Siz o‘tgan o‘quv yilida «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» predmeti, hozirgi

vaqtdan oldin bo‘lib o‘tganligini bildirgan shakllar o‘tgan zamon 
shakllari sanaladi. O‘tgan zamon shakllariga quyidagi shakllar 
kiradi: -di, -gan, -ib, (-man, -san, -di) kabi. Masalan, keldi, kelgan, 
kelibman, kelibsan va boshqalar. 
Bu shakllar garchi «o‘tgan zamon» umumiy ma’nosi asosida birlashsa 
ham, lekin ularning har qaysisi bir-biri bilan ma’lum ma’nosiga ko‘ra farq 
qiladi: -gan shakli -di ga nisbatan harakatning nutq so‘zlangan vaqtdan 
ancha oldin ro‘y berganini bildiradi. 
-ibdi -ibman, -ibsan shakllari esa so‘zlovchi nutq momentidan oldin ro‘y 
bergan harakatni boshqa shaxsdan eshitganligini yoki oldindan kutilgan 

---

harakatning amalga oshganligani bildiradi. Masalan, O‘g‘rini eshakka 
teskari mindiribdi. (Ertakdan) 
-di shakli, umuman, harakatning nutq momentidan oldin bajarilganligini 
bildiradi. 
Solishtiring: 
 
Keldi 
 
Kelgan 
 
Kelgan edi 
 
Kelibdi 
Fe’ldan anglashilgan harakat-holatning nutq so‘zlanayotgan 
vaqtda ro‘y berishi yoki bermasligini bildirgan shakllarga hozirgi 
zamon shakllari, shunday shakllar tizimiga esa hozirgi zamon 
kategoriyasi deyiladi. Hozirgi zamon ma’nosi -yapti, -yotir, -moqda 
singari qo‘shimchalar qo‘shish orqali ifodalanadi. Masalan, yozyapti, 
yozmoqda, yozayotir. Bulardan -yapti, -moqda, fe’l asoslariga, -yotir 
esa fe’lning ravishdosh shakliga qo‘shiladi. 
Hozirgi zamon shakllari ma’lum uslubga xoslangani bilan o‘zaro 
farqlanadi, -yapti uslubiy betaraf (neytral) shakl bo‘lsa, -moqda, -yotir 
yozma nutq uslubiga xosdir. 
Fe’ldan anglashilgan harakat-holatning nutq so‘zlanayotgan