Strategiyasi. Fuqarolik jamiyati

yo‘nalishlarini belgilab olishda siyosiy partiyalarning rolini keskin 
kuchaytirish, mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish 
bo‘yicha strategik vazifalarni hal etishda ularning ishtirokini ke- 
ngaytirish”5 izchil amalga oshirilayotgan demokratik yangilanishlar- 
ning muhim omili hisoblanadi.
“Partiya” so'zi lotincha “part” so'zidan kelib chiqqan bo‘lib, “ish”, 
“qism” degan ma’nolami anglatadi. Siyosiy partiya - aholining, sinf- 
ning, ijtimoiy qatlam yoki qatlamlaming bir qismi. Ilmiy nuqtayi nazar-
4 И. A.Каримов. Амалга ошираётган ислохотларимизни я нала чукурлаштириш ва фу карол ик жамияти куриш
- ёруг келажагимизнинг асосий омилидир. Президент Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси 
Конституцияси кабул килинганининг 21 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Т., 
“Узбекистон”, 2013
5 И.А.Каримов. Амалга ошираётган ислохотларимизни я нала чукурлаштириш ва фукаролик жамияти куриш
- ёруг келажагимизнинг асосий омилидир. Президент Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси 
Конституцияси кабул килинганининг 21 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Т., 
“Узбекистон”, 2013
8

---

dan siyosiy partiyalar uchun berilgan quyidagi ta’rifni asos sifatida qa- 
bul qilish mumkin:
Siyosiy partiya - fuqarolarning eng faol, mushtarak mafkura asosi- 
da bogMangan, davlat hokimiyatini qo‘lga kiritish, uni saqlab qolish va 
amalga oshirishga intiluvchi qismi, ixtiyoriy ittifoqi. Siyosiy partiyalar 
jamoat birlashmasi shaklida tashkil etiluvchi va faoliyat yurituvchi fuqa- 
rolik jamiyatining o'ziga xos instituti boMib, u muhim ijtimoiy-siyosiy 
va vakillik vazifalarini amalga oshiradi.
Zamonaviy siyosatshunoslikda siyosiy partiyaning o‘ziga xosligini 
ifodalovchi quyidagi bir qator jihatlari ajratib ko‘rsatiladi:
- har qanday partiya aholi guruhlari va aniq ijtimoiy qatlamning 
manfaat va intilishlarini ifoda etuvchi mafkura egasi va uning targ'ibot- 
chisi hisoblanadi;
- siyosiy partiya - kishilarning tartibli va davomli birlashuvini ta - 
minlovchi respublika, viloyat, turnan va shahar darajasida faoliyat yuri­
tuvchi tashkilotdir;
-siyosiy partiyaning maqsadi -  o'zining elektorati manfaatlarini 
ifodalovchi dasturiy maqsadlarini ilgari surish imkoniyatiga ega boMish 
uchun davlat hokimiyati vakillik organlarida ko‘pchilik o‘rinni egallash 
hisoblanadi;
- har bir siyosiy partiya o‘zining xayrixohlari safini kengaytirishga 
harakat qiladi, ya’ni saylovlar davrida imkon qadar ko‘proq saylovchi- 
lami o‘z tomoniga og‘dirish bo‘yicha ish olib borsa, saylovlar oralig‘ida 
esa partiyaga tarafdorlarni jalb qilish hamda ulaming tarkibidan partiya 
a’zolari va faollarini tanlash hamda tayyorlash chora-tadbirlarini amalga 
oshiradi.6
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida siyosiy partiyalarning 
maqomini, ularning fuqarolik jamiyati hayotidagi roli va o4rnini belgi- 
lab beruvchi quyidagi eng muhim me’yorlami ajratib ko‘rsatish mum­
kin:
- fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita 
hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqi7;
- fuqarolarning kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va bosh- 
qa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish 
huquqi8;
6 Каранг: Lapalombara J., Weiner M. Origin and Development Political Parties / J.Lapolambara, M.Weiner (eds.) 
PoliticalPartiesandPoliticalDevelopment.Princeton; N.Y., 1966.P. 33-40.
7 Узбекистон Республикаси Конституцияси, 32-модда, 1-кисм.
9

