Spirt ishlab chiqarish uchun bug‘doy, arpa, jav dar, makkajo‘xori, tariq, suli kabi boshoqli ekinlar ish

---

Spirt ishlab chiqarish uchun  bug‘doy, arpa, jav-

dar,  makkajo‘xori, tariq, suli kabi boshoqli  ekinlar ish-

latilishi mumkin. O‘zbekistonda spirt ishlab chiqarish 

uchun asosan bug‘doy doni ishlatiladi. Solod ishlab chi-

qarish uchun esa yuqori sifatli konditsiyali arpa, ta-

riq  va  suli  donlari  ishlatiladi.

Kartofel- spirt ishlab chiqarishda xamma tex-

nologik talablarga to‘liq javob beradi. Uning xosildorli-

gi donli maxsulotlarga nisbatan 3-4 marotaba ko‘pdir. 

U  oson  pishiriladi,  achitqilarni  oziqlanishi  uchun 

azotli  va fosforli  moddalari bor.  Kartofelni  qayta 

ishlovchi  korxonalarning  unumdorligi  donni qayta 

ishlovchi  korxonalariga  nisbatan  10%  ko‘pdir. 

YOqilg‘ining  sarflanishi 12%, spirtning tannarxi xam 

kamdir. Lekin kamchiliklari xam bor. Kartofelni ekib- 

qstirish ko‘p mexnat  talab qiladi,  namlikni  ko‘pligi 

saqlashni qiyinlashtiradi,  uzoq masofalarga  tashish 

---

samarasizroq va kartofel xar xil kasalliklarga oson 

chalinadi. Namligi 75%, quruq moddalar miqdori 25% ni

tashkil  etadi.

Makkajo‘xori (Zea mays). Donli xom ashyolar ichida 

makkajo‘xori  doni  spirt ishlab  chiqarish  uchun eng 

qulay hisoblanadi. CHunki unda nisbatan ko‘p kraxmal,

kam kletchatka va ko‘p lipidlar bo‘ladi. (Lipidlar bar-

daning  ozuqaviy  qiymatini  oshiradi.)  Makkajo‘xori 

boshqa donli ekinlarga nisbatan 2-3  marta yuqori ho-

sildorlikka  ega.

Makkajo‘xori O‘zbekiston Respublikasining hamma 

viloyatlarida  etishtiriladi.

Bug‘doy, arpa,  javdar  va suli. Javdar  (Secale), 

bug‘doy (Tritium), arpa (Hordeum),  suli (Avena) O‘zbekis-

ton Respublikasining hamma viloyatlarida etishtiri-

ladi.

Ozuqa  etil  spirtini  ishlab  chiqarishdagi  asosiy 

xom-ashyo don xisoblanadi va bu donni  DAK  «O‘zdon-

---

maxsulot»  korxonalari etkazib beradi. Donli maxsu-

lotlarni o‘rtacha  namligi  14%  va  quruq  moddalar 

miqdori  86%  ni  tashkil  etadi.

Melassa- deb qand  lavlvgidan  qand ishlab  chi-

qarishda  qandni  kristalizatsiya  jarayonida  xosil 

bo‘ladigan suyuqlikka  aytiladi. Melassa quyuq suyuq-

lik  bo‘lib,  qora-jigar rangga, karamel  va melanoidga 

xos bo‘lgan spetsifik xidga egadir. Spirt ishlab chiqa-

rishda melassa  yaxshi xom-ashyo xisoblanadi. Uning 

tarkibida  qand miqdorini  yuqoriligi  achitqini xayot 

faoliyati uchun  zarur  moddalarni  etarligi  boshqa 

xom-ashyolarga nisbatan afzalligidan darak beradi.  

Yordamchi  materiallar: oltingugurt  ishqorisi, 

xlor  izvesti,  karbamid,  formalinlardir.           

 

Xom  ashyoni  pishirish  usullari

O‘zbekistonda spirt zavodlarida  asosan xom  as-

hyo  davriy  va  uzluksiz  usulda  pishiriladi.

---

Davriy  usulda  pishirish,  asosan,  uch  bosqichli 

yarim  uzluksiz  usul  yordamida  amalga  oshiriladi. 

Xom ashyo pishirish oldi  qozonida  60-90oS haroratli 

suv bilan  1:2,5÷3,5 gidromodulda  aralashtiriladi. Bir 

vaqtning o‘zida  xom ashyo va suv aralashmasi ikki-

lamchi bug‘ bilan isitiladi. So‘ngra xom ashyo pishirish

qozonida o‘tkir suv bug‘ining yuqori bosimi ostida pis-

hiriladi.  Pishgan  massa  saqlagichga  puflanadi  va 

ma’lum  muddatda  ushbu  uskunada  saqlanadi.

