Son so’z turkumi, hisob so’z va miqdor sonlar guruhi

Son so’z turkumi, hisob so’z va miqdor sonlar guruhi.
Raqamlar ayniqsa iqdiyot mutahasislari uchun juda muhim, biz kasbimizda har kuni katta miqdordagi ma’lumotlar olamiz, ko’p sonlarga, hisob so’zlar va raqamli so’z birikmalariga duch kelamiz. Shuning uchun biz avval bu aspektning mazmunini takrorlab olsak.

Raqamlarbu miqdor va tartibni ifodalovchi so’zlar. Raqamlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 
  Miqdor sonlar: sonlarning miqdorini ifodalaydi, o’z ichiga butun sonlar (1, 2, 3 h.k), kasr sonlar ( 1\2, 50% va h.k), , o’nli kasrlar (1.5, 3.6 va h.k), taxmin sonlarni ( 2-3ta, 10tacha odam) qamrab oladi.
  
• 
  Tartib sonlar: sonlarning tartibini ifodalaydi. Xitoy tilida tartib sonlarni ifodalash uchun odatda, butun sonlardan avval 第 qo’shiladi. Masalan, 第一，第八 va h.k. Tartib sonlar o’zidan keyin hisob so’z yoki ot bilan kelganda, 第ni tushirib qoldirish mumkin bo’ladi. Masalan, “三层，九楼” va h.k.
  

Ma’lum bir birlik bir nechta qismlarga ajratilganda, ulardan bir qismi yoki bir nechta qismidagi sonlar aynan kasr sonlar hisoblanadi. Misol uchun, muayyan birlikni 4qismga ajratganimizda, undagi 3qism 3\4ga teng bo’ladi, “to’rtdan uch”deb o’qiladi (o’rtadagi chiziq bo’luvchi chiziq ded ataladi, tepadagi son surat, pastdagi son esa mahraj deb yuritiladi). Yana bir qancha doimiy birliklarning kasrda ifodalanishi ham bor. Masalan, foiz sonlar, ular % bilan ifodalanadi, 50% - ellik foiz deb o’qiladi; yana bir tushuncha ham mavjud. Bu “ foiz punkti” deb yuritiladi. Bitta foiz punkti bir foizga teng. Bundan tashqari 1/10 niifodalash uchun “成“ “分”ishlatiladi, misol uchun “ 70% o’ziga ishonch, 70% yangi, 90% pishgan “.

Yana taqqoslashni va mutanosiblikni ifodalovchi sonlar ham mavjud. Misol uchun, sport musobaqalaridagi hisob: musobaqa natijasi 9:4. “Narxlar nisbati” esa , ikki xil mahsulot yoki narxlar o’rtasidagi mutanosiblikni bildiradi. Masalan, Renminbi va AQSh dollarining valyutasi ko’tarildi.

Yana bir qancha taqqoslashni ifodalovchi sonlar mavjud. Masalan narx va sifat o’rtasidagi mutanosiblik mahsulotning ishlab chiqarilishi, sifati bilan narxining farqini ko’rsatadi. Ma’lum bir mahsulotning sifati va narxi oshgani sari, uni sotib olish ham arzirli bo’ladi.

Nisbat bu ikkita sonni taqqoslash natijasida hosil bo’ladigan sondir. Misol uchun, 6:2 ning nisbati 3ga teng. “Miqdoriy nisbat” ikkita bir-biriga aloqador bo’lgan sonlar o’rtasidagi mutanosiblikni ko’rsatadi. Masalan, Pi nisbati, kuch, Pass darajasi va hk. “Qiymat” bu sonning qiymati, sonlar bilan ifodalangan miqdor yoki matematik hisoblashning natijasi. Masalan, “ funksiya qiymati, nisbat” va hk.

Taxmin son bu taxminiy miqdor. Buni ifodalashning ikki xil usuli bor: birinchisi bu qo’shni sonlarni ketma-ket keltirish, 4-5ming o’quvchi, ikki uch marta, 15-16 yosh” ; boshqa bir usuli sondan keyin taxmin sonni ifodalovchi so’zni qo’shish orqali “ 几，来，多，把，左右，上下” kabilar. Masalan “o’ntacha, 100tacha odam” va h.k.

