Sotsial psixologiya (MA’ruzalar to’plami) mavzu-1: ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi

Hissiy munosabatlar odamlarning o'zaro jozibadorligini aks ettiradi va "sevgi - nafrat" doirasida namoyon bo'ladi. Ushbu his-tuyg'ularni qo'zg'atadigan narsa sheriklarning jismoniy, psixologik, ijtimoiy jozibadorligi. Turli xil turlari jozibadorlik o'zaro bir-birini kuchaytirishi yoki zaiflashtirishi mumkin. Bu sheriklarning birgalikdagi faoliyatiga bo'lgan sub'ektiv munosabatiga, shuningdek, etnopsixologik stereotiplarga bog'liq.
Qattiq irodali munosabatlar sheriklarning birgalikdagi hayotida o'zini namoyon qilish imkoniyatlarini aks ettiradi. Ular psixologik faoliyat o'lchovini yoki jamoalardagi odamlar xulq-atvorining xususiyatini tavsiflaydi. Ixtiyoriy munosabatlar "mustaqillik - bo'ysunish" diapazonida o'zgaradi va hokimiyat, mustaqillik, qat'iyatlilik, qat'iyatlilik, muvofiqlik, bag'rikenglik va boshqalar sifatida namoyon bo'ladi.
Axloqiy munosabatlar odamlarning xatti-harakatlarini "yaxshilik - yomonlik" mezonlari bo'yicha tavsiflaydi va yolg'izlikda, javob berishda yoki befarqlikda, shaxsiy manfaatdorlikda, tajovuzkorlikda, xudbinlikda va boshqalarda namoyon bo'ladi. Ushbu munosabatlar jamoalarda inson xatti-harakatlarining axloqiy tomonlariga nisbatan psixologik munosabatlarni aks ettiradi. Boshlang'ich guruhlarda yaxshilik va yomonlikni anglash har doim ham umuminsoniy qadriyatlarni qabul qilmaydigan va ishlatmaydigan kundalik ongning murakkabligi va qarama-qarshiligi tufayli jamoat axloqiga har doim ham to'g'ri kelavermaydi.
Inson munosabatlari muloqotda o'zlarining haqiqiy aksini va ifodasini topadi.
Shaxslararo munosabatlar nafaqat dyadik, balki ular uchun umumiy guruhga kiradigan odamlar - oila, maktab sinflari, sport jamoasi, ishchilar jamoasi va boshqalar o'rtasidagi munosabatlar sifatida ham ko'rib chiqilishi mumkin. Bunday hollarda, ular o'zlarini bir-biriga ta'sir o'tkazish tabiati va usullarida namoyon bo'lishadi qo'shma faoliyat va muloqot paytida odamlar bir-biriga.
Shaxsning uning huquqlari, burchlari va imtiyozlarini belgilaydigan guruhdagi mavqei deyiladi holat munosabatlari... Ular shaxslararo munosabatlar bilan bog'liq holda paydo bo'ladi. Turli xil guruhlarda bitta odam turli xil maqomga ega bo'lishi mumkin. Masalan, maktabdan tashqarida sinfdoshlari va o'qituvchilari tomonidan tajovuzkorligi va yomon xulq-atvori uchun yoqmagan o'spirin hovli kompaniyasining "boshlig'i", norasmiy guruh rahbari bo'lib chiqishi mumkin. Shaxsning holati u mansub bo'lgan guruh xususiyatlariga bog'liq. Maqomning muhim xususiyatlari - bu shaxsning obro'si va obro'si, uning xizmatlarini atrofdagilar tomonidan tan olinishining bir turi sifatida.
Muayyan kichik guruhlar o'rtasidagi munosabatlar munosabatlar sifatida tavsiflanishi mumkin guruh ichidagi favoritizm, guruhlararo kamsitish, guruhlararo hamkorlik.
Mohiyati guruh ichidagi favoritizm ularning guruhi a'zolari tomonidan boshqa guruhlarga qaraganda jozibali (yaxshiroq) deb baholanganligi sababli.
Guruhlararo kamsitish bu guruh ichidagi favoritizmning natijasi bo'lishi mumkin, bu guruhga nisbatan dushmanlik munosabatida namoyon bo'ladi. Guruh ichidagi favoritizm kichik guruh rivojlanishining dastlabki bosqichlarida zarurdir; bu uning birlashuviga foydali ta'sir ko'rsatadi va guruhning shaxs uchun ahamiyati va jozibadorligi darajasini aks ettiradi. Shu munosabat bilan, jamoalar asosida birlashgan jinoyatchilar guruhlari uchun, masalan, axloq tuzatish koloniyalarida guruhlararo kamsitish tabiiy hol bo'lib tuyuladi.
Shunday qilib, guruhlararo munosabatlar B.F.Porshnev ta'riflagan asosda shakllanadi: ma'lum bir jamoa (guruh) a'zolari "Biz" so'zi bilan ifodalangan ma'lum bir g'oyani va birlik tuyg'usini rivojlantiradilar. Ammo bu guruhga kirmaydigan har bir kishiga "Ular" olmoshi bilan belgilanadigan "begona odamlar" sifatida qarashadi. Jinoiy guruhlarda "Biz" tuyg'usi odamni nafaqat boshqa a'zolarga qaram qilib qo'yadi, balki kuch va qo'llab-quvvatlash hissini ham beradi. Qoida tariqasida, bu tuyg'u ularning harakatlariga va ularning natijalari uchun javobgarlikka nisbatan tanqidiylik darajasini pasaytiradi.
Guruhlararo hamkorlik "Biz" va "Ular" tushunchalari o'rtasidagi antagonistik qarama-qarshiliklarning yo'qligini, o'zaro tushunish, qo'llab-quvvatlash va samarali qo'shma faoliyatga intilish yoki turli xil kichik guruhlar va uyushmalar a'zolari o'rtasida konstruktiv muloqotni nazarda tutadi.