındaǵılardı hár birin ózine teń bilip, hár birin mártebesine mas qádir qılıp, xizmetkerlerin xalıq arasınan ajıratıp aladi hám olardı qáwenderleydi.
Alem maliklerinen uzaq bolgan karamatlar hám biyiklikler menen onı bezegen. Mısalı ; oǵan shıraylı qawmet, jaqsı minez-xulq, martlik, aqıl beredi., at miniw, hár turli qurallardan paydalanıw, ónerler biliw, bendelerge reyimli bolıw , wádege opa qılıw, dinge tuwrı jantasıw, Allaga iyman keltirip oǵan kewil qoyıw, Alla tárepten inam etilgen paziyletlerdi orınlaw, músapirlerge sadaqa beriw, qol astındaǵılarǵa jaqsılıq qılıw, xalıq penen quwanıshta jasaw paziyletlerin inám etedi.
Patsha bendeldrin sınamaqshı hám axwalları menen qızıǵıp, olardıń aqıl-bilimlerin bilmekshi bolıp maǵan buyırdı;
-“Patshalarǵa kerek bolǵan nekiy jaqsı paziyletler hám zıyanlı narseler, orınlawı shárt bolmaǵan qaǵıydalar, maqul hám namaqul haqqında bir kıtap jaz” dedi.
Menda kórgenlerim, bilgenlerim, esitkenlerim hám oqıǵanlarımnan eslep turıp usı kıtaptı jazdım. Eger xalıq duwaları jaqsılıq penen qosılsa mamleket múlki bekkem boladı, ol kún sayın kúshge toladı, usı múlk óz mamleket tınıshlıǵınan jaqsı jasaydı. Bul alemde jaqsı danq hám ol dunyada da miyrim-shápaat nesib qıladı.
Patshaxı alem háptede eki kun zulm kórgenlerdi qabıl qılıp, xalıq dártin tıńlap, zalımlardıń jazasın berip, xalına qáwenderlik etip barıwı kerek. Zarur bolǵan shaǵımların qabıllap, hár birine juwap beriwi lazım.
Egerde “Patsha puxaralarınıń shaǵımların tıńlap, zalımlarǵa awır jaza beredi” degen xabar mamleketke tarqalsa, on da zalımlar qılmıslarınıń aqibetlerin oylap, qorqıp jaman isler qımaytugın boladı.

Shigarmani bugungi siyosatchilar ushìnda eñ jaqsì qollanba retinde bahalanadì. Dòretpe hazirgi dawir siyasatshilari, mamleket hameldarlarì hàm lawazìmlì shaxslarģa madaniy ruxlanìw hàm kush beradi dep oylaymìz.

Paydalanģan adebiyatlar
1. Nizomul mulk "Siyosatnioma Siyar ul-mulk" 1997
2. Buyuk siymolar, allomalar "Xalqi merosi" 1995
3. Ochilov E "Qutadg‘u bilig" Òzbekiston milliy ensiklopediyasi 2005
4. www.ziyo.uz.com kitapxanasi

1^Мирзиёев Ш. Эркин ва фаровон, демократик Өзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз (Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ). Tошкент, «Ўзбекистон», 2016. 13–б.