Soliqlar va soliqqa tortish

3.  Suv  resurslaridan  foydalanganlik  uchun  soliqni  prognoz  qilish.  Ushbu  soliq  tushumini 
hisob-kitob qilishda soliqqa tortish xususiyatlari: soliqqa tortish bazasi fizik hajmga egaligi,  soliq 
stavkasi o’zgarmasligi (hisob-kitobda deflyatsiya inobatga olinmaydi) hisobga olinishi lozim. Lekin 
suv resurslari  manbalari (Er usti va er osti) dan kelib chiqqan holda  soliq to’lovchilarni quyidagi 
guruhlarga bo’linadi: 

 
Elektrostansiya; 

 
Kommunal xizmat ko’rsatish korxonalari; 

 
Qishloq xo’jalik korxonalari; 

 
Iqtisodiyotning boshqa tarmoq korxonalari. 
 
Xo’jalik sub’ektlari miqyosida  statistik ko’rsatkichlar  
bo’yicha prognoz hisob-kitobi 
 
Hisob-kitob  soliqqa  tortish  ob’ekti  va  uning  hajmiga  o’sish  koeffitsiyenti  hisobga  olingan 
holda ta’sir etadigan omillar asosida amalga oshiriladi. 
Formula:  

 
144 
 
Prognoz davridagi soliq summasi = (soliqqa tortiladigan o’rtacha ishlatilgan suv hajmi * soliq 
stavkasi) ± hisobot davridagi soliq o’oldigi (kamomad) 
Bu erda: 
 
Soliqqa  tortiladigan  o’rtacha  ishlatilgan  suv  hajmi  =  o’rtacha  ishlatilgan  suv  hajmi  -  soliqqa 
tortish bazasiga kirmaydigan suv hajmi 
 
O’rtacha  ishlatilgan  suv  hajmi  =  Hisobot  davridagi  o’rtacha  suv  hajmi  /  Hisobot  davridan 
oldingi  I  davrdagi  o’rtacha  suv  hajmi  +  Hisobot  davridan  oldingi  I  davrdagi  o’rtacha  suv  hajmi  / 
Hisobot davridan oldingi II davrdagi o’rtacha suv hajmi) / 2 
 
Soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan suv hajmi = prognoz davridagi o’rtacha ishlatilgan suv 
hajmi * ishlatilgan suv hajmining hisobot davridagi soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan umumiy 
ishlatilgan suv hajmidagi salmog’i 
 
Soliqqa  tortish  bazasiga  kirmaydigan  suv  hajmi  soliq  organlari  me’yoriy  hujjatlariga  va 
joylardagi  «Suv  ta’minoti»  va  «Qishloq  va  suv  xo’jaligi»  boshqarmalarining  soliq  to’lovchilariga 
belgilagan  imtiyozlar to’g’risida ma’lumotnomaga asosan aniqlanadi. 
 
Soliq  stavkasi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezident  tomonidan  o’rnatiladi  va  Davlat  Soliq 
Qo’mitasi tomonidan soliq organlari va soliq to’lovchilarga umumiy tartibda etkaziladi. 
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Suv  resurslaridan  foydalanganlik  uchun  soliq  hisob-kitobi,  Suv  resurslaridan  foydalanganlik 
uchun  soliqni  hisoblash  va  byudjetga  o’ndirish  tartibi  to’g’risidagi  yo’rio’noma,  joylardagi  «Suv 
ta’minoti» va «Qishloq va suv xo’jaligi» boshqarmalari axborotlari. 
Ilova №__ 
«__»____ yildagi (xo’jalik sub’ekti nomi)ning suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq 
tushumi hisob-kitobi 
Ming so’m 
№  Ko’rsatkichlar (ob’ekt, omil) 
Hisobot 
davridan 
oldingi II 
davr 
Hisobot 
davridan 
oldingi I davr 
Hisobot 
davri 
Prognozlas
htirilayotg
an davr 
 
1 
2 
3 
4 
5 
1  O’rtacha ishlatilgan suv hajmi 
 
 
 
