Statistikasi

R: (R:r) =100: Tyoki R:S=100:T
bu yerda n,
^ _ / t + rx)00_SxlOO
~ 
R 
~
R
Agar hisob-kitoblar 1:/ masshtabda olib borilsa (100:/ emas), 
natijalar martalarda ifodalanadi.
60

---

г -
Д к- _ £
К ~ R
Misol. Banktiing budjetga oyiik toMoviari o4gan oyga nisbatan 
5% pasaydi va 40 inln. so'mni tashkil qildi. 04gan oydagi bank 
toMovlari siiminasi qancha? Budjet todovlarining pasayishi hiso- 
bidan bank qancha so'mni lejab qoidi? To'lov stavkasining pasayi­
shi hisobidan budjet necha so‘m yo'qotdi?
1. Bank toMovlan summasi:
4 0 , 0 X 5 )
4 0 +
1 0 0 - 5
= 42105260 SO‘m
Bank tejab qoJgan summa:
40-
1,1 0 0 -5  
3. Budjetga tushmagan summa:
= 2,1 min. so‘m yoki 42,1*0,05 = 2,1
40 1-
f 40,0 x 5 V
[ l o o - s J J
- 40 = 2 ,1 min. so‘m yoki 42,1*0,05=2,1
Oldin ta’kidlanganidek, aktuar hisoblashda aniq foizlarva kunlar 
qo'llaniladi. Bitimlar natijasi hisoblanayotganda oylar 28, 29, 30, 
31 kun, yillar esa — 365 yoki 366 kunga teng deb olinadi.
Ma’Iumki, har qanday sharoitda ham oddiy va aniq foizlar 
o'rtasidagi farq jiddiy.
Misol. 1,5 min. so‘m bir yilda 5% oshsa, 1,575 min. so'mni tashkil 
qiladi, ya’ni 75000 so'mga onadi. n kun uchun qanday qo'shimcha 
o'sishga erishish mumkin? 90 kun uchun hisobtasak;
90
a) oddiy foizlarda: 75 x 
= 18,75 ming so‘m.
90
b) aniq foizlarda: 75x-^— = [g,49 ming so‘m.
3 6 5
Natija tushuntirishni talab qilmaydi. Bir foizni ikkinchi foizga 
o'tkazish koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi: 360/365=1,01389.
Xalqaro hisobiarda tijorat yiti sifatida 360 kun qabul qilingan. Bu 
faqat to'lovlarni oluvchiiarga yuqori manfaat keltiradi; qisqartirish 
to'lovchi foydasiga hal qilinadi.
61

---

Unuiman olganda, hozirgi paytda 1 kiindan to 360 kiingadia 
foiziarni hisobiash jadvallari mavjud. Agar sizda bunday jadvallar 
boMmasa, yuqorida keltirilgan oddiy foizlardan aniq foizlarga 
o‘tisli koeffitsiyemidan foydalanish mumkin,
Sluini csda lutish kerakki, ommaviy hisoblarda asosan oddiy 
foizlar qo'llanilsa, aktiiar hisoblarda murakkab foizlar ishlatiladi 
va noma’lum miqdoming boshlang'ich hadlari iogarifrnlash orqali 
aniqianadi.
S = R*n Ig (1+i)
S = R (I+i)", !g S = Ig R^n ig (1 +i)
S - R 
lgO + 0
Bu