---

- demokratik prinsiplar asosida siyosiy partiyalarni tashkil etish va 
faoliyat yuritish kafolati ;
-siyosiy partiyalarning turli tabaqa va guruhlar siyosiy irodasini 
ifodalashi va o‘zlarining demokratik yo‘l bilan savlab qo‘yilgan vakillari 
orqali davlat hokimiyatini tuzishda ishtirok etishi °;
- partiya faoliyatidagi cheklovlar: konstitusiyaviy tuzumni zo‘rlik 
bilan o‘zgartirishni maqsad qilib qo‘yuvchi, respublikaning suvereniteti, 
yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitusiyaviy huquq va erkin- 
liklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy ado- 
vatni targ‘ib qiluvchi, xalqning sog‘ligi va ma’naviyatiga tajovuz qiluv- 
chi, shuningdek, harbiylashtirilgan birlashmalaming, milliy va diniy ruh- 
dagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va 
faoliyati taqiqlanadi";
- siyosiy partiyalar saylovlarda ishtirok etishi va saylovchilaming 
xohish-irodasini shakllantirishda ko‘maklashadi.
Ko‘pgina boshqa demokratik mamlakatlar singari 0 ‘zbekistonda 
ham siyosiy partiyalar deputatlikka nomzodlami ilgari suruvchi, saylov 
yakunlari bo‘yicha parlamentda va mahalliy hokimiyat vakillik organla- 
rida o‘z vakillariga ega bo‘luvchi hamda ularga partiyaning doimiy elek- 
torati manfaatlarini ifoda etish va dasturiy ustuvorliklarini amalga oshi- 
rish uchun amaliy imkoniyatlar yaratuvchi asosiy institut hisoblanadi.
Shunday ekan, fiiqarolik jamiyati instituti hisoblanuvchi siyosiy par­
tiya, birinchi navbatda, vakillik demokratiyasining muhim b o ‘g ‘ini bo‘- 
lib, quyidagi vazifalami amalga oshiradi:
- saylovlarda fuqarolarning ongli va faol ishtirokini ta’minlash;
- turli ijtimoiy guruhlar manfaatlarini ifoda etishda davlat hokimi- 
yati va fuqarolik jamiyati institutlari o‘rtasida vositachilik qilish;
- o‘z elektoratining tegishli manfaatlarini himoya qiluvchi konsep- 
siya, loyiha va dasturlami ishlab chiqish va ilgari surish.
Mazkur vazifalami amalga oshirishlari uchun partiyalarga qonun- 
chilikda quyidagi huquqlar belgilangan:
- o ‘z faoliyati to‘g‘risidagi axborotni erkin tarqatish, o‘z g‘oyalari, 
maqsadlari va qarorlarini targ‘ib qilish;
8 Узбеки стон Республикаси Конституцияси, 34-модда, 1-кисм.
9 Узбекистон Республикаси Конституцияси, 56- ва 58-моддалар.
10 Узбекистон Республикаси Конституцияси, 60-модда.
11 Узбекистон Республикаси Конституцияси, 57-модда.
10

---

- saylab qo4yiladigan davlat organlaridagi cfz vakillari orqali te- 
gishli qarorlarni tayyorlashda ishtirok etish;
-qonunda belgilab qo4yilgan tartibda Oczbekiston Respublikasi 
Prezidenti, davlat hokimiyati organlari saylovlarida ishtirok etish;
-partiya faoliyati bilan bog4liq yig4ilishlar. konferensivalar va 
boshqa tadbirlami o4tkazish;
- qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda ommaviy axborot vo- 
sitalari ta’sis etish va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydala- 
nish;
- 0 ‘zbekiston Respublikasining sivosiv partiyalari bilan ittifoq 
(blok) tuzish. ular bilan va boshqa jamoat birlashmalari bilan shartnoma 
munosabatlari o'rnatish.1“