 
2  Soliqqa 
tortish 
bazasiga 
kirmaydigan suv hajmi 
 
 
 
 
3  Soliqqa 
tortiladigan 
o’rtacha 
ishlatilgan suv hajmi (1q-2q) 
 
 
 
 
4  Soliq stavkasi, % 
 
 
 
 
5  Soliq summasi (3q*4q) 
 
 
 
 
6  Qoldiq (+), kamomad (-) 
 
 
 
 
7  Byudjetga hisoblandi (5q±6q) 
 
 
 
 
 
Tuman miqyosida makroiqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha prognoz hisob-kitobi 
 
Hisob-kitob soliqqa tortiladigan ob’ektlar va soliq hajmiga indeksatsiya koeffitsiyenti hisobga 
olingan holda ta’sir etadigan omillar yig’ma ko’rsatkichlari aosida amalgan oshiriladi. Indeksatsiya 
koeffitsiyenti prognoz davrida yuqori tashkilotlar tomonidan etkazilib beriladi. 
Formula:  
 
Prognoz davridagi soliq summasi = (soliqqa tortiladigan umumiy ishlatilgan suv hajmi * soliq 
stavkasi) * soliqlarning yig’ilish koeffitsiyenti 
Bu erda: 
 
 
Soliqqa tortiladigan umumiy ishlatilgan suv hajmi = (umumiy ishlatilgan suv hajmi * prognoz 
davridagi indeksatsiya koeffitsiyenti) * soliq stavkasi 
 
Umumiy ishlatilgan suv hajmi = (hisobot davridagi umumiy ishlatilgan suv hajmi * o’rtacha 
o’sish koeffitsiyenti) - soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan suv hajmi  

 
145 
 
O’rtacha  o’sish  koeffitsiyenti  =  hisobot  davridagi  umumiy  suv  hajmi  /  Hisobot  davridan 
oldingi  I  davrdagi  umumiy  suv  hajmi  +  Hisobot  davridan  oldingi  I  davrdagi  umumiy  suv  hajmi  / 
Hisobot davridan oldingi II davrdagi umumiy suv hajmi) / 2 
 
Soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan suv hajmi = prognoz davridagi o’rtacha ishlatilgan suv 
hajmi * ishlatilgan suv hajmining hisobot davridagi soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan umumiy 
ishlatilgan suv hajmidagi salmog’i 
 
Soliqqa  tortish  bazasiga  kirmaydigan  suv  hajmi  soliq  organlari  me’yoriy  hujjatlariga  va 
joylardagi  «Suv ta’minoti» va  «Qishloo’ va suv xo’jaligi»  boshqarmalarining soliq to’lovchilariga 
belgilagan  imtiyozlar to’g’risida ma’lumotnomaga asosan aniqlanadi. 
 
Indeksatsiya  koeffitsiyenti  va  soliq  stavkasi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan 
o’rnatiladi  va  Davlat  Soliq  Qo’mitasi  tomonidan  soliq  organlari  va  soliq  to’lovchilarga  umumiy 
tartibda etkaziladi. 
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Suv  resurslaridan  foydalanganlik  uchun  soliq  yillik  hisob-kitobi,    O’zbyokistn  Respublikasi 
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Prezident Qarori. 
Ilova №__ 
«__»____ yildagi _________ tuman (shahar) bo’yicha suv resurslaridan foydalanganlik uchun 
soliq tushumi hisob-kitobi 
Ming so’m 
№ 
Ko’rsatkichlar (ob’ekt, omil) 
Hisobot 
davri 
Prognozlashti
rilayotgan 
davr deflyator 
indeksi 
Prognozlashtiril
ayotgan davr 
 
1 
2 
3 
4 
1  Umumiy ishlatilgan suv hajmi 
 
 
 
2  Soliqqa 
tortiladigan 
bazaga 
kiritilmaydigan suv hajmi 
 
 
 
3  Soliqqa tortiladigan umumiy suv hajmi 
(1q-2q) 
 
 
 
4  Soliq stavkasi 
 
 
 
5  Soliq summasi (3q*4q) 
 
 
 
6  Soliqlarning yig’ilish koeffitsenti 
 
 
 
7  Byudjetga hisoblandi (5q*6q) 
 
 
 
 
4.  Er  solig’ini  prognoz  qilish.  Er  solig’i  er  uchastkalarining  sifatiga,  joylashishiga  va 
foydaligiga bog’liq. Mazkur soliq stavkasi er turlari bo’yicha o’zgarmas o’lchamlarda hisoblanadi.  
 
Ushbu  soliq  turi  tushumining  hisob-kitobida  soliqqa  tortiladigan    er  maydoni,  turlari 
(boniteti)ni aniqlash va shunga mos hisob-kitoblar amalga oshirish talab qilinadi. 
Formula:  
 
Prognoz davridagi soliq summasi = (soliqqa tortiladigan o’rtacha er maydoni * soliq stavkasi) 
± hisobot davridagi soliq qoldig’i (kamomad) 
Bu erda: 
 
Soliqqa  tortiladigan  o’rtacha  er  maydoni  =  soliqqa  tortilgunga  qadar  o’rtacha  er  maydoni  - 
soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan o’rtacha er maydoni 
 
Soliqqa tortilgunga qadar o’rtacha er maydoni = o’rtacha er maydoni - imtiyozlar 
 
O’rtacha er maydoni = hisobot davridagi umumiy er maydoni * o’rtacha o’sish koeffitsiyenti 
  
O’rtacha  o’sish  koeffitsiyenti  =  hisobot  davridagi  umumiy  er  maydoni/  hisobot  davridan 
oldingi I davrdagi umumiy er maydoni + hisobot davridan oldingi I davrdagi umumiy er maydoni / 
hisobot davridan oldingi II davrdagi umumiy er maydoni) / 2 

 
146 
 
Haqiqatda  foydalanilgan  o’rtacha  er  maydoni  =  prognoz  davridagi  o’rtacha  umumiy  er 
maydoni  *  hisobot  davridagi  haqio’atda  foydalanilgan  umumiy  er  maydonining  hamma  er 
maydonidagi salmog’i 
 
Haqiqatda foydalanilgan er maydoni joylardagi Hokimiyat Kadastr bo’limi, soliq to’lovchilari 
va soliq organlari hisob-kitob ma’lumotlari asosida aniqlanadi. 
 
Soliq  stavkasi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezident  tomonidan  o’rnatiladi  va  Davlat  Soliq 
Qo’mitasi tomonidan soliq organlari va soliq to’lovchilarga umumiy tartibda etkaziladi. 
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Er  solig’i  hisob-kitobi,  O’zbyokistn  Respublikasi  Davlat  byudjeti  parametrlari 
to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Prezident Qarori. 
Ilova №__ 
«__»____ yildagi (xo’jalik sub’ekti nomi)ning er solig’i tushumi  
hisob-kitobi 
Ming so’m 
№  Ko’rsatkichlar (ob’ekt, omil) 
Hisobot 
davridan 
oldingi II 
davr 
Hisobot 
davridan 
oldingi I 
davr 
Hisobot 
davri 
Prognozlas
htirilayotga
n davr 
 
1 
2 
3 
4 
5 
1  O’rtacha er maydoni 
 
 
 
 
2  Foydalanilmaydigan o’rtacha er 
maydoni 
 
 
 
 
3  Soliqqa 
tortilgunga 
qadar 
o’rtacha er maydoni (1q-2q) 
 
 
 
 
4  Soliqqa 
tortish 
bazasiga 
kirmaydigan 
o’rtacha 
er 
maydoni 
 
 
 
 
5  Soliqqa  tortiladigan  o’rtacha  er 
maydoni (3q-4q) 
 
 
 
 
6  Soliq stavkasi, % 
 
 
 
 
7  Soliq summasi (5q*6q) 
 
 
 
 
8  Qoldiq (+), kamomad (-) 
 
 
 
 
9  Byudjetga hisoblandi (7q±8q) 
 
 
 
 
 
Tuman miqyosida makroiqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha  
prognoz hisob-kitobi 
 
