Siz o‘tgan o‘quv yilida «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» predmeti, hozirgi

barqaror birikmalarga frazeologizmlar deyiladi. 
Frazeologizmlar gap tarkibida uning bir bo‘lagi vazifasida keladi. 
Frazeologizmni tashkil etgan so‘zlar frazeologizmning faqat ichki uzvlari 

---

sanaladi. Gapning boshqa bo‘laklari bilan yaxlit, bir butun holda 
munosabatga kirishadi. 
Masalan, Rais daladagi hosilni ko‘rib boshi osmonga yetdi. Bu gapda 
boshi osmonga yetdi qismi butun holda kesim vazifasida keladi. 
149-mashq. Quyida berilgan frazeologizmlarning har biri ishtirokida 
alohida-alohida gap tuzing. Ularning gap mazmunini yuzaga chiqarishdagi 
o‘rnini belgilang. 
Hafsalasi pir bo‘lmoq, ko‘zi ochilmoq, qulog‘i tom bitmoq, o‘pkasini 
cho‘pga ilgan, oyog‘ini qo‘lga olmoq, boshi osmonga yetmoq, ko‘zi uchib 
turgani yo‘q. 
Quyida berilgan gaplardagi frazeologik birikmalarni topib, ma’nosini 
sharhlang. 
1. Arava bo‘lsa almisoqdan qolgan, yana sinibdi. 
2. Aravani quruq olib qochish evi bilan-da, avval burningni artsang-
chi... (S. Abdulla.) 
3. Ishqilib baraka topsin, shu doktorlar boshing yostiqqa tekkanda 
joningga aro kirishadi.
4. Yo‘qlab kelibsan, boshim osmonga yetdi. 
5. Qizlar har zamonda ishdan bosh ko‘tarib, bir-biriga gap otishadi. (S. 
Ahmad) 
6. Qorasochning dili siyoh bo‘lib, birdan xo‘rligi keldi. (S. Azimov)
7. ...Amalda ishni izdan chiqarib yuboribsiz.
8. Kavushini to‘g‘rilab qo‘yish kerak: qurilishni ham, kollektivni ham 
sariq chaqaga sotadi. (Asqad Muxtor)
9. Hoji xola ko‘zi ilinib, endi xurrak ota boshlagan edi.
10. ...Uning ko‘zlari qinidan chiqayozdi. (Oybek) 
150-mashq. 
Matnni 
o‘qing, 
Sh. 
Rahmatullayevning 
o‘zbek 
lug‘atshunosligini boyitish yo‘lidagi xizmatlarini belgilang. 
SHAVKAТ UBAYDULLAYEVICH RAHMAТULLAYEV
(1926) 
Filologiya fanlari doktori, professor Shavkat Rahmatullayev o‘zbek tili 
leksikologiyasi, leksikografiyasi, morfologiyasining rivoji uchun katta hissa 
qo‘shgan olimdir. Ayniqsa, o‘zbek frazeologiyasining shakllanishi va 
rivojlanishida uning xizmati katta. Shuningdek, o‘zbek tilining izohli, 

---

etimologik, imlo lug‘atlarini tuzishda barakali mehnat qilib kelmoqda. Ular 
orasida «O‘zbek tilining qisqacha frazeologik lug‘ati» (1964), «O‘zbek 
tilining izohli frazeologik lug‘ati» (1978), «O‘zbek tili antonimlarining 
izohli lug‘ati» (1980), «O‘zbek tili omonimlarining izohli lug‘ati» (1984), 
«O‘zbek tilining qisqacha etimologik lug‘ati» (2000) kabi asarlari alohida 
ajralib turadi. 
151-mashq. Frazeologik iboralarning sinonimlarini toping, ular 
ishtirokida gap tuzing. 
1. Boshi ko‘kka yetmoq.
2. Yer tagida ilon qimirlasa bilmoq.
3. Ichini mushuk tirnamoq.
4. Ko‘zini bo‘yamoq.
5. Ko‘zi to‘rt bo‘lmoq.
6. Тepa sochi tikka bo‘lmoq.
7. Тomdan tarasha tushganday. 
8. Xamirdan qil sug‘urmoq.
9. Тarvuzi qo‘lidan tushmoq.
10. Ikki oyog‘ini tirab turmoq.