Sohasi va funktsional holatlari psixodiagnostikasi

3-MAVZU: SHAXSNING EMOTSIONAL - MOTIVATSION

SOHASI VA FUNKTSIONAL HOLATLARI

PSIXODIAGNOSTIKASI

Reja

1 .Shaxsning emotsional sohasi diagnostikasi.

2. Motiv va motivatsiya haqida tushuncha.

3.Motiv predmetining umumlashganlik mohiyati.

4. Shaxs motivatsiya sohasining psixodiagnostika metodlari.

Tayanch tushunchalar: Motiv, motivatsiya, shaxsiy dispozitsiyalar,

ehtiyoj, fiziologik ehtiyojlar, xavfsizlikka bo‘lgan ehtiyojlar,

munosabatda bo‘lish ehtiyoji, hurmatga sazovor bo‘lish

ehtiyoji, bilish ehtiyojlari, estetik ehtiyojlar, o‘z imkoniyatlarini

namoyon etish ehtiyojlari
Psixologiyada motiv va motivatsiya tushunchalari farqlanadi.

Motiv - lotin tilidagi “movere” so‘zidan olingan bo‘lib,

harakatga keltirish, harakatlantirish ma’nosini anglatadi.

Motiv - subyekt ehtiyojlarining qondirilishi bilan bo‘g‘liq

bo‘lgan faoliyatga undovchi turtki.

Motiv muammosi D.N.Uznadze tomonidan o'rganilgan bo‘lib,

uning mohiyatini tushuntirish, ustanovka nazariyasiga asoslangan.

Shuning uchun motivni muallif subyekt faolligining manbai, deb

tushuntiradi, motivatsiyani esa irodaviy aktga olib keluvchi bosqich

deb hisoblaydi.

≪Motivatsiya≫ tushunchasi ≪motiv≫ tushunchasidan kengroq

ma’no va mazmunga ega. Motivatsiya - inson xulq-atvori, uning

bog‘lanishi, yo‘nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik

sabablar majmuini bildiradi. Bu tushuncha u yoki bu shaxs xulqini

tushuntirib berish kerak bo‘lganda ishlatiladi, ya’ni: ≪nega?≫, ≪nima

uchun?≫, ≪nima maqsadda?≫, ≪qanday manfaat yo'lida?≫ degan

savollarga javob qidirish - motivatsiyani qidirish demakdir. Demak,

u xulqning motivatsion tasnifini yoritishga olib keladi.

Motivatsiya:

Demak, “motivatsiya” deganda o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq

psixologik holatlaming 3ta turi tushuniladi.

0 Birinchidan, motivatsiya faoliyatga undovchi turtki, deb

qaralishi mumkin. Bu holda motivatsiya umuman faollik holati nima

uchun vujudga kelishi, qanday ehtiyojIar subyektni faoliyatga

undashini aniqlab beradi.

В Ikkinchidan, motivatsiya xulq-atvor yonalishini tanlash

sababi bo‘lib,inson shaxsi yo‘nalishini tashkil qiladi.

0 Uchinchidan, motivatsiya faoliyatni boshqarish vositasi

hisoblanadi. Bu vositalarga - emotsiya, istak, mayllami kiritish

mumkin.

Insonning xatti -harakatlarini belgilovchi barcha psixologik

omillar

shaxsiy dispozitsiyalar deb ataladi.

Barcha mavjud dispozitsiyalarning eng muhimi ehtiyoj

hisoblanadi.

Ehtiyoj - odam va hayvonlarning normal yashashi hamda rivojlanishi

uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarga muhtojlik holatidir.

A.MASLOU tomonidan odam ehtiyojlarining shaxsiy rivojlanish

davomida paydo bo'ladigan ehtiyoj lari ierarxiyasi taklif etilgan.

Munosabatda bo’lish ehtiyoji

Xavfsizlikka bo’lgan ehtiyoj

Fiziologik extiyojlar

•Fiziologik ehtiyojlar - Ochlik, tashnalik, jinsiy mayllar va

boshqalar.

•Xavfsizlikka bo‘lgan ehtiyojlar - 0 ‘zini xavfsiz sezish,

qo‘rquv va agressivlikdan xalos bo‘Iish.

•Munosabatda boyish ehtiyoji - jamiyatda bo‘lish, odamlar

orasida bo‘lish, ular tomonidan qabul qilinish.