Hisob-kitob soliqqa tortiladigan ob’ektlar va soliq hajmiga indeksatsiya koeffitsiyenti hisobga 
olingan holda ta’sir etadigan omillar yig’ma ko’rsatkichlari aosida amalgan oshiriladi. Indeksatsiya 
koeffitsiyenti prognoz davrida yuqori tashkilotlar tomonidan etkazilib beriladi. 
Formula:  
 
Prognoz davridagi soliq summasi = (soliqqa tortiladigan umumiy er maydoni * soliq stavkasi) 
* soliqlar yig’ilish koeffitsiyenti 
Bu erda: 
 
Soliqqa  tortiladigan  umumiy  er  maydoni  =  soliqqa  tortilgunga  qadar  umumiy  er  maydoni  - 
imtiyozlar 
 
Soliqqa  tortilgunga  qadar  umumiy  er  maydoni  =  umumiy  er  maydoni  -  haqio’atda 
foydalanilgan umumiy er maydoni 
 
Umumiy  er  maydoni  hisobot  davridagi  soliq  to’lovchilarning  ushbu  soliq  bo’yicha  yillik  er 
solig’i hisob-kitoblariga muvofiq tuman bo’yicha yig’ma er madoni  

 
147 
  
Haqiqatda  foydalanilgan  umumiy  er  maydoni  =  prognoz  davridagi  o’rtacha  umumiy  er 
maydoni  *  hisobot  davridagi  haqio’atda  foydalanilgan  umumiy  er  maydonining  hamma  er 
maydonidagi salmog’i 
 
Haqiqatda foydalanilgan er maydoni joylardagi Hokimiyat Kadastr bo’limi, soliq to’lovchilari 
va soliq organlari hisob-kitob ma’lumotlari asosida aniqlanadi. 
 
Imtiyozlar  (soliqqa  tortilmaydigan  umumiy  er  maydoni)  =  prognoz  davridagi  soliqqa 
tortilgunga  qadar umumiy  er maydoni * hisobot  davridagi  soliqqa tortilmaydigan  er  maydonining 
soliqqa tortilgunga qadar umumiy er maydonidagi salmog’i 
 
Indeksatsiya  koeffitsiyenti  va  soliq  stavkasi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezident  tomonidan 
o’rnatiladi  va  Davlat  Soliq  Qo’mitasi  tomonidan  soliq  organlari  va  soliq  to’lovchilarga  umumiy 
tartibda etkaziladi. 
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Er  solig’i  hisob-kitobi,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  byudjeti  parametrlari  to’g’risidagi 
O’zbekiston Respublikasi Prezident Qarori. 
Ilova №__ 
«__»____ yildagi _________ tuman (shahar) bo’yicha  
Er solig’i tushumi hisob-kitobi 
Ming so’m 
№ 
Ko’rsatkichlar (ob’ekt, omil) 
Hisobot 
davri 
Prognozlashtirilay
otgan davr 
deflyator indeksi 
Prognozlashtiril
ayotgan davr 
 
1 
2 
3 
4 
1  Umumiy er maydoni 
 
 
 
2  Haqiqatda  foydalanilgan  umumiy 
er maydoni 
 
 
 
3  Soliqqa  tortilgunga  qadar  umumiy 
er maydoni (1q-2q) 
 
 
 
4  Soliqqa tortilmaydigan er maydoni 
 
 
 
5  Soliqqa  tortiladigan  umumiy  er 
maydoni (3q-4q) 
 
 
 
6  Soliq stavkasi 
 
 
 
7  Soliq summasi (5q*6q) 
 
 
 
8  Soliqlarning yig’ilish koeffitsiyenti 
 
 
 
9  Byudjetga hisoblandi (7q*8q) 
 
 
 
 
5. Er qa’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlarni prognoz qilish.  
Hisob-kitob soliqqa tortish ob’ekti va uning hajmiga o’sish koeffitsiyenti hisobga olingan holda 
ta’sir etadigan omillar asosida amalga oshiriladi. 
Formula:  
 