Taxmin sonni bildiruvchi bir nechta so’zlarning ishlatilish usuli:

来：odatda berilgan miqdordan kam yoki o’sha miqdordan biroz ko’p ekanligini bildiradi. Odatda, o’n, yuz, ming, 10ming sonlaridan keyin, hisob so’zdan avval keladi. Masalan “ 10 yillar atrofida, 30yoshlar atrofida, 100tacha qog’oz, 2mingtacha odam; o’lchovni hisob so’zlardan so’ng kelganda, son odatda “10” yoki “10”dan kichik bo’ladi, misol uchun, poyezd bekatidan uyimgacha 3tacha bekat bor.// Bu tarvuz 5kglar atrofida.

多：avvalgi raqamning miqdoridan biroz ko’p ekanligini ifodalaydi. Masalan, bu qadimiy daraxt 500yildan ko’proq tarixga ega. “多” taxmin sonni ifodalayotganda, yolg’iz o’zi qo’llanilmaydi. Nolni ifodalash uchun, butun sondan so’ng qo’yish kerak. “10, 100, 10000” kabi sonlardan so’ng qo’yiladi. Masalan: Men 10tadan kóp kitob sotib oldim. // Bizning maktabimizda 10000dan kóp óquvchi bor. Har bir sondan sóng ulush berilgan bólsa, “多” hisob so’z va otning órtasiga qóyiladi. Masalan, Mening Pekinga kelganimga allaqachon 3oydan oshdi. // Men audioni kechqurun 1soatdan ortiq vaqt eshitdim. // Men xitoy tilini o’rganayotganimga 1yildan oshdi.

几：”10”dan kam bo’lgan noaniq miqdor i ifodalaydi. Madalan, Men mana bu bir nechta romanlarni yaxshi kóraman.; Dóstim dókondan bir necha kg meva sotib oldi. “10”dan yuqori bólgan taxmin sonni ifodalash uchun “10, 100,1000, 10000, 1.000.000” dan avval “10” dan keyin ham qóllash mumkin. Masalan, Biz maktabga borib ónlab rasmlarga tushdik.// Auditoriyada ónlab órindiqlar bor. // Kino zalida yuzlab odamlar ótiribdi.

左右， 上下：sondan so’ng “左右“kelsa, o’sha miqdordan uzoq bólmagan taxminiy sonni ifodalaydi. Masalan: olti million atrofida// 20%atrofida . Agar hisob sóz bólsa, “ 左右” hisob sózdan sóng qóyiladi. Masalan: Uzunligi 100metr atrofida // 10kg atrofida. Agar vaqt uchun ishlatilayotgan bólsa, vaqtni ifodalayotgan ottan sóng “左右” qóyiladi. Masalan: 2yillar atrofida// 2oylar atrofida. Pulni anglatayotgan bólsa ham, “左右“ otdan, ya’ni“钱“ dan sóng qóyiladi. “钱” sózini qisqartirsa ham bóladi: 15 kuai atrofida. “上下“ son, hisob sózlardan keyin kelib, taxminni bildiradi, kóproq yoshni, balandlik bilan birgalikda og’irlikni ifodalashda qóllaniladi, yoshni ifodalashda, odatda yoshi kattalarga nisbatan ishlatiladi. Bu odam kórinishidan endigina 30yoshga tólgandek ekan.// Uning bóyi chamasi 1.50sm.// Har biro dam 50kg og’irlikni kótara olishi kerak.

把：taxmin sonni ifodalayotganda, “ 100, 1000, 10000” kabi sonlardan keyingina qóllanila oladi. Son va hisob sózning órtasiga qóyiladi. Masalan, 100ta odam, 1000 jin og’irlik, 10.000kuai pul.

Bir nechta sonlarning ishlatilishi:

二，两：barchasi “2”ni bildiradi, hisob sózdan(yoki hisob sózga ehtiyoji bólmagan otlar) avval qóyiladi . “10”dan past bólsa “两“ ishlatiladi, “二”ishlatilinmaydi. Masalan: 2ta samalyot chiptasi, ikkita kóylak, 2ta qalam. Lekin, “10”dan yuqori yoki “10”dan keyingi sonlar orasidagi ikkini ifodalash uchun ”二” dan foydalanamiz. Masalan, 12ta óquvchi, 22ta dóst. Tartibni ifodalash uchun faqatgina “ 二” ni ishlatish mumkin: ikkinchi, ikkinchi sinf.

半：uning miqdori 1/2ga, ya’ni yarimga ten, yakka holda ishlatib bo’lmaydi. Ko’pincha hisob so’zdan avval qóllaniladi. Masalan, yarim jin shirinlik, yarim butilka sut. Ba’zida butun son va hisob sózdan sóng keladi, masalan: bir yarim oy, bir yarim jin meva.