Siz o‘tgan o‘quv yilida «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» predmeti, hozirgi

Тayanch tushunchalar 
fe’l yasalishi, fe’l yasovchi qo‘shimchalar, yasovchi vosita, affiksatsiya 
usuli bilan fe’l yasash, yasashga asos qism. 

---

32.2. SO‘Z QO‘SHISH BILAN FE’L YASALISHI VA
UNING SINONIMIYASI 
Dars maqsadi: so‘z qo‘shish yo‘li bilan fe’l yasalishi bo‘yicha o‘rta 
umumiy ta’limda olgan bilimlarni mustahkamlash va chuqurlashtirish. 
R e j a:
* So‘z qo‘shish yo‘li bilan fe’l yasash haqida
ma’lumot.
* Qo‘shma fe’llarning tarkibiga ko‘ra turlari.
* Yetakchi va ko‘makchi fe’llar. 
Yasashga asos qismga yasovchi vosita sifatida aylamoq, qilmoq, etmoq, 
olmoq, bermoq singari so‘zlar qo‘shilib yangi fe’l yasalishi ham mumkin. 
Masalan, javob berdi, olib keldi, bayon qildi, kasal bo‘ldi va hokazo. 
Bunday yo‘l bilan, odatda, qo‘shma fe’llar hosil bo‘ladi. 
Qo‘shma fe’llar tarkibiga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: a) ot+fe’l tuzilishidagi 
qo‘shma fe’llar. Masalan, tasdiq qildi, vayron bo‘ldi kabi; b) fe’l+ fe’l 
tuzilishdagi qo‘shma fe’llar. Masalan, borib keldi, kirib chiqdi, olib keldi 
kabi. 
Fe’ldan boshqa so‘zlarga qilmoq, aylamoq, etmoq, bo‘lmoq fe’llarining 
qo‘shilishidan hosil bo‘lgan qo‘shma fe’llar ot+fe’l tuzilishidagi qo‘shma 
fe’llarni hosil qiladi. Masalan, bayon qilmoq (etmoq, aytmoq), turmush 
qilmoq, o‘sal bo‘lmoq, o‘sal qilmoq, bayram qilmoq (etmoq), yangi 
bo‘lmoq, shunday bo‘ldi, taraq etdi kabi. 
Ikki fe’lning o‘zaro birikishidan hosil bo‘lgan fe’llar fe’l+fe’l 
tuzilishidagi qo‘shma fe’llar sanaladi. Bunday qo‘shma fe’llarning 
birinchi qismi fe’lning -b (-ib), ba’zan -a ravishdosh shaklida bo‘ladi. 
Shaxs-son, zamon, bo‘lishli-bo‘lishsizlik singari qo‘shimchalar 
qo‘shma fe’lning ikkinchi qismiga qo‘shiladi. Masalan, sotib olmoq, 
olib keldi (ola keldi). 
Ot+fe’l tuzilishidaga qo‘shma fe’llarda ikkinchi qismni tashkil etgan 
ayla uslubiy xoslangan bo‘lib, faqat badiiy uslub doirasida qo‘llaniladi. 
Qilmoq, etmoq, bo‘lmoq fe’llari esa uslubiy betaraf so‘zlardir. Masalan, 
javob qildi, javob berdi, javob etdi, javob ayladi kabi qo‘shma fe’llar o‘zaro 
sinonimik munosabatda bo‘lib, ular uslubiy jihatdangina farqlanadi. Javob 
ayladi badiiy uslubga xos, qolganlari uslubiy betaraf so‘zlar sanaladi. 
 
 

---