Reja: 1.Iroda nima? 2. Irodaviy harakatning tuzilishi 3. Kuchli irodali fazilatlar - Iroda - bu faoliyatni va uni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan ichki harakatlarni tanlash qobiliyati. Ong va faoliyat kabi o'ziga xos harakat. Iroda inson psixologiyasidagi eng murakkab hodisadir. Irodani psixologik xususiyatlarning o'ziga xos ichki kuchi sifatida aniqlash mumkin, bu psixologik hodisalarni va inson xatti-harakatlarini boshqarishga qodir. Bu inson tomonidan amalga oshiriladigan va uning ongi, tafakkuri bilan bog'liq bo'lgan xatti-harakatlarni ichki nazorat qilish shaklidir. Iroda inson xatti-harakatlarini tartibga solishning eng yuqori darajasidir. Aynan shu narsa o'z oldiga murakkab maqsadlarni qo'yish, belgilangan maqsadlarga erishish, iroda tufayli ichki va tashqi to'siqlarni engib o'tish imkonini beradi, odam bir nechta xatti-harakatlar shakllaridan birini tanlash zarurati bilan duch kelganda ongli ravishda tanlov qiladi.
- 2 Irodaviy fazilatlar nisbatan barqaror, muayyan vaziyatdan, aqliy shakllanishlardan mustaqil bo'lib, ular shaxs tomonidan erishilgan xatti-harakatlarning ongli ravishda o'zini o'zi boshqarish darajasini, uning o'z ustidan hokimiyatini tasdiqlaydi. Irodaviy sifatlar irodaning tarbiya jarayonida shakllanadigan axloqiy tarkibiy qismlarini va nerv sistemasining tipologik xususiyatlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan genetik tarkibiy qismlarni birlashtiradi. Masalan, qo'rquv, charchoqqa uzoq vaqt chiday olmaslik, tez qaror qabul qilish ko'p jihatdan odamning tug'ma xususiyatlariga (asab tizimining kuchli va zaifligi, uning labilligi) bog'liq. Irodaviy sifatlar uchta komponentni o'z ichiga oladi: to'g'ri psixologik (axloqiy), fiziologik (irodaviy harakat) va neyrodinamik (asab tizimining tipologik xususiyatlari). Shunga asoslanib, barcha irodaviy sifatlar "bazal" (birlamchi) va tizimli (ikkilamchi) ga bo'linadi. Birlamchi irodaviy sifatlar xos bo`lib, ular o`z navbatida ikki guruhga bo`linadi. Birinchi guruh maqsadga muvofiqlik, ixtiyoriy harakatni saqlab qolish qobiliyati bilan ajralib turadi, bu sabr-toqat, qat'iyatlilik, qat'iyatlilik. Ikkinchi guruh o'z-o'zini nazorat qilishni tavsiflaydi va jasorat, chidamlilik, qat'iyat kabi fazilatlarni o'z ichiga oladi. Irodani tarbiyalash uchun bolaga uning yoshiga mos keladigan va amalga oshirilishi mumkin bo'lgan talablarni qo'yish, ularning bajarilishini majburiy nazorat qilish muhimdir. Nazoratning etishmasligi boshlagan ishingizni yakunlashdan oldin tark etish odatini keltirib chiqarishi mumkin. Irodaning namoyon bo'lishi insonning axloqiy motivlari bilan bog'liq. Shaxsda doimiy e'tiqod va yaxlit dunyoqarashning mavjudligi shaxsning ixtiyoriy tashkilotining asosidir. Irodaviy harakatning tuzilishi:
Motivasiya
Maqsadga erishish
Qaror qabul qilish
Ixtiyoriy xarakat
- 3 Irodaviy fazilatlar nisbatan barqaror, muayyan vaziyatdan, aqliy shakllanishlardan mustaqil bo'lib, ular shaxs tomonidan erishilgan xatti-harakatlarning ongli ravishda o'zini o'zi boshqarish darajasini, uning o'z ustidan hokimiyatini tasdiqlaydi. Irodaviy sifatlar irodaning tarbiya jarayonida shakllanadigan axloqiy tarkibiy qismlarini va nerv sistemasining tipologik xususiyatlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan genetik tarkibiy qismlarni birlashtiradi. Masalan, qo'rquv, charchoqqa uzoq vaqt chiday olmaslik, tez qaror qabul qilish ko'p jihatdan odamning tug'ma xususiyatlariga (asab tizimining kuchli va zaifligi, uning labilligi) bog'liq. Irodaviy sifatlar uchta komponentni o'z ichiga oladi: to'g'ri psixologik (axloqiy), fiziologik (irodaviy harakat) va neyrodinamik (asab tizimining tipologik xususiyatlari). Shunga asoslanib, barcha irodaviy sifatlar "bazal" (birlamchi) va tizimli (ikkilamchi) ga bo'linadi. Birlamchi irodaviy sifatlar xos bo`lib, ular o`z navbatida ikki guruhga bo`linadi. Birinchi guruh maqsadga muvofiqlik, ixtiyoriy harakatni saqlab qolish qobiliyati bilan ajralib turadi, bu sabr-toqat, qat'iyatlilik, qat'iyatlilik. Ikkinchi guruh o'z-o'zini nazorat qilishni tavsiflaydi va jasorat, chidamlilik, qat'iyat kabi fazilatlarni o'z ichiga oladi. Irodani tarbiyalash uchun bolaga uning yoshiga mos keladigan va amalga oshirilishi mumkin bo'lgan talablarni qo'yish, ularning bajarilishini majburiy nazorat qilish muhimdir. Nazoratning etishmasligi boshlagan ishingizni yakunlashdan oldin tark etish odatini keltirib chiqarishi mumkin. Irodaning namoyon bo'lishi insonning axloqiy motivlari bilan bog'liq. Shaxsda doimiy e'tiqod va yaxlit dunyoqarashning mavjudligi shaxsning ixtiyoriy tashkilotining asosidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