Prognoz  davridagi  soliq  summasi  =  (o’rtacha  soliqqa  tortiladigan  qazilma  boylik  qiymati  * 
soliq stavkasi) ± hisobot davridagi soliq o’oldigi (kamomad) 
Bu erda: 
 
O’rtacha  soliqqa  tortiladigan  qazilma  boylik  qiymati  =  qazilma  boylik  o’rtacha  qiymati  - 
soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan o’rtacha qazilma boylik qiymati 
 
Qazilma boylik o’rtacha qiymati = hisobot davridagi qazilma boylik qiymati * o’rtacha o’sish 
koeffitsiyenti 
 
O’rtacha o’sish koeffitsiyenti  = (hisobot davrdagi qazilma boylik  qiymati / hisobot davridan 
oldingi  I  davrdagi  qazilma  boylik  qiymati  +  hisobot  davridan  oldingi  I  davrdagi  qazilma  boylik 
qiymati / hisobot davridan oldingi II davrdagi qazilma boylik qiymati) / 2 
 
Soliqqa tortiladigan bazaga kirmaydigan o’rtacha qazilma boylik qiymati = prognoz davridagi 
o’rtacha qazilma boylik qiymati * soliqqa tortiladigan bazaga kirmaydigan o’rtacha qazilma boylik 
qiymatining hisobot davridagi o’rtacha qazilma boylik qiymatidagi salmog’i 
 

 
148 
 
Hisobot  davridagi  soliqqa  tortiladigan  bazaga  kirmaydigan  qazilma  boylik  qiymati  soliq 
organlari va soliq to’lovchilarning hisob-kitob ma’lumotlari asosida aniqlanadi.  
 
Soliq  stavkasi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  qarori  asosida  tomonidan  o’rnatiladi  va 
Davlat soliq qo’mitasi tomonidan soliq organlari va soliq to’lovchilarga umumiy tartibda etkaziladi. 
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Er qa’ridan foydalaganlik uchun soliq  yillik hisoboti, Faoliyat to’g’risidagi hisobot №2 shakl,  
O’zbyokistn  Respublikasi  Davlat  byudjeti  parametrlari  to’g’risidagi  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti Qarori. 
Ilova №__ 
 «__»____ yildagi (xo’jalik sub’ekti nomi)ning er osti  
resurslaridan foydalaganlik uchun soliq hisob-kitobi 
Ming so’m 
№ 
Ko’rsatkichlar (ob’ekt, 
omil) 
Hisobot 
davridan 
oldingi II 
davr 
Hisobot 
davridan 
oldingi I 
davr 
Hisobot 
davri 
Prognozlasht
irilayotgan 
davr 
 
1 
2 
3 
4 
5 
1  Qazilma 
boylik 
o’rtacha 
qiymati 
 
 
 
 
2  Soliqqa 
tortish 
bazasiga 
kirmaydigan  o’rtacha  qazilma 
boylik qiymati 
 
 
 
 
3  O’rtacha  soliqqa  tortiladigan 
qazilma  boylik  qiymati  (1q-
2q) 
 
 
 
 
4  Soliq stavkasi, % 
 
 
 
 
5  Soliq summasi (3q*4q) 
 
 
 
 
6  Qoldiq (+), kamomad (-) 
 
 
 
 
7  Byudjetga hisoblandi (5q±6q) 
 
 
 
 
Tuman miqyosida makroiqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha  
prognoz hisob-kitobi 
 
Hisob-kitob soliqqa tortiladigan ob’ektlar va soliq hajmiga indeksatsiya koeffitsiyenti hisobga 
olingan holda ta’sir etadigan omillar yig’ma ko’rsatkichlari aosida amalgan oshiriladi. Indeksatsiya 
koeffitsiyenti prognoz davrida yuqori tashkilotlar tomonidan etkazilib beriladi. 
Formula:  
 
Prognoz  davridagi  soliq  summasi  =  (umumiy  soliqqa  tortiladigan  qazilma  boylik  qiymati  * 
soliq stavkasi) * soliqlarning yig’ilish koeffitsiyenti 
Bu erda: 
 
