Surxondaryo Tarixi

Surxondaryo Tarixi
Surxondaryo — Oʻzbekistonning janubida joylashgan, Tojikiston, Afgʻoniston va Turkmaniston bilan chegaradosh viloyat. Mintaqa ming yillarga borib taqaladigan boy va rang-barang tarixga ega. Miloddan avvalgi 1-asrda Surxondaryo Oʻrta Osiyodagi yirik davlat boʻlgan Kushon imperiyasi tarkibida boʻlgan. Kushonlar mintaqada koʻplab muhim inshootlar, jumladan, qalʼalar va saroylar qurdilar. Milodiy VII asrda Surxondaryo arablar hukmronligi ostiga o‘tib, islom ilmining muhim markaziga aylandi. Bu davrda mintaqada koʻplab mashhur olimlar, jumladan Imom Al-Buxoriy ham eng muhim hadis toʻplamlaridan birini tuzganlar yashab ijod qilganlar. Milodiy 9—10-asrlarda Surxondaryo sanʼat va madaniyatni targʻib qilish bilan mashhur boʻlgan Somoniylar saltanati tomonidan boshqarilgan. Bu davrda viloyatda ko‘plab muhim adabiyot va san’at asarlari yaratildi. Milodiy XII asrda Surxondaryo Xorazm imperiyasi tomonidan bosib olinib, yana muhim savdo markaziga aylandi. Surxondaryoda joylashgan Termiz shahri Oʻrta Osiyo va Hindiston oʻrtasidagi asosiy savdo markaziga aylandi. Milodiy 16-asrda Surxondaryo Oʻzbek xonligi tomonidan bosib olindi va Oʻzbekiston imperiyasi tarkibiga kirdi. Bu davrda mintaqa muhim savdo va madaniyat markazi bo'lib qoldi. Sovet Ittifoqi davrida Surxondaryo muhim qishloq xoʻjaligi rayoniga aylandi, uning asosiy ekinlaridan biri paxta edi. Mintaqaning Afg'onistonga yaqinligi tufayli Sovet-Afg'on urushida ham muhim rol o'ynagan. Bugun Surxondaryo boy tarix va madaniyatga ega, gullab-yashnagan viloyatdir. Mintaqada ko'plab muhim tarixiy joylar, jumladan, qadimiy qal'alar, maqbaralar va masjidlarni uchratish mumkin. Termiz shahri mintaqadagi muhim madaniy markaz bo'lib qolmoqda va uning boy tarixini o'rganish va jonli madaniyatini his qilish uchun dunyoning turli burchaklaridan tashrif buyuruvchilarni jalb qilmoqda.Termiz — Oʻzbekistonning janubida, Afgʻoniston bilan chegarada joylashgan shahar. Shahar 2500 yildan ortiq tarixga ega bo‘lib, uni Markaziy Osiyodagi eng qadimiy shaharlardan biriga aylantiradi. Termiz oʻzining butun tarixi davomida yirik savdo yoʻllari chorrahasida joylashganligi sababli muhim savdo va madaniyat markazi boʻlgan.
Miloddan avvalgi 1-asrda Termiz Oʻrta Osiyodagi yirik davlat boʻlgan Kushon imperiyasi tarkibiga kirdi. Kushonlar shaharda koʻplab muhim inshootlar, jumladan, saroy va qalʼa qurdilar. Shahar eramizning III asrida Sosoniylar imperiyasi hukmronligi ostida gullab-yashnashda davom etdi. Milodiy VII asrda Termiz arablar hukmronligi ostiga o‘tib, islom ilmining muhim markaziga aylandi. Bu davrda Termizda koʻplab mashhur allomalar yashab ijod qilganlar, jumladan Imom Al-Buxoriy ham eng muhim hadis toʻplamlaridan birini tuzgan. Milodiy 9—10-asrlarda Termiz sanʼat va madaniyatni rivojlantirish bilan mashhur boʻlgan Somoniylar saltanati tomonidan boshqarilgan. Bu davrda Termizda ko‘plab muhim adabiyot va san’at asarlari yaratildi. Milodiy 12-asrda Termiz Xorazm imperiyasi tomonidan bosib olindi va yana muhim savdo markaziga aylandi. Keyinchalik bu shahar milodiy 14-asrda Temuriylar saltanati tomonidan boshqarilgan va bu Termizga gullab-yashnash va madaniy yuksalish davrini olib kelgan. Milodiy 16-asrda Termiz Oʻzbek xonligi tomonidan bosib olinib, Oʻzbekiston imperiyasi tarkibiga kirdi. Bu davrda shahar muhim savdo va madaniyat markazi bo'lib qoldi. Sovet Ittifoqi davrida Termiz Afgʻonistonga yaqin boʻlgani uchun muhim harbiy bazaga aylandi. Shahar Sovet-Afg'on urushida muhim rol o'ynagan va bu vaqt davomida qattiq mustahkamlangan. Bugungi kunda Termiz boy tarix va madaniyatga ega gullab-yashnagan shahardir. Shahar va uning atrofida ko'plab muhim tarixiy joylar, jumladan, qadimiy qal'alar, maqbaralar va masjidlarni topish mumkin. Shuningdek, shaharda Termiz va uning xalqi tarixi va an’analarini aks ettiruvchi bir qancha muzey va madaniyat markazlari joylashgan. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, Termiz ikki ming yillikdan ziyod maftunkor tarixga ega shahardir. Kushonlar saltanatining bir qismi boʻlgan dastlabki kunlaridan boshlab, hozirgi kundagi Oʻzbekistondagi madaniy markaz maqomiga qadar Termiz Markaziy Osiyo rivojida muhim rol oʻynadi. Uning asosiy savdo yo‘llari chorrahasida joylashgan strategik joylashuvi uni butun tarixi davomida muhim savdo va madaniyat markaziga aylantirgan. Bugungi kunda Termiz O‘zbekistondagi muhim shahar bo‘lib, uning boy tarixini o‘rganish va jonli madaniyatini his qilish uchun dunyoning turli burchaklaridan tashrif buyuruvchilarni o‘ziga jalb qiladi.
Safarqulov Xudoyor