Statistikasi

B. Sarflarning vazifa jihatidan tasnifi
Hozirda davlatning jamiyatdagi oViii va ahamiyaii ancha oshdi. 
Davlat bajaradigan vazifalar: ichki (huquqiy — huqiiq-tartibotni 
saqiash, jamoa xavfsiziigj; iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy, ekologik va 
b o sh q alar), tashqi (tashqi xavfdan hitnoya, xorijda faoliyat 
ko'rsatadigan jamiyat va tining a’zolari rnanfaatini himoyalash, xorijiy 
davlatlar va xalqaro tashkiiotlar bilan amaliy hamkorlik qilish va 
boshqalar) vazifalardir. Iqtisodiy, moliya statistikasida va boshqa 
fanlarda davlatning ko‘p qirrali vazifalarini 4, 8, 2! va boshqa katta 
guruhga ajratish qabu! qilingan.
1. Umumiy Etisdagi davlat xizmatlari. Bn nmurnbudjet faoliyati, 
kadrlar siyosati, tovar va xizmatlarni markazlashgan holda xarid 
qilish va ta ’minoti, tashqi munosabatiar, mudofaa, jam oai tartibi 
va davlat xavfsizligi.
2. Ijtimoiy xizmatlar. Bularga bilim oiish, sogiiqni saqiash, ijti­
moiy sugbirta va ta’minot, uy-joy va kommunal xizmat, sanitariya 
xizmati, madaniy va dam oiish faoiiyatini tashkil etish kiradi.
3. Iqtisodiyotga davlatning aralashnvi. Bti vazifa otdingilar (1 - 2) 
bilan bevusita bogdangan holda ulkan va ko‘p qirralidir. Hozirgi 
bozor tizimi ko'p hollarda ziddiyatlarga boy. Bozor kuchli yarattiv- 
chanlik imkoniyatiga ega bodib, xo'jalik yuritishni samarali oiib bo- 
rishga iqtisodiy undaydi. Ammo 20-30-yillarning tajribasi shuni 
ko‘rsatdiki, bozor todaligicha o ‘zini-o‘zi tartibga solish qobiliyati-
i 16

---

ni birniLincha yo'qotdi, bozor bilan bog'liq bodgan muayyan «ijti- 
moiy-xarajatlar» ham mayjud (ishsizlik, moliyaviy va iqtisodiy in- 
qiroz, aholini daromad va mulkiy tabaqalashuvining kuchayishi va 
boshqalar). Bundan lasbqari, davlat bozor mexanizmining o^rnini 
olishi yoki toMdirishini taqozo qiladigan xo'jalik faoliyatining so- 
halari (fundamental fan, maorif, sogMiqni saqiash) ham mavjud.
Sunday hoialiarning mavjiidligi bozor va davlal mexanizmlari- 
dan birgalikda foydalanishni taqozo etadi. Tajribaiar va nazariy 
ishfanmalar natijasida yaratilgan qoidaga e’tiborsiziik yomon oqi- 
batlarga olib kelishini Rossiya iqtisodiyotini 1992-1998-yiIlardagi is- 
loh qilinishida ko'rish mumkin. Bu yerda iqtisodiyotni tartiblash- 
tirishda davlat o'rnini uyushgan jinoyatchilik egalladi, chunk! bu 
davrda davlat iqiisodiyotga deyarli aralashmay qo'ygandi.
Davlatning iqtisodiyotdag! o‘rnini yanada oshib borishini qu- 
yidagi statistika raqamlarida ham ko'rish mumkin. Agar XIX asr- 
ning oxirlarida davlat xarajatlarining YaiMdagj salmog‘i jahon 
bo ‘yicha o‘rtacha 8,3% (AQSHda 4,0%) boMgan bo'lsa, keyinchatik 
bu daraja XX asrning 20-yiIlarida rivojlangan davlatlarda 15,4%, 
60-yillarda 27,9%, 80-yillar boshida 42,6% ga teng bo'lgan. Lon- 
donda nashr qilinadigan «Ekonomistf jurnalida chop etilgan «Dav­
latning kelajagi» nomli ilmiy maqolada jahon bo'yicha davlat sarfi 
YalMga nisbatan kelajakda o'rtacha 50,0% atrofida bo'lishi taxmin 
qilinmoqda. Davlat boshqaruvi sektorida milhonlab xodimlar band, 
nomoliyaviy va moliyaviy aktivlaming koMami va shu sektorda hosil 
qilinayotgan YalMning salmog‘i yildan yilga oshib bormoqda.
Demak, davlatni iqtisodiyotga faol aralashuvisiz hozirgi bozor 
iqtisodiyoti na yashay oladi, na normal harakat qiladi va rivojlanadi.
4. 
Davlatning boshqa vazifalari. Bu vazifalar ham iqtisodiyot 
bilan bevosita bogMiq: davlat kreditini boshqarish, transfertlarni 
amalga oshirish va boshqalar.
XVFning 1986-yildagi qo‘llanmasida davlat boshqaruvi sektori- 
ning asosiy vazifalari tasnifi BMTning 1993-yilgi MHT-93 idagi 
KFOGU (davlat boshqaruvining maqsadlar bo‘yicha timumiy vazi­
falari tasnifi) ga mos tushadi. BMTdagi OESR yetakchiligida maxsus 
xalqaro ishchi guruhi (unda XVF ham qatnashmoqda) bu tasnifga 
biroz o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida maslahatiami ohkazmoqda. 
Qayta ko‘rib chiqiladigan tasnifnomada moddalar (kategoriyalar) 
MHT-93 bilan to‘la mos ttishadigan boMadt. Bunda amaldagi m od- 
dalar ichida tarkibida «Ilmiy tadqiqotlar va tajriba konstmktorlik ishlan-
I
17

---

maiari» bolimining alohida bisobini yiiritisli va yangi modda <-iatrof- 
rriLihitni muhofaza qilisii» ni kiritish ko'zda tutiJmoqda.