Umumiy  soliqqa  tortiladigan  qazilma  boylik  qiymati  =  qazilma  boylik  umumiy  qiymati  - 
soliqqa tortish bazasiga kirmaydigan umumiy qazilma boylik qiymati 
 
Qazilma  boylik  umumiy  qiymati  =  hisobot  davridagi  qazilma  boylik  umumiy  qiymati  * 
prognoz davridagi indeksatsiya koeffitsiyenti 
 
Soliqqa tortiladigan bazaga kirmaydigan umumiy qazilma boylik qiymati = prognoz davridagi 
umumiy qazilma boylik qiymati * soliqqa tortiladigan bazaga kirmaydigan umumiy qazilma boylik 
qiymatining hisobot davridagi umumiy qazilma boylik qiymatidagi salmog’i 
 
 
Hisobot  davridagi  soliqqa  tortiladigan  bazaga  kirmaydigan  umumiy  qazilma  boylik  qiymati 
soliq organlari va soliq to’lovchilarning hisob-kitob ma’lumotlari asosida aniqlanadi.  
Ma’lumotlar manbasi: 
 
Er qa’ridan foydalaganlik uchun soliq  yillik hisoboti, Faoliyat to’g’risidagi hisobot №2 shakl,  
O’zbyokistn  Respublikasi  Davlat  byudjeti  parametrlari  to’g’risidagi  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti Qarori. 
 

 
149 
Ilova №__ 
«__»____ yildagi _________ tuman (shahar) bo’yicha er osti  
resurslaridan foydalaganlik uchun soliq tushumi hisob-kitobi 
Ming so’m 
№ 
Ko’rsatkichlar 
(ob’ekt, omil) 
Hisobot davri 
Prognozlash
tirilayotgan 
davr 
deflyator 
indeksi 
Prognozlashtir
ilayotgan davr 
 
1 
2 
3 
4 
1  Qazilma boylik umumiy qiymati 
 
 
 
2  Soliqqa 
tortiladigan 
bazaga 
kirmaydigan 
umumiy 
qazilma 
boylik qiymati 
 
 
 
3  Umumiy 
soliqqa 
tortiladigan 
qazilma boylik qiymati (1q-2q) 
 
 
 
4  Soliq stavkasi 
 
 
 
5  Soliq summasi (3q*4q) 
 
 
 
6  Soliq yig’ilish koeffitsiyenti 
 
 
 
7  Byudjetga hisoblandi (5q*6q) 
 
 
 
 
O’z-o’zini nazorat qilish uchun savollar 
 
1.
 
Mol-mulk solig’ini prognozlash uchun qaysi ko’rsatkichlardan foydalaniladi. 
2.
 
Yuridik shaxslar mol-mulk solig’ini to’lovchilar tarkibi, soliq stavkalari va belgilangan 
imtiyozlarning prognozga ta’siri haqida gapiring. 
3.
 
Jismoniy  shaxslar  mol-mulk  solig’ini  prognozlashda  mulkni  ro’yxatga  olish,  soliqni 
belgilash va undirish tartibi qanday? 
4.
 
Mol-mulk  va  resurs  soliqlarini  prognoz  qilish  uchun  zarur  bo’lgan  ma’lumotlar 
nimalarda iborat? 
5.
 
Respublikamizda  byudjetning  daromad  kismida  resurs  soliqlarining  salmog’ini 
oshirishning mohiyati nimadan iborat? Resurs to’lovlari tarkibi nimalardan iborat? 
6.
 
Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq qanday prognoz qilinadi? 
7.
 
Er solig’ini prognoz qilish tartibi qanday? 
8.
 
Er qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni prognozlashda nimalarga e’tibor beriladi? 
 
 

 
150 
14-mavzu. Davlat byudjeti daromadlarini prognoz qilish tartibi  
 
Reja 
 
1.Soliq idoralarida soliq tushumlarini prognozlashtirish  ishlarini tashkil qilish. 
2. Davlat byudjeti loyihasini tuzish va daromadlarini prognoz qilish tartibi. 
 
