Siz o‘tgan o‘quv yilida «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» predmeti, hozirgi
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
hozirgi o\'zbek adabiy tili 2
|
Тayanch tushunchalar leksika, leksikologiya, lug‘at tarkibi 3.2. SO‘Z VA LEKSEMA Dars maqsadi: o‘quvchilarda so‘zning tovush hamda ma’no tomoni haqida bilim va ko‘nikmalar hosil qilish. R e j a: * So‘z haqida tushuncha. * Leksema. * Leksik ma’no. * Grammatik ma’no. 1-topshiriq. Vatan haqida bitta she’rni daftaringizga yozing va bu she’r tarkibida nechta so‘z ishtirok etayotganini aniqlang. 2-topshiriq. So‘z deganda nimani tushunishingizni bayon qiling. Nutqimiz so‘zlarning qo‘shiluvidan hosil bo‘ladi. So‘zni talaffuz qilganimizda va qulog‘imiz bilan eshitganimizda go‘yo u faqat tovushlar ketma-ketligidan tashkil topgan butunlikdek tuyuladi. So‘zni bunday tasavvur qilish bir yoqlamadir, chunki har qanday tovushlar birikmasi so‘zni hosil qilavermaydi. Masalan, so‘, ko‘s singari tovush birikmalarini so‘z deb bo‘ladimi? Yo‘q. So‘z bo‘lish uchun tovushlar birikmasining o‘zigina kifoya qilmaydi. Ma’lum tovush va tovushlar birikmasi ma’no bilan bog‘langandagina so‘zga aylanadi. Yuqoridagi tovush birikmalarining tartibini o‘zgartirsak, ular ma’lum ma’no bilan bog‘lanadi. Masalan, o‘s, so‘k kabi. Demak, so‘zning ikki tomoni: moddiy tomoni (tovush yoki harflar ketma-ketligi) va ma’no tomoni mavjud. Ma’lum ma’no bilan bog‘langan va morfologik shakllangan tovush yoki tovushlar birikmasi so‘z sanaladi. So‘z ikki xil ma’no bildiradi. Bu ikki xil ma’noni opa so‘zi misolida ko‘rib chiqaylik. Opa so‘zi aka, uka, singil singari so‘zlar bilan qarindoshlik ma’nosi bilan bir guruhga birlashadi. Ayni paytda, bir guruhga mansub bo‘lgan yuqoridagi so‘zlar bir-biriga zidlanganda, ma’lum ma’nolari bilan o‘zaro farqlanadi. Xususan, opa so‘zi o‘gay opaga zidlanganda, qon-qorindoshlik (o‘gay emaslik) ma’nosini bildirishi bilan; opa so‘ziga zidlanganda, men bilan bir bo‘g‘inga mansublik ma’nosini bildirishi bilan; aka, uka so‘zlariga zidlanganda, ayol jinsiga mansublik ma’nosi bilan; singil so‘ziga zidlanganda esa opaning mendan kattalik, singilning esa kichiklik ma’nosiga egaligi bilan farq qiladi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|