XX-asr  50-yillarining  oxirlarida  uzluksiz 

usulda  ishlaydigan  kraxmal saqlovchi  xom  ashyoni 

pishirishga  mo‘ljallangan  birinchi  uskunalar  ishlab 

chiqarishga joriy qilina boshlandi. 1962 yilda esa Butun 

Rossiya bijg‘ish mahsulotlari ilmiy tekshirish institu-

ti  va  Ukraina  spirt  sanoati ilmiy  tekshirish insti-

tutlari  tomonidan  yaratilgan  kraxmal  saqlovchi 

xom ashyoni uzluksiz  usulda pishiruvchi  uskunalar 

ishlab chiqarishda  keng joriy  qilishga  tavsiya etildi. 

---

O‘zbekistonda YAngiyo‘l shahridagi  «Bioxim» AJ, Qo‘qon 

shahridagi «Qo‘qon» ishlab  chiqarish birlashmasi, Andi-

jon  shahridagi «Bioximzavod»  zavodlarida  kraxmal 

saqlovchi  xom  ashyo  uzluksiz  usulda  pishiriladi.

Vazirlar  Maxkamasining  1998  yil  21  mayda 

«Alkogolli maxsulotlar ishlab chiqarish va   ularning 

aylanishi ustidan davlat monopoliyasini kuchaytirish

chora-tadbirlari  to‘g‘risida» gi  221-sonli, 1998 yil  2 

iyulda «Spirt  va  alkogolli maxsulotlarni ishlab chi-

qarish, idishlarga quyish, saqlash va ulgurji sotishni 

xisobga  olish  xamda  nazorat  qilishga oid  nizomni 

tasdiqlash  to‘g‘risida»gi 275-sonli qarorlari  e’lon qi-

lingan.

1999 yil 5 yanevardagi «Spirt va alkogolli maxsu-

lotlar  ishlab  chiqarish  va  ularning  aylanishi usti-

dan   davlat  nazoratini mustaxkamlash yuzasidan 

---

qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 2-sonli qaro-

ri bilan ilk bor  spirtli ichimliklar ishlab chiqarish va 

sotishga litsenziya  berish tartibi belgilandi  va  tar-

moqdagi 59 ta korxonada ishlab chiqilayotgan alkogolli

maxsulotlarga  litsenziya  berildi.

yiladi.

         Korxona vinodel-texnologi qabul qilish-

ga mo‘ljallangan  uzum miqdoridan (navlari  bo‘yicha) 

kelib chiqqan  xolda, mavsum o‘tkazish rejasini tuza-

di. Rejada qaysi navli uzumdan, qaysi turdagi sharob 

xom-ashyosi  tayyorlanishi belgilanadi.  Reja  ish jara-

yonida  ob’ektiv  sabablarga  ko‘ra  o‘zgarishi  mumkin.

         Mavsumda tayyorlanadigan sharobchilik 

maxsulotlari  shampan va konyak spirti uchun vino-

materiallari  (xom  sharob),  xo‘raki  (stolovoe),  quv-

vatlantirilgan, desert, liker, mistel va boshqalar uc-

hun korxonadagi mavjud ishlab chiqarish quvvatlari 

va sharoitidan kelib chiqqan xolda texnologik  yo‘na-

---

lish aniqlanib  olinadi. Bu yo‘nalish sharobchilikka oid 

normativ  xujjatlarga mos  bo‘lmog‘i kerak. Demak bir-

lamchi sharob zavodlarining imkoniyatini xisobga olib 

sharob  xom-ashyosi  tayyorlash  sxemasi  qo‘llansa, 

ishlab chiqarilgan  maxsulot sifati shu  korxonaning 

ko‘rsatgichiga  aylanib  qoladi  va  boshqa  korxonalar 

maxsulotidan  ajralib  turadi.  Bu  sifat belgisi  ta’m 

ko‘rish (degustatsiya) orqali baxolanadi  va taqdirla-

nadi.

          Sharobchilik sanoati quyidagi korxonala-

rini  o‘z  ichiga  oladi:

1. Birlamchi sharob ishlab chikarish korxonalari: 

uzumni qayta ishlash, xom sharob va sharoblarni ish-

lab chiqarish (konsentrat va sharobchilik chiqindilari-

ni  qayta  ishlash  korxonalari

2. Ikkilamchi  korxonalar: sharoblarga texnologik