Tayanch so’z va iboralar 
Hududiy  iqtisodiyot,  moliyaviy  prognozlashtirish,  hududni  moliyaviy  resurslari,  soliqli  va 
soliqsiz  to’lovlar,  byudjetni  rejalashtirish,  boshqariladigan  soliqlar,  biriktirilgan  soliqlar  Soliq 
xodimlarining  huquqlari  va  majburiyatlari,  soliq  organi  xodimlarining  majburiyatlari,  byudjetni 
rejalashtirish,  operativ  buxgalteriya,  moliyaviy  jarimalar,  byudjet  daromadlari,  daromadlarni 
deklaratsiyalash, jismoniy shaxslar daromad solig’i  
 
1.  Ma’lumki,  soliq    haqidagi  qonun  hujjatlarida  belgilangan  muddatlar  kalendar  sana  yoki 
yillar,  yil  choraklari,  oylar,  o’n  kunliklar  va  kunlar  bilan    hisoblanadigan  davr  o’tishi  bilan 
belgilanadi. 
Soliqqa  doir  harakat  muddatining  so’nggi  kuni  soat  yigirma  to’rtgacha  amalga  oshirilishi 
mumkin.  Biroq,  agar  bu  harakat  tashkilotda  amalga  oshirilishi  lozim  bo’lsa,  muddat  ushbu 
tashkilotda belgilangan qoidalarga ko’ra tegishli operatsiyalar to’xtaladigan soatda tugaydi. 
Moliyaviy  hisobotlar,  soliq  bo’yicha  hisob-kitoblar  va  daromadlar  to’g’risidagi 
deklaratsiyalar,  yozma arizalar va xabarnomalar soat 24 gacha tekshirilsa,  o’z vaqtida tekshirilgan  
hisoblanadi yoki soliq to’lash bilan bog’liq harakat bajarilgan vaqt  hisoblanadi. 
Agar  muddatning  so’ngi  kuni  dam  olish  (ishlamaydigan  kunga  to’g’ri  kelib  qolsa,  shundan 
keyingi birinchi ish kuni muddatning tugash kuni hisoblanadi. Kalendar yil moliya yilidir. 
Soliq  idoralarida  soliqlarni  prognoz  qilish  ishlarini  quyidagi  malumotlar  asosida  boshlash 
kerak bo’ladi:  

 
xo’jalik yurituvchi subektlarni moliyaviy va xo’jalik hisobotlari  ko’rsatkichlarini tahlili;  

 
prognoz hisobotlariga ta’sir etuvchi iqtisodiy, moliyaviy, ijtimoiy faktorlarni tahlili;  

 
Davlat  soliq  inspeksiyalari,  Davlat  soliq  boshqarmalari  va  Davlat  soliq  qo’mitasi  hisobot 
materiallarini tahlili.  
  Soliqni  prognoz  qilishda  jami  xo’jalik  yurituvchi  subektlarning  (yuridik  va  jismoniy 
shaxslar)  moliyaviy  va  xo’jalik    hisobotlari  ko’rsatkichlarini  tahlil  qilish  va  ulardan  ma’lum 
xulosalar  chiqarib,  soliq  tushumlarini  prognozlashtirish  va  xulosalar  chiqarish,  prognoz 
hisobotlariga  ta’sir  etuvchi  iqtisodiy,  moliyaviy  va  ijtimoiy  omillarni  aniqlashdan  boshlanmog’i 
kerak bo’ladi.  
Masalan:  Foyda  solig’ini  prognoz  qilishda:  soliqqa  solish  ob’ektini,  soliq  to’lovchilarni 
sonini,  jami  daromad  tarkibini,  o’zaro  aloqador  shaxslarning  soliq  solinadigan  daromadiga 
o’zgartish  kiritish,  jami  daromaddan    chegirmalarni,  umidsiz  qarzlar  bo’yicha  chegirmalarni, 
moliyaviy  jazo  va  penya  summalarini,  asosiy  vositalar,  qimmatli  qog’ozlar  va  boshqa  aktivlarni 
sotishdan  qilingan  zararlarni,  amortizatsiya  bo’yicha  chegirmalarni  va  tadbirkorlik  faoliyati  bilan 
bog’liq  bo’lmagan  xarajatlarni  shuningdek  soliq  stavkalarini  va  soliq  bo’yicha  imtiyozlarni 
o’rganish lozim bo’ladi. 
Soliq  va  to’lovlarni  prognozlashtirishda  davlat  soliq  xizmati  organlari  xodimlari  qonun  va 
me’yoriy hujjatlar, soliqqa tortish to’g’risidagi  yo’riqnomalar,  hukumatning qaror va bo’yruqlari, 
soliq  to’lovchi  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  to’g’risidagi  inventarizatsiya  ma’lumotlari,  Moliya 
Vazirligi  tomonidan  tasdiqlangan  daromadlar  klassifikatsiyasi;  hokimiyat  buyruqlari;  bank 
muassasalaridan  olingan  ish    haqidagi  ma’lumotlar;  korxonalarni  debitor  va  kreditor  qarzlari 
to’g’risidagi  ma’lumotlar,  korxonalarning  moliyaviy-xo’jalik  faoliyati    haqida  statistik 
ko’rsatkichlar, va boshqa malumotlardan foydalanadilar. 
Тahlil  va  prognozlash  ishlari  davlat  soliq  xizmati  organlari:  tuman,  shahar,  viloyat  va  soliq 
qo’mitasi tomonidan amalga oshiriladi. 