•Hurmatga sazovor bo‘lish ehtiyoji - kompitentlik,

muvaffaqiyatga erishish, ma’qullash, tan olish.

•Bilish ehtiyojlari - bilish, qila olish, tushunish, o‘rganish.

•Estetik ehtiyojlar - garmoniya, simmetriya, tartib, go‘zallik.

• 0 ‘z imkoniyatlarini namoyon etish ehtiyojlari - o‘z

maqsadlari, qobiliyatlarini r’o‘yobga chiqarish.

Motivatsiya turlari:

Psixologiyada har xil faoliyat turlarida muvaffaqiyatga erishish

motivatsiyasi nazariyasi ishlab chiqilgan. Uning asoschilari

amerikalik olimlar -D.Makklelland, D.Atkinson va nemis olimi

X.Xekxauzendir.

Bu nazariyaga ko‘ra odamning muvatlaqiyatga yo nahiriigan

faoliyat bilan bog'liq ikki motivi farqlanadi.

• Muvaffaqiyatga motivlashgan odamlarga xos xususiyatlar:

Oldilariga ijobiy maqsad qo'yadilar; muvaffaqiyatga ishonadilar;

barcha imkoniyatlarini ishga soladilar, qat’iyatli bo‘ladilar,

o‘zlarini adekvat baholaydilar, internallar.

• MuvaffaqiytsizJikdan qochish motivatsiyasi ustun odamlarga

xos xususiyatlar:

Ular faoliyatidagi asosiy maqsad muvaffaqiyatsizlikka uchrab

qolmaslik, boshidanoq ishonchsizlikni namoyon qiladilar, tanqiddan

qo‘rqadilar, salbiy emotsiyalami boshdan kechiradilar, o‘zlarini

noadekvat baholaydilar, eksternallar.

Glossariy

Motiv - subyekt ehtiyojlarining qondirilishi bilan bogiiq

boigan faoliyatga undovchi turtki.

Motivatsiya - Insonning ehtiyojlari qondirilishi bilan bog'liq

bo‘lgan faoliyatga undovchi turtki

Motivatsiya - Faollik nimaga yonaltirilganligini, nima uchun

aynan mana shu xulq-atvor tanlanganligi sababi.

Motivatsiya - Insonning o‘z xulq-atvori va faoliyatini boshqarishi

vositasi sifatida qaralishi mumkin.

Shaxsiy dispozitsiyalar - Insonning hatti-harakatlarini belgilovchi

barcha psixologik omillar.

Ehtiyoj - odam va hayvonlarning normal yashashi hamda rivojlanishi

uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarga muhtojlik holatidir.

Fiziologik ehtiyojlar - ochlik, tashnalik, jinsiy may liar va

boshqalar.

Xavfsizlikka bo‘lgan ehtiyojlar - o‘zini xavfsiz sezish, qo‘rquv

va agressivlikdan xalos bo‘lish.

Munosabatda bo‘lish ehtiyoji - jamiyatda bo‘lish, odamlar

orasida boMish, ular tomonidan qabul qilinish

Hurmatga sazovor bo‘lish ehtiyoji - kompitentlik, muvaffaqiyatga

erishish, ma’qullash, tan olish.

Bilish ehtiyojlari - bilish, qila olish, tushunish, o'rganish.

Estetik ehtiyojlar - garmoniya, simmetriya, tartib, go'zallik.

0 ‘z imkoniyatlarini namoyon etish ehtiyojlari - o‘z maqsadlari,

qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish.

Adabiyotlar:

1.Z.T.Nishonova va boshqalar. Psixodiagnostika. 0 ‘quv

qo‘llanma. Т.: 2008 .

2.Z.T.Nishonova, Z.Qurbonova, S.Abdiyeva. Psixodiagnostika

va eksperimental psixologiya. 0 ‘quv qoMlanma. Т.: “Tafakkur

bo'stoni” -2011..

3.R.Y.Toshimov, E.G‘.G‘oziyev. Psixodiagnostika va amaliy

psixologiya. 0 ‘quv qo‘llanma. Т.: TDPU - 2004.

4.hamohang . Psixodiagnostika. Т.: 2010.

5.E.G‘oziyev. Umumiy psixologiya. T.:2012.

6. Бодалев A.A., Столин В.В. Общая психодиагностика. М.:

2001

7. Немов Р.С. Психология. 3-книга. М.: 2003.

8. Романова Э.С. Психологическая диагностика, Спб.: 2005.