Subʼyekt faoliyatining biror obʼyekt yoki hodisaga jalb qilinishi. U har

---

Diqqat

Diqqat — subʼyekt faoliyatining biror

obʼyekt yoki hodisaga jalb qilinishi. U har

qanday ongli faoliyat samaradorligining

zarur shartidir. Bosh miya poʻstlogʻining

muayyan joylaridagi optimal qoʻzgʻalish

manbalari D.ning fiziologik asosini tashkil

qiladi. D. ikki turga boʻlinadi: ixtiyorsiz

(passiv) D. va ixtiyoriy (aktiv) D. Ixtiyorsiz

D. biron tashqi sabab taʼsirida kishi

xohishidan qatʼi nazar hosil boʻladi.

Bunday D. odamdan iroda kuchini talab

qilmaydi. D.ni jalb qilish uchun

---

qoʻzgʻatuvchining kuchi katta ahamiyatga

ega; mas, narsaning chi-royliligi, yorqinligi,

oʻtkir hidliligi va b. xususiyatlari D. ni

beixtiyor tortadi. Ixtiyoriy D. da psixik

faoliyat oldindan belgilangan maqsad

bilan muayyan narsaga ongli ravishda

jalb etiladi. D.ning bu turi iroda kuchini

talab qiladi; shuning uchun bu D. irodaviy

D.deb ham ataladi. Insonning butun ongli

faoliyati asosan ixtiyoriy D. vositasida

amalga oshiriladi.

D.ning barqarorlik, koʻchuvchanlik,

boʻlinuvchilik kabi xususiyatlari, koʻlami

bor. D.ning barqarorligi uning yagona,

umumiy (mas, kitob oʻqish, masala

yechish kabi) ishga xizmat qiluvchi narsa

---

yoki hodisaga uzoq muddat jalb boʻla

olishidan iborat. Bunda harakat

obʼyektlari (mas, kitob matni, masalada

berilgan sonlar va shu kabilar) hamda

harakatning oʻzi (mas, masalani yechish

yoʻllari) oʻzgarib turishi mumkin, lekin

faoliyatning umumiy yoʻnalishi oʻzgarmay

saqlani-shi lozim. Koʻchuvchan D. bir

faoli-yatdan yoki narsadan boshqa

faoliyat yoki narsaga tez jalb boʻladi. Bu

xususiyat D.ning avvalgi narsaga qay

darajada qaratilganligiga va yangi

faoliyatning xususiyatiga (uning D.ni

qanchalik qarata olishiga) bogʻliq. D.ning

boʻlina olish xususiyati bir vaqtning oʻzida

2 yoki undan ortiq ish-harakat bajarishda

aks etib, koʻp kasb egalari (mas,

---

oʻqituvchi, shofyor, uchuvchi) uchun

ayniqsa katta ahamiyatga ega. Bu

xususiyat bir faoliyatni bajarish xiyla

avtomatlashib, ikkinchi faoliyat bir qadar

tanish boʻlib qolgandan ke-yin tarkib

topadi.

D. koʻlami uning eng qisqa vaqt ichida

(goʻyo birdaniga) oʻz doirasiga sigʻdira

olishi mumkin boʻlgan narsalar soni bilan

belgilanadi. Shu jihatdan D. keng yoki tor

boʻlishi mumkin. Odatda, keng koʻlamli D.

yaxshi D. hisoblanadi. D. koʻlami idrok

qilinayotgan narsalarning hamda ularni

idrok qilayotgan kishi faoliyatining

vazifasi va xususiyatiga bogʻliq.

---

D.ning aksi parishonxotirlikayar. Bunda

odam D.ini biror narsaga toʻplay olmay,

hamma vaqt boshqa narsalarga

chalgʻiyveradi. Shunday holat kishi qattiq

charchaganda, uning uchun ahamiyatsiz

juda koʻp qoʻzgʻatuvchilar mavjudligida

yoki, aksincha, bitga ham

qoʻzgʻatuvchining odam uchun ahamiyati

boʻlmaganda roʻy beradi. Mashq qilish

bilan parishonxotirlikka barham berish

mumkin.

D.ning turlari va xususiyatlari odamning

juda yoshlik davridan boshlab rivojlanadi

va hayoti davomida oʻzgarib,

murakkablashib boradi.