 
151 
Davlat  soliq  inspeksiyalari  tuman  bo’yicha  moliyaviy  va  xo’jalik  hisobot  kursatkichlarini 
tahlil qilib va  xulosalar  chiqarib, prognoz  hisobotlariga ta’sir  etuvchi  xamma  iqtisodiy,  moliyaviy 
va  ijtimoiy  omillarni  aniqlab,  tumanda  joylashgan  hamma  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  bo’yicha 
soliqlar tushumini prognozlaydi. 
Davlat soliq xizmati organlarida byudjetga soliq va boshqa majburiy to’lovlar tushumini jami 
tushum,  hududlar  va  soliq  manbalari  bo’yicha  prognozlashtiriladi.  Prognozlar  yillik  va  yillik 
prognozlar  asosida  choraklik    tuziladi.  Soliq  va  to’lovlarni  operativ  nazorat  qilib  borish  uchun 
choraklik prognozlar asosida oylik va bir kunlik prognozlar tuzib chiqiladi. 
Тuman  soliq  inspeksiyasi  o’z  ma’lumotlarini  jamlab  viloyat  davlat  soliq  boshqarmalariga, 
ular  esa  o’z  navbatida  viloyat  bo’yicha  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  soliq  qo’mitasiga 
jamlangan  ma’lumotlarni  tahlil  va  prognoz  qilish  uchun  taqdim  etadi.  Davlat  soliq  qo’mitasi 
O’zbekiston  Respublikasi    Moliya  Vazirligi  bilan  birgalikda  O’zbekiston  Respublikasi  davlat 
byudjetini daromad qismini prognozlashda foydalaniladi. 
Davlat  soliq  qo’mitasi  bilan  birgalikda  ishlab  chiqilgan  bashorat  ko’rsatkichlar  Moliya 
Vazirligi  tomonidan  Vazirlar  Mahkamasiga  ko’rib  chiqish  uchun  taqdim  etilib  va  ko’rib 
chikilgandan keyin, Oliy Majlis sessiyasida tasdiqlanib, joylarga ijro etish uchun tavsiya etiladi. 
Soliq  va  to’lovlarni  bashorat  ko’rsatkichlarni    bir  kalendar  yili  uchun  tasdiqlanadi  va 
«Byudjet  tizimi»    haqidagi  qonunga  binoan  har  chorak  uchun  zaruriyat  bo’lsa  qayta  ko’rib 
chiqiladi.  Davlat  soliq  qo’mitasi  soliqlar  tushumini  operativ  nazorat  qilish  uchun  tasdiqlangan 
chorak  prognoz  ko’rsatkichlarini  har  oy  uchun  quyi  soliq  organlariga  taqsimlab  ijro  etish  uchun 
yuboradi va bajarilishini nazorat qiladi.