Sul`fat kislota ishlab chikarish. ReJA: H2 so4 ning ishlatilish soxasi

1. S tutgan xom ashyoni kuydirish.
2. Gazni katalizatorlarga ta`sir kiluvchi turli kushimchalardan tozalash.
3. SO₂ ni SO₃ gacha kontakt oksidlash.
4. H₂SO₄ orkali SO₃ ni absorbtsiyalash.
S tutgan xom ashyoni O bilan oksidlash orkali oltingugurt gazi olinadi. Oltingugurt gazi olish uchun tabiiy mineral yoki oltingugurt tutuvchi boshka moddalar ishlatiladi. Rangli metallarning sul`fidlari kayta ishlash natijasida xosil bulgan SO<sub>2</sub>, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> ishlab chikarishda kisman ishlatiladi. Neft` maxsulotlarini kayta ishlash S ni kokslash va kushimcha maxsulot sifatida xosil bulgan H₂ S ni kontsentrlab uni kuydirib olinadi. Undan esa H₂SO₄ ishlab chikarishda foydalaniladi.
H₂SO₄ olishda xom ashyo sifatida CaSO₄ va H₃PO₄ olishning chikindisi xisoblangan gips xam ishlatiladi.
FeS₂ - temir kolchedanini kuydirish - geterogen (gaz - kattik), yukori xaroratli (1000 ⁰C gacha), kaytmas katalitik bulmagan jarayon bulib, bir necha boskichlardan iborat buladi.
Kolchedanning enishidan kuyidagilar sodir buladi:
4Fe S₂ + 11O₂ ----> 2Fe₂ O₃ + 8 SO₂ + 3420 kJ
Bu mul kislorodda sodir buladi.
Kislorod kam bulganda esa reaktsiya kuyidagicha sodir buladi:
3Fe S₂ + 8O₂ ----> Fe₃ O₄ + 6SO₂ + 2440 kJ
Kolchedanning kuydirish uchun 4 xil tipdagi pechlardan foydalaniladi.
1. Mexanik pechlar.
2. Barobanli pechlar.
3. Changsimon kuydirish pechlari.
4. Kaynovchi kavatli pechlar.
II. S ni endirish boskichi kolchedanni kuydirishga nisbatan ancha engil va oson jarayondir.
S + O₂ ----> SO₂ + 296 kJ

Bunda S 113.5 ⁰S da eriydi, 444 ⁰S da kaynaydi va buglanadi. Oltingugrt fakat bug xolatidagina O₂ bilan oksidlanadi. Shuning uchun bu jaraen gomogen jaraen deyiladi. Toza S ni endirish changlatuvchiga tsiklon pechlarida olib boriladi. Agar xom ashyo sifatida oltingugurt kolchedani ishlatilsa, bu ishlab chikarishning texnologik sistemasi murakkabrok tuzilgan buladi. Chunki kolchedanni kuydirishdan xosil bulgan oltingugurt gazini tozalash, S ni endirishdan xosil bulgan gazni tozalashga nisbatan ancha kiyinrokdir.

III. Gazni tozalash. Gaz avval kul changlaridan tsiklonlarda, sungra esa kuruk elektrofil`trlarda tozalanadi.
Pechning kaynaetgan kavatida changning mikdori 200 g/sm<sup>3</sup> buladi. Tsiklonlardan chikkanda 20 g/sm<sup>3</sup>, elektrofil`trlardan chikkanda esa 0,1 g/sm³ mikdorda buladi. Gazni butunlay tozalash, ya`ni As<sub>2</sub> O<sub>3</sub> va selendan tozalash uchun yuvuvchi minora va xul elfil`trlardan foydalaniladi. Chunki ular katalizatorlarga ta`sir kiluvchi zaxarlardir. Zaxarlardan tozalangandan sung kurituvchi minroralarda 93 - 95 % li sul`fat kislota erdamida kuritiladi. Sung uni turbokompressor erdamida kontakt apparatga uzatiladi.
IV. SO₂ni kontakt oksidlash. SO₂ ni SO₃ gacha oksidlanishi H₂SO₄ ishlab chikarishning asosiy boskichi xisoblanadi. Chunki bu boskichning nomi bilan butun ishlab chikarish xam nomlanadi.
Bu jaraen kuyidagi reaktsiya tenglamasi orkali sodir buladi:
2SO₂ + O₂ 2SO₃ + 189 kJ (500.5 ⁰S)
Bu jarayon geterogen, ekzotermik, katalitik va kaytar jarayon bulib, xajmning kamayishi bilan boradi. Shuning uchun Le - Shatel`e printsipiga muvofik xarorat pasayishi va bosimning ortishi bilan muvozanat SO<sub>3</sub> xosil bulish tomoniga siljiydi. Shuning uchun sul`fat vislota sanoatida yukori bosimdan foydalanilmaydi. Bu jaraenda muvozanat regulyatori xaroratdir. SO₃ ning oksidlanish jarayonining tezligi kullanilaetgan katalizatorning aktivligi bilan belgilanadi. Katalizator sifatida kupgina moddalar ishlatilgan, lekin H₂ SO₄ sanoatida fakat 3 xil katalizator ishlatiladi: